سازمان‌های وابسته به شهرداری، مجرای تخلف و فساد هستند/ از مراجعان به شهرداری رشوه می‌گیرند

رویداد۲۴ شورای پنجم با شعار شهرداری تمام شیشه‌ای روی کار آمد و به تهرانی‌ها وعده داد دور جدید از مدیریت شهری را آغاز خواهد کرد. در شرایطی که آمار نشان می‌دهد اعتماد عمومی مردم تهران نسبت به شهرداری از میانگین پایین‌تر است، شورای پنجم می‌گوید اعتماد مردم را به شهرداری بازخواهد گرداند.

در همین راستا کمیته‌ای تحت عنوان "شفافیت و شهر هوشمند" به ریاست بهاره آروین (عضو شورای شهر تهران) تشکیل شد که اکنون پس از 9 ماه توانسته بخشی از قراردادهای بالای یک میلیارد تومان را در سامانه‌ای تحت عنوان سامانه شفافیت منتشر کند.

به گفته آروین؛ اگر بتوانیم روند فعالیت‌ها را در شهرداری به صورت شفاف منتشر کرده و در اختیار مردم قرار دهیم، می‌توانیم جلوی بخشی از زد و بندها را گرفته و وقتی مدیران بدانند که فعالیت‌هایشان رصد می‌شود، جلوی بخش عمده‌ای از تخلفات گرفته خواهد شد.

درحقیقت انتشار قراردادهای بالای یک میلیارد تومان پرده از برخی روندهای شائبه‌برانگیز در شهرداری تهران برداشته است. یک سوم قراردادهای منتشر شده بدون مناقصه منعقد شده و براساس اظهارات آروین (عضو شورای شهر) بسیاری از شرکت‌های وابسته به شهرداری تهران در راستای کامل کردن یک چرخه فساد برای واگذاری پروژه‌های شهرداری به پیمانکاران خاص از طریق شهرداران و معاونت‌ها شکل گرفته‌اند؛ چرخه‌ای که قالیباف نتوانست با وجود خواسته‌اش؛ آن را شفاف کند.

رئیس کمیته شفافیت شورای شهر تهران در ابتدا دلایل ایجاد این کمیته را تشریح کرده و با بیان اینکه علت اصلی رسیدن به خرد جمعی است، گفت: از میانِ انبوه مسائل و مشکلات شهر تهران ازجمله محیط‌زیست، آلودگی هوا، ترافیک و هزار و یک مساله دیگر روی شفافیت متمرکز شدیم، چراکه رسیدن به راه‌حل‌های ثمربخش نیازمند خرد جمعی است. این دیدگاه که در شورا نشسته و فکر کنیم می‌توانیم برای این مسائل راه‌حل ارائه داده و آنها را در یک بازه زمانی حل کنیم، ثمربخش نیست. کما اینکه در دوره‌های گذشته هم اراده برای حل مسائل وجود داشته است اما نبود خردجمعی موجب شد مسائل باقی بمانند.

آروین در ادامه به مفهوم "شفافیت" اشاره کرده و تصریح کرد: شفافیت به معنای برقراری دسترسی عموم به اطلاعات مدیریت شهری است. وقتی اطلاعات را در دسترس همه قرار می‌دهیم، متخصصان می‌توانند با استفاده از این اطلاعات در سیاست‌گذاری و کشف راه‌حل‌های ثمربخش به شورا کمک کنند و این یکی از اهداف ماست. پس فعالیت کمیته شفافیت به هیچ وجه محدود به یک حوزه نیست و ما فعالیت‌مان را فقط به حوزه‌هایی که در آن‌ها فساد گسترده وجود دارد، محدود نکردیم. 

یک سوم مراجعان به شهرداری اعلام کرده‌اند از آنها تقاضای رشوه شده

عضو شورای شهر دومین کارکرد شفافیت را به کاهش فساد مختص دانسته و گفت: پژوهش‌های متعدد نشان داده است، احساس فساد شهروندان نسبت به شهرداری تهران در مقایسه با سایر نهادها بالاتر است. گزارش‌هایی نیز منتشر شد که نشان می‌داد یک سوم مراجعین به شهرداری اعلام کرده‌اند از آنها تقاضای رشوه شده است. این آمار نشان می‌دهد اعتماد عمومی نسبت به شهرداری تهران از میانگین کل کشور پایین‌تر است، با شفافیت می‌توانیم اعتماد عمومی را افزایش دهیم.

