رویداد24: دهمین اجلاس وزرای سازمان تجارت جهانی در حالی پایان یافت که یکی از رخدادهای خبرساز در این اجلاس، تایید عضویت افغانستان و لیبریا در سازمان تجارت جهانی(WTO) بود. رخدادی که حتی فضای مجازی را نیز تحت‌تاثیر قرار داد و موجب مباحثه فعالان اقتصادی و کارشناسان حوزه تجارت شد چراکه با گذشت 20 سال از درخواست ایران برای الحاق به سازمان مذکور و گذشت 10 سال از عضویت ناظر در این سازمان، هنوز مهر تایید بر الحاق آن زده نشده اما افغانستان با توجه به ناامنی‌ها و سیاست‌های نامناسب تجاری، توانسته مسیر الحاق را طی کند و به عضویت سازمان تجارت جهانی درآید.
برخی از کارشناسان معتقدند افغانستان توانسته در رژیم تجاری خود که نقش تعیین کننده‌ای برای الحاق هر کشور به سازمان مذکور دارد، کارگروه مرتبط با الحاق این کشور را نسبت به همخوانی ضوابط تجاری‌اش با سازمان تجارت جهانی قانع کند، ضمن اینکه پشتیبانی آمریکا به‌عنوان یکی از موثرترین اعضای سازمان تجارت جهانی از افغانستان، قطعا به طی کردن سریع این مسیر کمک کرده است.
از سویی ایران به‌منظور تعامل بین‌المللی با جهان رفع تمام سوء‌تفاهمات در فعالیت‌های هسته‌ای را پشت‌سر گذاشته و اکنون در گام دوم، بعد اقتصادی همکاری با دنیا و الحاق به سازمان تجارت جهانی را در دستور کار قرار داده است. این اجلاس، در حالی پایان یافت که ایران با حضور در این اجلاس ضمن اعلام آمادگی برای الحاق به سازمان تجارت جهانی از ارائه گزارش تجدید‌نظر رژیم تجاری کشور به WTO خبر داد. هرچند به گفته صاحبنظران، این رژیم نتوانسته آنطور که باید، کارگروه مرتبط با الحاق خود در این سازمان را راضی کند و همین امر موجب عدم موافقت با الحاق به این سازمان شده است.
دکتر محمدمهدی بهکیش، اقتصاددان و دبیرکل کمیته ایرانی icc درخصوص موانع الحاق ایران به سازمان تجارت جهانی می‌گوید: طی کردن مسیر الحاق به این سازمان منوط به تدوین رژیم تجاری و تحویل آن به گروه کاری WTO به‌منظور بررسی روند الحاق است. در حال حاضر دولت ایران این دو اقدام را انجام داده است.
وی اظهار می‌کند: رژیم تجاری از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است چراکه باید نشان دهد، ضوابط تجاری کشور با ضوابط سازمان تجارت جهانی همخوانی دارد یا اینکه قابلیت آن را دارد که همخوانی پیدا کند. متاسفانه ایران در این خصوص نتوانسته کارگروه مربوطه را مجاب کند. البته کارگروه مرتبط با ایران، از ساماندهی خوبی برخوردار نیست.
بر این اساس، ایران با توجه به دیوارهای تعرفه‌ای عجیب، مقررات دست و پاگیر، عدم تبدیل موانع غیر تعرفه‌ای به تعرفه، عدم ثبات در سیاست‌های تجاری و رقابت‌پذیری اندک کالاهای ایرانی، نتوانست در این مسیر موفق شود. وی درخصوص تعیین گروه کاری WTO عنوان می‌کند: گروه کاری تشکیل شده برای بررسی الحاق یک کشور به سازمان تجارت جهانی شامل کشورهایی می‌شود که علاقه‌مند به تجارت با کشور متقاضی هستند.رئیس آن نیز سفیر مهم‌ترین کشور اروپایی حاضر در کارگروه است. به‌طور مثال ایران در حال حاضر با آلمان و سوئیس روابط تجاری خوبی دارد؛ بنابراین سفیر یکی از این کشورها به‌عنوان ریاست کارگروه انتخاب می‌شود.
