بی‌توجهی به خطری جدی که پایتخت را تهدید می‌کند/ شمارش معکوس برای "مرگ تهران"

رویداد24- با این که اطلاعات و داده ها از فرونشست چند سانتی متری زمین در تهران حکایت دارد، هنوز این خطر جدی گرفته نشده است.

چندی پیش، وزیر نیرو گفت که دشت های ایران یک به یک به دلیل برداشت های اضافه از آب‌های زیرزمینی دچار فرونشست می‌شوند و در همین شهر تهران در طول سال 36 سانتی‌متر نشست زمین داریم. این مسئله اگر چاره‌جویی نشود منجر به تخریب تمام شبکه‌های آب، گاز، برق، ساختمان‌ها، مترو، راه‌آهن و پل‌ها می‌شود.

این هشدار قبلا هم توسط کارشناسان محیط زیست داده شده بود و مطلعین از آمارهایی درباره حفر 170 هزار حلقه چاه غیرمجاز و برداشت بی رویه آب به عنوان یکی از مهمترین عوامل نشست زمین خبر داده بودند. در همین رابطه، محمد درویش مدیرکل دفتر آموزش و مشارکت مردمی سازمان حفاظت محیط زیست در باره ی فرو نشست زمین گفته بود که در اتحادیه اروپا برای نشست سالانه چهار میلیمتر خاک کمیته بحران تشکیل می دهند اما در جنوب تهران در دشت معین آباد ورامین سالانه ۳۶ سانتیمتر پدیده فرونشست زمین رخ می دهد اما آب از آب تکان نمی خورد و صدای کسی درنمی آید.

او برای این که عمق فاجعه را نشان دهد، برای این فرونشست زمین، از عبارت "مرگ تهران" برای این بحران استفاده کرده بود.

کارشناسان یکی از عوامل افزایش نشست زمین در استان تهران را افزایش دما و کم شدن بارندگی و در نتیجه وقوع خشکسالی می دانند. رئیس مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی از خشکسالی و افزایش دما در پایتخت و شهرستان های استان تهران خبر می دهد و به خبرآنلاین می گوید: اگر بخواهیم شرایط خشکسالی استان را بررسی کنیم، دو پارامتر در آن سهیم است؛ یکی پارامتر بارش و دیگری دما.

او ادامه می دهد: استان تهران از ابتدای سال زراعی یعنی از اول مهر 94 تا نوزدهم فروردین، 201 میلی متر بارش داشته است که در مقایسه با آمارهای بلندمدت در همین بازه زمانی، 9.4 درصد کاهش و در مقایسه با سال گذشته در مدت مشابه، 12.8 افزایش نشان می دهد.

فاتح در مورد شهرستان های استان تهران هم می گوید: بررسی بارش رخداده طی مدت مذکور در شهرستان های استان تهران، حاکی از این است که تعدادی از آن ها نسبت به بلندمدت خود عقب هستند و تعدادی از آن ها جلو هستند. مثلا اسلامشهر 26.8 و شهرستان بهارستان 43.9 درصد نسبت به میانگین بلندمدت عقب هستند؛ این کمبود بارش نسبت به بلند مدت برای پاکدشت 3.7 ، پردیس 20.2 خود شهرستان تهران 23.7، رباط کریم 43.9، ری 27.8، شهریار 35.1، ملارد 20.9، شمیران 24.7 و قدس 33.5 می باشد. مابقی شهرستان های استان تهران بیشتر از میانگین بلند مدت خود در این دوره بارش دریافت کرده اند.

او ادامه می دهد: این نشان می دهد که عقب افتادگی بارشی بین شهرستان های استان تهران توزیع شده است که با محاسبه کلی متوجه می شویم کل استان 9.4 منفی است.

رییس مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی در مورد افزایش دما هم به خبرآنلاین می گوید: به لحاظ دما هم اگر بخواهیم بحث کنیم، استان تهران به طور کلی افزایش دما داشته و در شش ماهه اخیر شرایط گرم تر از شرایط طبیعی را داشته است. 

فاتح به ارائه آمار می پردازد و می گوید: مثلا در اسفندماه مجموعه کل استان 4.3 درجه نسبت به میانگین دمای اسفندماه در بلند مدت گرمتر شده است.

