رویداد۲۴- رییس جمهور دموکراتیک‌ترین کشور قاره سیاه امروز وارد تهران شد. کشوری که به لحاظ موقعیت و جایگاهی در عرصه قاره‌ای و بین المللی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است به نوعی می‌تواند دروازه ورود ایران به قاره سیاه تبدیل شود.
«جاکوب زوما»، رییس جمهور آفریقای جنوبی امروز در راس هیاتی سیاسی و اقتصادی به عنوان نخستین رییس جمهوری این کشور پس از انقلاب اسلامی راهی تهران شد تا در دوران پسا برجام و پسا تحریم تحول تازه‌ای در مناسبات سیاسی و اقتصادی دو کشور را رقم بزند و نوید بخش فصل نو در روابط دو کشور باشد.
زوما، در این سفر در ارتباط با راه های گسترش مناسبات میان تهران و پرتوریا با مقام‌های عالی رتبه کشورمان به گفت‌و‌گو و رایزنی خواهد پرداخت.
در هیات همراه صد و هشتاد نفره رییس جمهوری آفریقای جنوبی، افزون بر ۶ تَن از وزیران کابینه، بسیاری از فعالان اقتصادی این کشور حضور دارند. این نخستین بار در ۳۷ سال گذشته است که رییس جمهوری آفریقای جنوبی به کشورمان سفر می‌کند.
او پیش‌تر (دهم اسفندماه پارسال) قرار بود به ایران بیاید که سفرش به دلیل شدت یابی بحران کشور آفریقایی بروندی و مسوولیتی که زوما به عنوان رییس اتحادیه آفریقا در زمینه حل بحران بر عهده داشت به تاخیر افتاد. حال که توافق هسته‌ای میان ایران و ۱+۵ با موفقیت صورت گرفته و بسیاری از تنگناهای جهانی از پیش روی تهران برداشته شده است، سفر زوما به ایران می‌تواند فرصت‌های از دست رفته گذشته را جبران کند و گشایشگر فصل نوینی در روابط ۲ کشور باشد.
فضای پسابرجام و امید به تحول مطلوب در روابط ایران و آفریقای جنوبی
حمایت همه جانبه ایران از استقلال آفریقای جنوبی و مبارزه‌های مردم این کشور در برابر آپارتاید و نیز حمایت سران پرتوریا (پایتخت آفریقای جنوبی) از توافق هسته‌ای ایران با قدرت‌های جهانی، از دیدگاه‌های نزدیک و رویکردهای همساز ۲ کشور حکایت دارد. به رغم روابط دوستانه و صمیمانه ایران و آفریقای جنوبی در زمینه سیاسی، ۲ کشور به دلیل تحریم‌های گسترده ضدایرانی طی سال‌های اخیر مناسبات اقتصادی کم رمق و غیرپویایی را تجربه کرده‌اند.
در حالی که قبل از تحریم‌های هسته‌ای، کشورمان یکی از ۱۰ شریک تجاری بزرگ آفریقای جنوبی و تامین کننده ۲۵ درصد نیاز پالایشگاه‌های آفریقای جنوبی به نفت خام بود ولی در فضای تحریمی شرایط به گونه‌ای دیگر رقم خورد.
سال گذشته «علی‌اکبر فرازی» معاون امور بین الملل اتاق بازرگانی صنایع و معادن ایران در دیدار هیات آفریقای جنوبی با بازرگانان ایرانی، سهم ایران از واردت ۱۱۰ میلیارددلاری آفریقای جنوبی را تنها ۶ صدم درصد در سال ۲۰۱۱ دانست. فرازی در آن جلسه گفت: طبق آمار موجود در سال ۱۳۹۲ حجم مبادلات ایران و آفریقای جنوبی ۸۶ میلیون دلار بوده که ۵۹ میلیون دلار مربوط به صادرات ایران به این کشور و ۲۷ میلیون دلار واردات بوده است. این رقم در حدی نیست که نشان دهنده روابط رو به گسترش باشد و امیدواریم سال آینده این رقم رشد چشم‌گیری داشته باشد. همچنین «ولی الله افخمی ر‌اد» رییس سازمان توسعه تجارت ایران آبان ماه پارسال حجم معامله‌های تجاری ایران و آفریقای جنوبی را حدود ۵۰ میلیون دلار عنوان و ابراز امیدواری کرد که این حجم پس از اجرای لغو تحریم‌ها ۱۰ برابر رقم کنونی شود.
به این ترتیب، با حجم تجارت خارجی بیش از یکصد میلیارد دلاری ایران، میزان کنونی مبادله‌های اقتصادی و بازرگانی با آفریقای جنوبی به رغم وجود ظرفیت‌ها و بسترهای مشترک برای همکاری بسیار ناچیز است.
پس از روی کار آمدن دولت یازدهم و تلاش تهران برای برقراری تعامل سازنده با جهان، در زمینه بهبود مناسبات تهران- پرتوریا نیز امیدواری‌های بسیاری به وجود آمد. پیام تبریک «حسن روحانی» رییس جمهوری کشورمان به زوما در اردیبهشت ماه پارسال به مناسبت فرارسیدن روز ملی آفریقای جنوبی را می‌توان نمود توجه مقام‌های کشورمان به ضرورت‌های این بهبود روابط به شمار آورد؛ پیامی که در خصوص گسترش همکاریهای ۲ کشور در زمینههای سیاسی، اقتصادی و فرهنگی ابراز امیدواری شده بود.