وی با اشاره به انتشار اطلاعات قراردادهای بالای یک میلیارد در سایت شفاف (http://shafaf.tehran.ir) افزود: وقتی اطلاعات قراردادها منتشر می‌شود، مردم حس می‌کنند به اطلاعات و جزئیات دسترسی دارند و همین موجب افزایش اعتماد عمومی می‌شود. تاثیر بعدی اساسی که شفافیت روی فساد دارد بحث پیشگیری است. مدیری که قرارداد را منعقد می‌کند با علم به اینکه قرار است اطلاعاتش در سایت منتشر شود، ناخودآگاه مجبور است اگرهم در گذشته زد و بندی در کار بوده، این‌بار تاحد ممکن با رعایت ضوابط قانونی جلو برود.

رییس کمیته شفافیت با بیان اینکه شفافیت پیشگیری‌کننده از فساد است و نه لزوما مبارزه‌کننده با فساد، افزود: شفافیت نقش پیشگیرانه و سیاست‌گذارانه داشته و به همین علت به جای آنکه زیرمجموعه کمیسیون حقوقی باشد ذیل کمیسیون برنامه و بودجه شورای شهر تهران تعریف شده است. وقتی اطلاعات در اختیار شهروندان قرار می‌گیرد، می‌توانیم در شورای شهر از توانمندی و کمک شهروندانی که بنابر علاقه یا دغدغه‌شان اطلاعات منتشر شده را بررسی کرده و کشف تخلف می‌کنند، بهره‌مند می‌شویم. کمیته شفافیت به دنبال آن است که پس از انتشار اطلاعات در سایت شفاف تمام پیغام‌هایی که به سامانه 1888 در این رابطه ارسال می‌شود، به کمیته شفافیت هم ارسال شود تا مورد بررسی قرار گیرد.

وی در پاسخ به این سوال که آیا تاکنون گزارشی به دست‌شان رسیده یا خیر گفت: در تلاش برای  برقراری ارتباط سیستماتیک بین سایت شفاف، سامانه 1888 و کمیته شفافیت هستیم اما اطلاعات قراردادها در سایت شفاف نشان می‌دهد که حدود یک سوم قراردادها بدون ترک تشریفات منعقد شده است. سوال این است که چرا اینقدر تعداد قراردادهای منعقد شده‌ی با ترک تشریفات بالاست؟

ایجاد شرکت‌ها و سازمان‌های وابسته به شهرداری فقط برای ترک تشریفات

آروین در ادامه؛ ریشه انعقاد قرارداد‌های بدون ترک تشریفات را تشریح کرده و گفت: اکثر این قراردادها از بند الف ماده 31 آیین‌نامه معاملات شهرداری تهران استفاده کرده و ترک تشریفات شدند. براساس این بند از آیین‌نامه، اگر طرف معامله جزء موسسات وابسته به شهرداری‌ها باشد معامله بدون تشریفات مناقصه انجام خواهد شد. انبوه شرکت‌ها و سازمان‌هایی که در این سال‌ها به وجود آمده‌اند به همین دلیل ایجاد شده‌اند تا بتوانند غالب پروژه‌های شهرداری تهران را با انعقاد قراردادهای ترک تشریفات پیش ببرند. اما سوال این است که آیا این شرکت‌ها واقعا خودشان پروژه را پیش برده و به انجام می‌رسانند؟ که پاسخ منفی است.

او ادامه داد: در حقیقت این شرکت‌ها تبدیل به واسطه‌هایی شده‌اند که قراردادهای ترک تشریفات را از شهرداری تهران می‌گیرند و بعد آن‌ها را به یکسری پیمانکاران خاص می‌دهند. کارفرما ممکن است برای مثال یکی از مناطق یا معاونت‌ها در شهرداری تهران باشد، این منطقه یا معاونت قرارداد را به صورت ترک تشریفات به یک شرکت زیرمجموعه شهرداری تهران می‌دهد و بعد شهردار منطقه یا معاون مربوطه با مدیرعامل شرکت تماس گرفته و می‌گوید این قراردادی که ما به صورت ترک تشریفات به شما واگذار کردیم را به فلان پیمانکار بدهید!

عضو شورای شهر با اشاره به معضلات و تخلفات جدی که در این شرکت‌ها وجود دارد، افزود: شهرداری تهران روی معاونت‌ها و مناطق نظارت نسبتا خوبی دارد اما از زمان شورای اول این سازمان‌ها و شرکت‌ها بودند که بحث فراوانی بر سرشان بود و از همان زمان هم حیاط‌خلوت‌های شهرداری تهران محسوب می‌شدند و کارها و اقداماتی که از مجراهای قانونی نمی‌شد انجام داد از طریق این شرکت‌ها و سازمان‌ها انجام می‌گرفته است.

