آن گشت ارشاد، این گشت ارشاد

رویداد۲۴، امیرعباس کلهر – آغاز دوباره شنیدن صدای «خانومم، عزیزم! یه لحظه تشریف بیارین!» در آغاز فصل گرم سال برای زنان جامعه در شهر‌های بزرگ عادی شده است. 

از اردیبهشت سال ۱۳۸۵ تا به امروز بیش از ده سال از حضور گشت‌های ارشاد در جامعه می‌گذرد و آن‌ها سالهاست که از فروردین ماه کار خود را به طور ویژه آغاز می‌کنند و آنطور که مدعی هستند امر به معروف و نهی از منکر می‌کنند.

اگرچه در زمان دولت‌های نهم و دهم برخورد این گشت‌ها از امر به معروف فرا‌تر می‌رفت و به برخوردهای فیزیکی و خشن هم ختم می‌شد و حتی حضور محسوس تری در دیگر فصول سال داشتند و انتقادات گسترده‌ای نصیب دولت‌های نهم و دهم شد، اما محمود احمدی‌نژاد همواره منکر این موضوع می‌شد که او به عنوان رئیس دولت اجازه ایجاد گشت‌های ارشاد را داده و حتی در برنامه‌ای تلویزیونی که مجری از او در مورد اقدامات دولتش در صورت پیروزی در زمینه آزادی‌های اجتماعی سوال کرده بود گفت: «به نظر شما مشکل ما الان مشکل موی جوانان ما است؟ جوان هر طور که می‌خواهد مویش را بزند، هر طور که می‌خواهد لباس بپوشد، به من و شما چه ربطی دارد؟ دولت باید اقتصاد را سامان بدهد.»

اما این صحبت‌ها در حالی مطرح شد که حدودا از دو سال بعد از ریاست جمهوری احمدی‌نژاد طرح‌هایی آغاز شدند که با این سخنان تفاوت داشتند.

احمدی‌نژاد حتی یک بار در برابر مخالفت‌هایی که به او در زمینه ایجاد گشت‌های ارشاد می‌شد ادعا کرد هنگامی که رقبایش در سال‌های اول انقلاب با جوانان برخورد می‌کرده‌اند او با آنان مخالفت می‌کرده: «همین آقایان مینی‌بوس سر خیابان‌های تهران می‌گذاشتند و سرباز می‌گذاشتند که آرایش‌های خانم‌های مردم را کنترل کنند و هر کدام غلیظ بود، سوار مینی بوس کنند و ما معترض بودیم که این‌ها خلاف شرع است. حق ندارید با مردم اینگونه برخورد کنید، این‌ها مردم ما هستند.»

اما بعد از ریاست جمهوری محمود احمدی‌نژاد به جای مینی بوس، ون‌های پلیس در خیابان‌ها حضور پیدا کردند. دولت‌های نهم و دهم و رئیس این دولت‌ها مدام در صحبت‌ها و گفت‌و‌گو‌هایشان موضوع اجازه دادن برای حضور گشت‌های ارشاد در خیابان‌ها را منکر می‌شدند و کار به جایی رسید که در دی ماه سال ۱۳۸۶ اسماعیل احمدی مقدم فرمانده نیروی انتظامی، از اتخاذ چنین مواضعی از سوی دولت احمدی‌نژاد اظهار ‏تعجب کرد و گفت که حتی جزئیات این طرح هم طی سه‏‎ ‎جلسه با حضور شخص رییس‌جمهور تشریح ‏شده و نتیجه به صورت «مصوبه‌های بسیار متقن» برای اجرا به ناجا ابلاغ شده است.

فرمانده نیروی ‏انتظامی، همچنین گفت «مصلحت نمی‌داند خیلی به این مسایل وارد ‏شود» و هشدار داد: «اما اگر دوستان فکر می‌کنند نیاز به‎ ‎این است که ما مستندات خود را بفرستیم این کار را ‏می‌کنیم.»

البته بعد از این اظهار نظر‌ها، دیگر ادعایی از طرف دولت مطرح نشد و بحث‌ها به طور موقت مسکوت ماند.

حتی در تابستان ۱۳۸۷ یک سال پس از آغاز طرح برخورد با بدحجابان یا‌‌ همان طرح ارتقای امنیت اجتماعی، نیروی انتظامی از اختصاص بودجه ۱۰۳ میلیاردی به این طرح و دائمی شدن آن خبر داد. 

