رویداد۲۴-حمید جمال الدینی، کارشناس مدیریت بحران گفت: نباید "تاب‌آوری" را جزیره‌ای جدا ببینیم و نیازمند این است که بخشی از شاخص‌ها را با اسناد و برنامه‌های توسعه‌ای موجود تطبیق بدهیم و بر اساس درصد اجرای موفق اسناد و برنامه‌های توسعه‌ای بتوانیم ارتقای تاب‌آوری را داشته باشیم. حمید جمال الدینی در مورد تعریف تاب‌آوری اظهار کرد: با یک مثال عینی می‌توانیم تاب‌آوری را توضیح دهیم. یک فنر را فرض کنیم، وقتی به آن نیرویی وارد می‌شود تا جایی نیرو را جذب می‌کند و هیچ گونه واکنشی نشان نمی‌دهد. بعد از اینکه فشار زیادتر شود و سپس نیرو از روی آن برداشته شود این فنر باز می‌شود و به همان نقطه قبلی خود بر می‌گردد. به این شرایط تاب‌آوری می‌گویند که شامل جذب، عکس‌العمل و پس از آن برداشت نیرو و بازگشت به وضع موجود و بعضا وضع مطلوب است.
تاب‌آوری الزاما در مقوله حوادث طبیعی قرار نمی‌گیرد
وی افزود: در حوزه بحران نیز تاب‌آوری می‌تواند ترجمه خودش را داشته باشد. یعنی جامعه در شرایطی قرار بگیرد که وقتی بحرانی اتفاق بیفتد منجر به از هم گسیختگی آن نشود و اگر آسیبی هم دید بتواند به وضع موجود باز گردد؛ البته تاب‌آوری مفهوم گسترده‌ای است که در تمام حیطه‌های اصلی از جمله حیطه‌های اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و همین طور حوادث طبیعی و مخاطرات قابل طرح است. بنابراین الزاما تاب‌آوری در مقوله حوادث طبیعی قرار نمی‌گیرد و اتفاقا بر تاب‌آوری اجتماعی بیش از تاب‌آوری در سایر بخش‌ها می‌توان تاکید کرد.
معاون پیشین آموزش، پژوهش و فناوری جمعیت هلال احمر با اشاره به وضعیت مخاطرات در کشور گفت: از آنجایی که کشورمان حوادث بسیار متنوعی را در خود دارد و بیش از 70 درصد خاک ما در معرض حداقل مخاطرات اصلی است ما به مقوله تاب‌آوری در حوادث طبیعی توجه داریم، زیرا به نوعی تاکید بر این بخش در بخش‌های دیگر هم تاثیر دارد.
یکی از مولفه‌های تاب‌آوری، سرمایه اجتماعی است
این کارشناس مدیریت بحران با تشریح مؤلفه‌ها و شاخص‌های تاب‌آوری گفت: در مورد تاب‌آوری و شاخص‌های آن مطالعات زیادی صورت گرفته است بر این اساس یکی از مولفه‌هایی که در مورد تاب‌آوری مطرح می‌شود سرمایه اجتماعی است و زیرساخت‌ها هم از دیگر مولفه‌های مهم است. در زمینه سرمایه اجتماعی که یکی از مهمترین شاخص‌های تاب‌آوری است مولفه‌های بسیار مهم شامل اعتماد، مشارکت و پیوستگی وجود دارد و هر چه این سه مولفه را ارتقاء دهیم و به دنبال آن سرمایه اجتماعی افزایش پیدا کند؛ جامعه تاب‌آورتر و مدیریت بحران نیز آسانتر می‌شود.
وی ادامه داد: در این معادله "پیوستگی" از مؤلفه‌هایی است که در مورد کشور ما قابل تأمل است. ما همبستگی خیلی خوبی داریم ولی در پیوستگی وضعیت مناسبی نداریم به عنوان مثال وقتی که حادثه‌ای مانند زلزله رخ می‌دهد همبستگی بسیار خوبی ایجاد می‌شود و همه کمک می‌کنند، اما وقتی که زمان می‌گذرد این مسئله فراموش می‌شود.
جمال الدینی با اشاره به اینکه "افزایش سطح سواد در جامعه" از عوامل دیگر موثر در تاب‌آوری است، ادامه داد: هر چه سطح سواد در جامعه ارتقاء پیدا کند. جامعه تاب‌آورتر می‌شود و الزاما این سواد مربوط به حیطه بحران و حوادث طبیعی نیست.
این استاد دانشگاه همچنین گفت: عوامل دیگری مانند شاخص‌های رفاه اقتصادی و اشتغال عواملی هستند که می‌توانند روی تاب‌آوری تاثیر بگذارند. البته در زمینه تاب‌آوری مرتبط با حوادث طبیعی حیطه آموزش همگانی نیز بخش‌های تاثیرگذار است.
جمال الدینی با اشاره به ارزش‌های مشترک فرهنگی تصریح کرد: به نظر می‌رسد یک بخش عمده‌ای که در هر فرهنگ مد نظر قرار می‌گیرد این ارزش‌ها هستند و هر چه ارزش‌ها بر پایه فطرت انسانی باشند و در اولویت بیشتری قرار بگیرند و به دنبال آن جامعه ارزش‌های اخلاقی را بیشتر مد نظر قرار دهد، به خودی خود این جامعه می‌تواند تاب‌آورتر شود.