بهکیش در پاسخ به سوالی مبنی بر موفقیت افغانستان در الحاق به WTO می‌گوید: در حال حاضر این کشور شرایط پایداری ندارد و دائما شاهد جنگ در این کشور هستیم. ضمن اینکه شرایط اقتصادی‌شان نیز چه به لحاظ مقررات دست و پاگیر و چه به لحاظ رقابت‌پذیری کالا به مراتب در وضعیت وخیم‌تری از ایران قرار دارد. اما مهم‌ترین مساله‌ای که باعث شده این کشور به سازمان تجارت جهانی ملحق شود، حمایت آمریکا از این کشور است؛ چراکه آمریکا قصد دارد ورود سرمایه‌گذاران خارجی را به افغانستان تسهیل کند و برای تحقق این هدف، پیوستن به WTO بهترین راه است.
ضمن اینکه رژیم تجاری این کشور برای کارگروه مرتبط در WTO قابل پذیرش بوده و توانسته آنها را نسبت به تغییر در روند سیاست‌های تجاری حاکم براین کشور، قانع کند. دبیرکل کمیته ایرانی icc ادامه می‌دهد: در یک هفته اخیر و با توجه به اتفاقاتی که میان ترکیه و روسیه رخ داد، اهمیت الحاق به WTO نیز برای ایران بیش از گذشته مشخص شد؛ چراکه ایران قصد دارد به جای ترکیه در بازار روسیه حضور یابد؛ اما صادرات به این کشور هزینه‌هایی را برای ایرانیان به‌دنبال دارد که مانع از رقابت‌پذیری کالاهای ایرانی می‌شود، این در حالی است که چنانچه ایران به سازمان تجارت جهانی پیوسته بود، می‌توانست در این بازار رقابت کند.
از سوی دیگر، وزیر صنعت، معدن و تجارت کشور در حاشیه این اجلاس ضمن رایزنی با وزرای 15 کشور درخصوص الحاق ایران و چگونگی گسترش همکاری‌های اقتصادی-تجاری، بسته جدید تجارت ایران با کشورهای دنیا را ارائه داد که در نتیجه این مذاکرات برخی از این کشورها حمایت خود را از الحاق ایران به WTO اعلام کردند. برخی از این 15 کشور روسیه، انگلیس، فرانسه و اتحادیه اوراسیا، اسپانیا، برزیل، عمان، فنلاند، ترکیه، افغانستان، ایتالیا و سوازیلند بودند. اجلاس وزرای سازمان تجارت جهانی که عالی‌ترین رکن تصمیم‌گیری در این سازمان محسوب می‌شود و در روز 24 آذر آغاز به کار کرده بود، دیروز در شهر نایروبی کشور کنیا به کار خود پایان داد. در این اجلاس که دهمین اجلاس از این دست بود، همه وزرای کشورهای عضو حضور داشتند و کنفرانس‌های مختلفی با موضوعات متفاوت برگزار شد.
ایران نیز که از سال 84 به‌عنوان عضو ناظر سازمان تجارت جهانی پذیرفته شده در این دوره حضور داشت. در این اجلاس که هر دوسال یکبار برگزار می‌شود، رویدادهای مهمی شکل گرفت؛ از جمله می‌توان به توافق تجاری مهم کشورهای عضو در زمینه تجارت «IT » اشاره کرد. ارزش این توافق تجاری که داد و ستد 201 محصول حوزه فناوری‌های پیشرفته را در بر می‌گیرد، بیش از 3/ 1 تریلیون دلار در سال برآورد شده است. تصویب توافق تسهیل تجارت (تی‌اف‌ای) توسط شش عضو دیگر سازمان تجارت جهانی، از دیگر رویدادهای مهم اجلاس امسال بود. با این تحول، تعداد کشورهایی که توافق تسهیل تجارت را به تصویب رسانده‌اند، به 63 کشور رسید.
موافقت‌نامه تسهیل تجارت (TFA) توسط تمامی اعضای WTO در اجلاس وزیران در دسامبر 2013 در بالی تصویب شده بود؛ در زمان انتشار این گزارش، تنها تعداد انگشت‌شماری از اعضای WTO موافقت‌نامه تسهیل تجارت را تایید کرده بودند و تا زمان تایید آن توسط 107 عضو WTO امکان اجرای آن به‌طور کامل وجود ندارد.