اما از زمان روی کار آمدن دولت یازدهم و پیروزی حسن روحانی در انتخابات خرداد ماه سال ۱۳۹۲ به تدریج از تعداد گشت‌های ارشاد در خیابان‌های شهر کم شد و تنها در فصل‌های گرم سال بود که در خیابان ظاهر می‌شدند و همینطور رفتار نیروی انتظامی با شهروندان نیر تعدیل شد.

حسن روحانی در شهریورماه ۱۳۹۳ در سخنرانی خود در شهر مشهد گفت: «آیا فکر می‌کنیم جامعه با ون و مینی بوس و پلیس و سرباز تعالی می‌یابد؟ فرهنگ با این کار‌ها ساخته نمی‌شود.»

او همچنین گفت که «آیا رسیدن به عفاف با ون امکان پذیراست؟ بانوان ما در جامعه آموزگار، پژوهشگر و استاد دانشگاه هستند، منظور شما این است که آن‌ها خود راه استقرار عفاف و ارتقاء حجاب در جامعه را نمی‌دانند؟» 

حالا از صحبت‌های حسن روحانی ۳ سال می‌گذرد و او در مقام رئیس جمهور همچنان به این موضوع انتقاد دارد.

روحانی حضور گشت‌های ارشاد وایجاد پلیس نامحسوس را دخالت کردن در زندگی خصوصی و عمومی مردم می‌داند و معتقد است که حکومت حق چنین کاری را ندارد. او چهارشنبه اول اردیبهشت ماه ۹۵ در جلسه هیات دولت با اشاره به آغاز به کار گشت‌های ارشاد گفت: «چنین نیست که هر کس یا نهاد و ارگانی بخواهد با اقداماتی به دنبال کنترل مردم باشد. آزادی مردم با آیین نامه و سلیقه افراد و برخی دستگا‌ها نمی‌تواند محدود شود و آزادی مردم به غیر از قانون با هیچ چیز دیگری محدود نمی‌شود و حتی دولت و قوه قضاییه هم نمی‌توانند مردم را محدود کنند و فقط قانون می‌تواند چارچوب‌هایی در این زمینه داشته باشد.»

 

با وجود این موضع گیری‌های رئیس جمهور اما شهروندان همچنان با معضلی به نام گشت ارشاد و طرح امنیت اخلاقی دست به گریبان هستند و اینطور که به نظر می‌رسد امسال شرایط برای شهروندان عادی جامعه سخت‌تر هم خواهد شد چرا که هفت هزار نفر در حال گزارش لحظه به لحظه شهروندان به پلیس هستند. 

«خانومم، عزیزم! یه لحظه تشریف بیارین!» ابتدای گرفتاری شهروندان است و انتهای آن بازداشتگاه وزرا است اما این موضوع برای مردم تبدیل به امری عادی شده است.

اکثر خانواده‌ها آمادگی دارند که اگر دخترشان از بازداشتگاه تماس گرفت، با یک مانتو و شلوار به آنجا بروند و دختران آن‌ها نیز یاد گرفته‌اند که بدون هیچ جر و بحثی تعهد نامه را امضا کنند و باز روز از نو و روزی از نو است.

بودجه‌های زیادی برای این موضوع خرج می‌شود اما هنوز در بر‌‌ همان پاشنه می‌چرخد و مسئولین خیلی اصرار دارند که با برخوردهای قهرآمیز امنیت اخلاقی جامعه را ایجاد کنند و نه با ابزار و فعالیت‌های فرهنگی که باب میل نسل جوان است. 

دوشنبه ۳۰ فروردین ماه سردار حسین ساجدی‌نیا رییس پلیس پایتخت از ساماندهی بیش از ۷۰۰۰ مامور نامحسوس پلیس امنیت در راستای اجرای طرح امنیت اخلاقی در پایتخت خبر داده است.

او با بیان اینکه از ابتدای این هفته طرح امنیت اخلاقی به شکل محسوس و در سطح گسترده‌ای در سطح میادین، مجتمع‌های تجاری و بزرگراه‌های پایتخت به اجرا در آمده است، گفته است که علاوه بر این طرح، از امروز گشت نامحسوس پلیس امینت اخلاقی نیز در سطح معابر فعالیت خود را آغاز خواهد کرد.