او ادامه می دهد: اگر زمستان را هم بخواهیم بررسی کنیم، استان تهران طی زمستان گذشته 2.6 درجه سلسیوس گرم تر از قبل بوده است.

فاتح مشکلاتی که این افزایش دما ایجاد می کند را بالارفتن میزان تبخیر با افزایش دما و به دنبال آن افزایش نیاز آبی و بالا رفتن مصرف برمی شمرد.

او ادامه می دهد: دو نگاه در پدیده خشکسالی وجود دارد؛ نگاه کوتاه مدت و نگاه بلندمدت. خشکسالی های کوتاه مدت همانطور که از اسم آن پیداست، کم بارشی های مقطعی و ایجاد تنش در آبهای سطحی و جاری و همچنین بخش کشاورزی را شامل می شود اما در خشکسالی های بلندمدت، موضوع وارد فاز هیدرولوژی شده و همچنین تاثیری که این مرحله می تواند بر منابع آبی ایجاد نماید که در ادامه آن تبعات زیست محیطی، اقتصادی و اجتماعی آن را شاهد خواهیم بود. 

فاتح در مورد خشکسالی های کوتاه مدت استان تهران از ابتدای سال زراعی تا به امروز می گوید: براساس بررسی های صورت گرفته، از مهرماه سال پیش تا الان، شهرستان ری، اسلامشهر، شهریار، شمال شمیران، بخش هایی از شهرستان فیروزکوه، با خشکسالی های متوسط مواجه هستند. البته در مقابل، برخی مناطق هم هستند که شرایط نرمالی را داشته یا ترسالی خفیفی داشته اند.

او ادامه می دهد: در همین حال وقتی با نگاه بلندمدت به موضوع توجه کنیم، می بینیم که خشکسالی های شدید در استان تهران وجود دارد. در شهرستان ری، در بخش هایی از شهرستان ورامین، قرچک، پاکدشت، اسلامشهر، شهریار و بخش هایی از ملارد، شمیران و فیروزکوه، با پهنه هایی مواجه هستیم که خشکسالی های شدید و خیلی شدید را داشته اند.

به گفته این مقام مسئول در سازمان هواشناسی، وقتی در بلندمدت برای یک منطقه خشکسالی شدید و بسیار شدید وجود داشته باشد، منابع آبی این منطقه دچار بدهی انباشته به طبیعت هستند و این بدهی انباشته چون در کوتاه مدت ایجاد نشده، لذا با بارش های کوتاه مدت جبران نمی شود.

مدیرکل حفاظت محیط زیست استان تهران هم فرونشست زمین در برخی مناطق استان تهران را تایید می کند. محمدهادی حیدرزاده در این باره به خبرآنلاین می گوید: با توجه به برداشت بی رویه آب از آب های زیرزمینی و همچنین محدودیت های بارشی که ما در طول سال های گذشته داشتیم و خشکسالی های طولانی مدت، سطح آب های زیرزمینی به شدت پایین آمده است.

او ادامه می دهد: تمامی این عوامل دست به دست هم داده و باعث شده در بسیاری از نقاطی که محدودیت منابع آبی مان جدی تر است مانند دشت ورامین با نشست زمین مواجه باشیم که بعضا این نشست زمین تا 30-35 سانتی متر هم می رسد.

حیدرزاده می گوید: به نظر می رسد که پدیده حفر چاه های غیرمجاز و عدم مدیریت مناسب آب های سطحی و زیرزمینی، باعث شده که این اتفاق بیافتد و مشکلات جدی را در این حوزه ایجاد کند.

به گفته این مقام مسئول نشست ها در دشت ورامین است و شهریار بیشتر بوده است.

رییس مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی هم درمورد نشست های زمین، به عنوان یکی از عوارض خشکسالی ها می گوید: جبران و برطرف شدن این عوارض، درصورت ممکن بودن، نیازمند زمان است.

فاتح تاکید می کند: در مورد خاص نشست زمین، تحمیل هر نوع استرس بلند مدت به طبیعت، چه ناشی از کم بارشی های بلند مدت و چه ناشی از برداشت های بی رویه از منابع زیرزمینی، با خالی شدن لایه های زیرین از آب، می تواند منجر به جابه جایی لایه های زمین شده و پدیده نشست را درپی داشته باشد. کما این که به وضوح دیده می شود که در مکان هایی با خشکسالی های بلندمدت، نشست هم اتفاق افتاده است.