در روزهای پایانی همان ماه بود که هیاتی از بازرگانان و نمایندگان مجلس آفریقای جنوبی با هدف برگزاری دوازدهمین نشست کمیسیون مشترک ۲ کشور عازم تهران شدند و با همتایان ایرانی خود دیدار و گفت‌و‌گو کردند. در جریان این دور از گفت‌و‌گو‌ها ۹۰ سند همکاری میان ۲ طرف امضا شد. تشکیل ۱۲ کمیسیون مشترک و امضای سندهای همکاری فراوان حاکی از روابط دیپلماتیک مطلوب میان ۲ کشور است که متاسفانه تاکنون به افزایش سطح معامله و تجارت نیانجامیده است.
مهم‌ترین رویداد دیپلماتیک اخیر در این روابط دوجانبه، سفر «سیریل رامافوزا» معاون اول رییس جمهوری آفریقای جنوبی به ایران در آبان ماه پارسال بود. در آن سفر جدا از اینکه ۱۶۰ تن از بازرگان و صاحبان صنایع آفریقای جنوبی حضور داشتند و با همتایان ایرانی خود دیدار و گفت‌و‌گو کردند، بستر برای سفر کنونی به ایران هموار شد. بی‌تردید در جریان این سفر‌ها است که زمینههای همکاری فراهم و زمینههای تحولات مطلوب و مثبت در روابط ایجاد می‌شود.
ظرفیت‌ها و زمینههای همکاری
سطح پایین مناسبات اقتصادی میان ایران و آفریقای جنوبی را نمی‌توان به معنای نبود یا کمبود بستر مشترک برای همکاری تفسیر کرد. تجارت کالا، مبادله خدمات، سرمایه گذاری و همکاری در حوزه مسایل بانکی از جمله زمینههای مهم همکاری ۲ کشور است. همچنین برقراری روابط فرهنگی، همکاریهای دانشگاهی، بهداشتی و پزشکی نیز می‌تواند در این امر راهگشا باشد. مقابله فرهنگی- اطلاعاتی و‌گاه عملی با دهشت افکنی و گروه‌های تروریستی به عنوان پدیده شوم جهانی دیگر حوزه‌ای است که همکاری فعالانه ۲ طرف را می‌طلبد.
به باور کار‌شناسان، همکاری های مشترک در بخش‌‌های صنعت، معدن، عمران، کشاورزی، پتروشیمی، دارو، فولاد، کشتیرانی، فناوری‌های نو از دیگر فرصت‌های پیش روی ایران و آفریقای جنوبی به شمار می‌رود. همچنین، همکاری در حوزه حمل و نقل به ویژه حمل و نقل ریلی، نفت و انرژی از دیگر حوزه‌هایی است که می‌تواند به رونق روابط تهران و پرتوریا بینجامد.
از دیدگاه ناظران، بندر ژوهانسبورگ و بندرعباس می‌توانند کانون آغاز همکاری در زمینه ارتباطی ایران و آفریقای جنوبی قرار گیرند. موقعیت جغرافیایی ۲ کشور یکی از مهم‌ترین مولفه‌هایی است که لازم است مورد توجه کار‌شناسان و مقام‌های ایران و آفریقای جنوبی قرار گیرد. موقعیت راهبردی و منحصر به فرد ایران در منطقه می‌تواند به کمک پرتوریا آید. آفریقای جنوبی از راه همکاری با ایران قادر خواهد بود در بازار منطقه خاورمیانه، کشورهای آسیای مرکزی و حوزه قفقاز نقش آفرینی کند. از طرفی آفریقای جنوبی به عنوان جنوبی‌ترین کشور قاره سیاه می‌تواند دروازه ورود ایران به بازار بزرگ آفریقا در مناطق تجارت آزاد «جامعه توسعه آفریقای جنوبی» (سادک) با جمعیتی بیش از ۳۵۰ میلیون نفری و «بازار مشترک کشورهای شرق و جنوب آفریقا» (کومسا) با جمعیت بیش از ۳۰۰ میلیون نفری باشد.
افزون بر موقعیت تعیین کننده آفریقای جنوبی در سطح قاره سیاه، این قدرت نوظهور آفریقایی در سطح بین المللی نیز از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. آفریقای جنوبی جدا از اینکه از جمله بنیانگذاران اتحادیه آفریقا محسوب می‌شود، در سازمان‌های بین المللی همچون سازمان ملل، اتحادیه کشورهای همسود، سازمان تجارت جهانی، صندوق بین المللی پول، گروه ۷۷ و گروه ۲۰ (G-۲۰) نیز عضویت دارد.
به این ترتیب فرصت‌های بسیاری در زمینه همکاریهای سیاسی- دیپلماتیک و نیز اقتصادی- تجاری پیش روی جمهوری اسلامی ایران و آفریقای جنوبی قرار گرفته است. حال که در سایه توافق هسته‌ای، تحریم‌ها و مانع‌های بین المللی از جلوی راه ایران برداشته شده، سفر رییس جمهوری آفریقای جنوبی به ایران و بررسی بسترهای مشترک می‌تواند به همکاری‌هایی گسترده و سودمند منجر شود. تهران و پرتوریا می‌توانند با بهره گیری از فرصت پیش آمده و استفاده از توانمندی‌های یکدیگر صفحه تازه‌ای را در روابط خود ورق بزنند.