براین اساس بیش از ۷۰۰۰ نیروی زن و مرد با حضور در معابر نسبت به رصد این موارد و اطلاع آن به پلیس امنیت اقدام خواهند کرد. او فعالیت این پلیس‌های نامحسوس را اینگونه شرح داده است که آن‌ها در صورت مشاهده موارد ناهنجاری همچون مزاحمت برای نوامیس، آلودگی صوتی، کشف حجاب در خودرو و انجام حرکات نمایشی در خیابان، شماره پلاک خودرو را برداشته و از طریق سامانه پیامکی به مرکز پلیس امنیت اخلاقی اطلاع می‌دهند سپس از سوی پلیس امنیت با این افراد تماس گرفته و از آنان خواسته می‌شود که در موعد تعیین شده به پلیس مراجعه کنند. 

هرچند ساجدی نیا در صحبت‌هایش مطرح کرده است که این افراد به طور مستقیم حق برخورد با شهروندان را ندارند و تنها باید اطلاعات را به پلیس امنیت منتقل کنند اما نکته‌ای که در این میان مطرح می‌شود این است که سابقه ماموران پلیس آن هم در بحث امنیت اخلاقی، سابقه‌ای درخشان نیست.

یکی از مسائلی که هموراه شهروندان شهرهای بزرگ با آن درگیر هستند، نحوه برخورد این ماموران با آن‌ها است.

ماموران ابزار قدرت را در دست دارند و می‌توانند بر اساس سلیقه و یا حال و احوالی که دارند با شهروندان برخورد کنند.

سوال دیگری که مطرح می‌شود این است که آیا به ماموران نامحسوس و محسوس آموزش‌های لازم در زمینه نوع رفتار با شهروندان داده شده است؟ آیا حفظشان شهروندان در دستور کار قرار گرفته است؟ آیا ملاک و قانونی برای بدحجابی نوشته شده است که پوشش زنان و جوانان بر اساس آن مشخص شود که چه کسی بدحجاب است و چه کسی با حجاب است؟ 

هر چند طبق اظهار نظر‌ها برخورد با زنان و جوانان به صورت سلیقه‌ای نیست اما همانطور که گفته شد از آنجایی که قانون مکتوب و مشخصی برای نوع لباس پوشیدن شهروندان وجود ندارد، پس طبیعی هم هست که نوع بدحجابی و برخورد با شهروندان به صورت سلیقه‌ای از سوی مامور‌ها اعمال شود. 

موج انتقاد‌ها به عملکرد نیروی انتظامی در طرح گشت ارشاد زیاد است.

اهالی هنر نیز جزو منتقدین این طرح هستند و انتقادات خود را در غالب فیلم بیان کرده‌اند. یکی از این فیلم‌ها «گشت ارشاد» است که به موضوع سواستفاده از گشت ارشاد توسط خلافکاران می‌پردازد و یا همینطور فیلم «اسب حیوان نجیبی است» به کارگردانی عبدالرضا کاهانی که داستان سواستفاده یک زندانی سابقه دار از لباس پلیس در غالب امنیت اخلاقی است. 

یکی از بحث‌هایی که در محافل عمومی مطرح می‌شود این است که امکان سواستفاده از لباس رسمی پلیس در جامعه زیاد شده است و هر فردی می‌تواند با کمی جسارت به خرج دادن کاری را انجام دهد که ماموران پلیس انجام می‌دهند، منتهی با این تفاوت که این بار می‌توانند از شهروندان در فضای ایجاد شده برای برخورد با بدحجابان اخاذی کنند.

مسئله این است که وقتی نیروی انتظامی به فکر حفظ حجاب و عفاف و امنیت جامعه است آیا به فکر اعتماد شهروندان به نیروی انتظامی هم هست؟ آیا با برخوردهای قهرآمیز بین مردم و نیروی انتظامی شکاف ایجاد نمی‌شود؟ آیا بهتر نیست که نیروهای گشت ارشاد کارت شناسایی داشته باشند و با ادبیاتی مناسب با شهروندان برخورد کنند و موظف باشند که کارت شناسایی خود را در صورت درخواست به آن‌ها نشان دهند؟

هرچند بسیاری از شهروندان به علت ترس و رفتار تند ماموران ممکن است از آن‌ها درخواست کارت شناسایی نکنند اما باید ریشه این فکر مردم را در گذشته و عملکرد نیروی انتظامی جستجو کرد که چرا شهروندان خیلی کم از ماموران نیروی انتظامی درخواست کارت شناسایی می‌کنند! سوال مهم دیگر این است که پلیس به چه دلیل قانونی می‌تواند فردی را احضار کند؟ مگر پلیس قاضی است!