معاون پیشین آموزش، پژوهش و فناوری جمعیت هلال احمر با اشاره به اینکه تاب‌آوری را می‌توان در دو جنبه سخت افزاری و نرم افزاری مورد تأکید قرار داد، گفت: در این میان مقوله نرم افزاری مقوله‌ای قابل دسترس با هزینه کم برای کشورهاست. آموزش، فرهنگسازی و توسعه ارزش‌ها از ابعاد نرم افزاری هستند که هزینه کمتری از فعالیت‌های سخت افزاری دارند. اصولا مطالعات نشان می‌دهند که اگر یک چهارم سرمایه گذاری در بخش سخت افزاری را در قسمت نرم افزاری انجام دهیم این امید وجود دارد که بعد از یک دوره چهار ساله شاهد کاهش سالانه حداقل 25 درصد هزینه‌های ناشی از حوادث باشیم.
وی همچنین افزود: تاب‌آوری علاوه بر متغیرهای مشخص که در طول سال‌های اخیر در کشور ما مورد مطالعه قرار گرفتند متغیرهای لحظه‌ای هم دارد. یعنی یک خبر و شایعه می‌تواند در تاب‌آوری لحظه‌ای تاثیر بگذارد و شیوه‌های ارزشیابی آن کاملا متفاوت است.
هلال احمر در زمینه تاب‌آوری تکلیف قانونی دارد
معاون پیشین آموزش، پژوهش و فناوری جمعیت هلال احمر در مورد اینکه جمعیت هلال احمر چه تکالیفی در زمینه تاب‌آوری دارد؟ گفت: در برنامه توسعه ششم به هلال احمر یک تکلیف قانونی در مبحث تاب‌آوری داده شده است و این مسئله برای رسیدن به جامعه ایمن از چند منظر قابل توجه است. یک بعد آن این است که هلال احمر نهاد عمومی غیردولتی است و اصولا یکی از جاهایی که گروه‌های مرجع و NGOها می‌توانند نقش موثر در آن ایفا کنند ارتقای سرمایه اجتماعی در جوامع است. این یک نقشی است که در ماهیت کلی هلال احمر وجود دارد. نقش دوم مشارکت است. نقش بعدی مربوط به واژه داوطلب است و بعد دیگر نقش مدافعی گری هلال احمر در کنار عمل اجرایی است. در واقع به خاطر اینکه بخشی از امداد و نجات بر عهده هلال احمر است و عمدتا هم داوطلبانه انجام می‌شود، مردم می‌بینند نهادی که مدافعی گری می‌کند در هنگام نیاز نیز در صحنه حضور دارد و سعی می‌کند عامل به علم خودش باشد و این منجر به اعتمادسازی در میان مردم می‌شود.
وی تصریح کرد: بنابراین با توجه به این نقش‌های مختلف و متنوعی که هلال احمر به عهده دارد می‌تواند عاملی برای ارتقای مشارکت قلمداد شود و نقش موثری در تاب‌آوری داشته باشد. همچنین نوع ارزش‌ها و اصولی که هلال احمر در بعد توسعه و استحکام ارزش‌های اخلاقی به آن توجه می‌کند از جمله بی طرفی، بی غرضی و بشردوستی، ویژگی‌هایی است که هلال احمر را در زمینه تاب‌آوری نقش دار می‌کند. کمتر نهادی وجود دارد که مانند هلال احمر تمام این شاخص‌ها را در مجموعه خود داشته باشد.
جمال الدینی در مورد اینکه هلال احمر تا چه اندازه در ایفای نقش خود در زمینه افزایش تاب‌آوری جامعه موفق بوده است، گفت: ما نباید فراموش کنیم که رسیدن به جامعه تاب‌آور یکی از مولفه‌های بسیار مهم حکمرانی خوب است. بنابراین وقتی یک شعار هم طراز حکمرانی قرار می‌گیرد نقش آن از نقش یک نهاد و NGO خارج است و این مقوله‌ای است که در سطح حاکمیت مطرح می‌شود. بنابراین ما تا زمانی که نقش راه مشخصی نداشته باشیم که در آن وضع موجود را مشخص کرده باشیم و نقش و وظیفه دستگاه‌های مختلف متناسب با اثربخشی این مجموعه‌ها مورد نظارت و پایش قرار نگیرد، نمی‌توانیم ارزیابی دقیقی از عملکرد نهادها ارائه کنیم.
تاب‌آوری با موفقیت اسناد بالا دستی می‌تواند محقق شود
وی ادامه داد: به نظر من تحقق سندی مانند سند چشم انداز می‌تواند درصد قابل توجهی از شاخص‌های تاب‌آوری را پوشش دهد. همچنین اسناد توسعه دیگر در کشور نیز می‌تواند در راستای تاب‌آوری جامعه مد نظر قرار بگیرد. به عبارت دیگر شعار تاب‌آوری با موفقیت بسیاری از اسناد بالادستی می‌تواند محقق شود. سند تحول آب، اجرای نقشه علمی کشور و اسناد دیگری از این دست با تاب‌آوری ارتباط دارد.