در اجلاس امسال پیگیری و تسریع مذاکرات دور دوحه نیز مورد تاکید قرار گرفت. در حال حاضر سازمان تجارت جهانی 161 عضو دارد که در دهمین اجلاس وزرای سازمان تجارت جهانی پایان مذاکرات الحاق افغانستان و لیبریا اعلام شد و این دو کشور پس از طی مراحل مربوط به تصویب ملی و پروتکل الحاق کشور خودشان، رسما به عضویت WTO در خواهند آمد و اعضای این سازمان به 163 عضو خواهد رسید. البته عراق، جمهوری آذربایجان و ازبکستان نیز در مراحل میانی فرآیند مذاکرات الحاق به سازمان تجارت جهانی قرار گرفته‌اند و در آینده نزدیک به عضویت این سازمان خواهند پیوست.
سازمان تجارت جهانی ۹۸ درصد تجارت جهانی را تحت ضوابط خود درآورده است و به گفته متولیان تجاری اگر ایران به‌عنوان بزرگ‌ترین اقتصاد خارج از این سازمان در ۵ سال آتی سیاست الحاق را در دستور کار قرار ندهد، با چالش‌های جدی مواجه خواهد شد. از دیگر اقتصادهایی که همچون ایران هنوز به عضویت سازمان تجارت جهانی در نیامده‌اند می‌توان به اتیوپی، بلاروس، الجزایر، ازبکستان و عراق اشاره کرد.
فرآیند الحاق به WTO
فرآیند الحاق به سازمان تجارت جهانی، طولانی و هفت مرحله‌ای است که هر مرحله از آن الزامات و شرایط خاص خود را می‌طلبد. کشوری که خواهان عضویت در این سازمان است، ابتدا باید تقاضای عضویت خود را به وسیله دبیرکل سازمان به اطلاع سایر اعضا برساند. پس از طرح تقاضای این کشور در جلسه شورا اگر درخواست آن مبنی بر عضویت پذیرفته شود، یک گروه کاری برای رسیدگی به تقاضای عضویت کشور متقاضی تشکیل شده و این کشور، گزارشی از سیاست‌های تجاری خود تهیه و به این گروه ارائه می‌دهد. همزمان با اقدامات پیش گفته، مذاکرات دوجانبه و چندجانبه‌ای به‌منظور تعیین شرایط عضویت و حصول توافق میان گروه‌های کاری صورت می‌گیرد! براساس قوانین سازمان تجارت جهانی، اعضای ناظر در یک فرصت پنج ساله می‌توانند رژیم تجاری خود را ارائه دهند، در غیر این صورت باید نسبت به تاخیر ایجاد شده توضیحات قانع‌کننده‌ای ارائه دهند.
در مرحله نخست پذیرش عضویت، پروتکل الحاق کشور تنظیم و تعهدات هر کشور در زمینه گشایش بازار کالا و خدمات خود به روی سایر اعضا مشخص می‌شود. در واقع مرحله اول یعنی مذاکرات، آغاز فرآیندی است که در نهایت به عقد موافقت‌نامه میان دولت متقاضی و سازمان منجر می‌شود. تمامی مواد و بندهای این قرارداد نیز طی مذاکره و بر اساس توافق تعیین می‌شود. این مرحله در سازمان تجارت جهانی به مرحله اثبات واجد شرایط بودن موسوم است و به مجموعه اطلاعـاتی مربوط می‌شود که هر کشور (متقاضی عضویت) باید تهیه کند و در اختیار گروه کاری قرار دهد و به‌طور عمده شامل گزارش سیاست تجاری، پرسش‌ها و پاسخ‌های کتبی مربوط به این گزارش، اسناد و قوانین مورد نیاز است.
تلاش‌های گروه‌های کاری به تهیه مجموعه اسنادی منجر خواهد شد که شامل گزارش گروه کاری، پروتکل الحاق و جدول تعهدات دسترسی به بازار کشور در مورد کالاها و خدمات است. جدول مذکور توسط دبیرخانه‌سازمان تدوین می‌شود. مرحله آخر، مجموعه‌ای است که برای تصویـب به شورای عمومی تسلیم می‌شود؛ رای‌گیری در جلسه شورا باید انجام گیرد و عضویت کشور متقاضی منوط به کسب دوسوم آراست. یک ماه پس از تصویب پروتکل توسط پارلمان کشور متقاضی، عضویت به مرحله اجرا در می‌آید.