با این که وزیر نیرو نسبت به فرونشست زمین هشدار داده اما معاون شهرسازی و معماری وزیر راه این مسئله را جدی ندانسته و گفته که این نشست زمین نیز مربوط به ۲۰ سال اخیر است و موضوع تازه‌ای نیست.

پیروز حناچی درباره نشست روزانه یک میلی‌متری زمین در تهران اظهار کرد: مؤسساتی مانند ژئوفیزیک باید دراین‌باره اظهارنظر کنند و با این حال نشست زمین در کل تهران نداریم و تنها در یکی از مناطق پایتخت آن هم نه در حد یک میلی‌متر نشست داریم.

به گفته او فقط در جنوب غربی تهران نشست صورت گرفته است و این مسئله جدید نیست و مربوط به بیش از 20 سال اخیر است.

مدیرکل حفاظت محیط زیست استان تهران هم در مورد مسئولیت این سازمان در قبال این پدیده می گوید: محیط زیست متولی بخش آب نیست و مدیریت منابع آب با وزارت نیروست، لذا ما در این حوزه مسئولیتی نداریم.

او در پاسخ به این سوال که "آیا محیط زیست نباید در مورد برداشت های بی رویه از آب و حفر چاه های غیرمجاز به سازمان های مربوطه مثلا شهرداری هشدار بدهد؟" گفت: نظارت بر این موارد و این که چه دستگاه یا چه بخش هایی از آب های زیرزمینی و منابع آبی به طور غیرمجاز یا بیش از حد برداشت می کنند با وزارت نیرو و شرکت آب و فاضلاب است و آن ها هستند که تعیین می کنند منابع آبی چطور به مصرف برسند.

حیدرزاده در مورد این که فاضلاب قبلا به منابع آبی اضافه می شد و با سراسری شدن شبکه فاضلاب این اتفاق دیگر نمی افتد هم گفت: اساسا فاضلاب نمی تواند به عنوان منبع آبی به حساب بیاید و نباید وارد منابع آب های زیرزمینی شود. منابع آب زیرزمینی می بایست توسط بارش ها تامین شوند. پس شبکه سراسری فاضلاب از عوامل تشدید نشست زمین نیست و بیشتر برداشت بی رویه و مدیریت ناصحیح منابع آب و همچنین شرایط اقلیمی و خشکسالی موجب این اتفاق شده است.

رییس مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی هم در مورد نشست زمین که یکی از عواقب برداشت های بی رویه از آب های زیرزمینی و همچنین خشکسالی است می گوید که سازمان هواشناسی دسترسی به اطلاعات آب های زیرزمینی و همچنین داده های زمین شناسی مرتبط با موضوع ندارد و این مقوله ها در حوزه اختیارات این سازمان نبوده و در این خصوص سازمان هواشناسی کشور صرفا شرایط خشکسالی در کشور را بررسی و مطالعه می کند.

شاهرخ فاتح در پاسخ به این سوال که آیا بین دستگاه های مختلف و شهرداری برای برنامه ریزی در مورد نحوه استفاده از آب و سازگاری با اقلیم هماهنگی وجود دارد یا خیر به خبرآنلاین می گوید: اطلاعات مربوط به خشکسالی، بارش و هشدارهای کم بارشی به طور مرتب از سوی سازمان هواشناسی، به مبادی زیربط ارسال می شود. که آخرین مورد آن نیز اخیرا از طرف سازمان هواشناسی کشور برای تعدادی از استان ها هشدار کم بارشی صادر شد.

فاتح می گوید: ما همیشه در پایان هر فصل و هر ماه و هر هفته این را تکرار می کنیم که در اقلیم خشک هستیم و فعالیت هایمان باید متناسب با اقلیممان باشد. هشدارها داده می شود ولی اتخاذ تدابیر در جهت سازگاری با اقلیم و کم آبی و خشکسالی باید توسط مسئولین فعال در این زمینه باشد.

به نظر می رسد این خطر زیست محیطی که هشدار آن مدت هاست داده شده، مانند بسیاری از پدیده های دیگر مادامی که به یک بحران تبدیل نشود و خسارت ایجاد نکند، جدی گرفته نمی شود و همچنان ایرانی ها به علاج قبل از وقوع فاجعه اعتقادی ندارند!