وی ادامه داد: وقتی در مناطق شهرداری قراردادی منعقد می‌شود، در سامانه قراردادها ثبت شده و اصطلاحا گردش پیدا می‌کند؛ یعنی فرآیندی که در آیین‌نامه معاملات شهرداری نوشته شده است به صورت الکترونیکی و مجازی در سامانه قراردادها طراحی شده است و مرحله به مرحله در کارتابل طی می‌شود. اما این فرایند فقط در معاونت‌ها و مناطق شهرداری و چهار واحد از واحدهای تابعه طی می‌شود، و در 40 واحد باقی سازمان‌ها و شرکت‌ها چنین سازوکاری در بحث سامانه قراردادها وجود ندارد، یعنی این گردش صورت نمی‌گیرد.

 با دستور مستقیم شهردار توانستیم اطلاعات را منتشر کنیم

آروین با تاکید بر اینکه کمیته شفافیت با دستور مستقیم شهردار سابق توانست اطلاعات قراردادهای شهرداری تهران را آشکار کند، ادامه داد: آقای نجفی (شهردار تهران) دستور مدیریتی داد تا اطلاعات همه قراردادهای بالای یک میلیارد تومان منتشر شود. شرکت‌ها و سازمان‌های وابسته هم اطلاعات قراردادهایی که بعد از پنجم شهریور بسته بودند را بنابر دستور مدیریتی و به صورت بدون گردش در این سامانه وارد کردند. اینکه آیا اطلاعات همه قراردادها را وارد کردند؟ ما اطلاع نداریم. آیا این اطلاعاتی که وارد شده دقیقا عین همان چیزی است که در قراردادها آمده؟ بازهم ما اطلاع نداریم. البته سعی کردیم با آپلود مستندات دست‌کم صحت و سقم اطلاعاتی که وارد می‌شود را تایید کنیم ولی برنامه اصلی کمیته شفافیت برای ارتقای کیفیت اطلاعات این سایت این است که در همه سازمان‌ها سامانه قراردادها مثل مناطق راه بیفتد و اطلاعات قراردادها با گردش ثبت شود.

آروین با بیان اینکه مصوبه‌ای که اخیرا به تصویب شورا رسید؛ مشخص می‌کند که سامانه معاملات شهرداری باید در همه سازمان‌ها و شرکت‌ها راه بیفتد، افزود: اجرایی کردن این مصوبه کار راحتی نیست، کما اینکه سامانه قراردادها سال 94 براساس بخشنامه شهردار وقت (قالیباف) قرار بوده در همه واحدها راه‌اندازی شود ولی اجرایی نشده است. نظارت روی این واحدها به این سادگی نیست و در دوره مدیریت‌های قبل این سازمان‌ها و شرکت‌ها حیاط‌خلوت عده‌ای بوده‌اند. حتی اگر هم آیین‌نامه معاملات شهرداری تهران موانعی را برای شیوه انعقاد قراردادها ایجاد می‌کرده است، این سازما‌ن‌ها و شرکت‌ها با استناد به اینکه آیین‌نامه معاملاتی خاص خود را دارند، کار خود را می‌کردند. درواقع، درنتیجه استقلالی که از شهرداری برای خود قائلند باعث می‌شود نظارت بر آنها کار ساده‌ای نباشد.

عضو شورای شهر با اشاره به مسائلی که شرکت‌های و سازمان‌های وابسته برای شهرداری ایجاد کرده‌اند، ادامه داد: بسیاری از این شرکت‌ها علی‌رغم اینکه قرار بود سوددهی اقتصادی داشته باشند، زیان‌ده هستند و فقط تبدیل به واسطه‌هایی شده‌اند که قراردادها را با ترک تشریفات از شهرداری تهران می‌گیرند و بالاسری یا اصطلاحا کارمزد خود را برداشته و قرارداد را به پیمانکاری می‌دهند که توصیه شده است. از طریق برخی از این شرکت‌ها و سازمان‌ها یک چرخه فساد شکل گرفته است و در تلاشم که یک پژوهش دقیق و مفصل روی این موضوع انجام شود.

آروین با تاکید بر ضرورت انتشار عمومی اطلاعات مدیران شهری گفت: ممکن است مدیری در راس بخشی قرار بگیرد و بعد با شرکت‌هایی خصوصی قرارداد ببندد که خودش جزو هیات مدیره آن است. برای اینکه این اتفاق نیفتد سعی می‌کنیم اطلاعات و سوابق این مدیران را به صورت شفاف منتشر کنیم.

ضرروت انحلال بخش عمده شرکت‌ها و سازمان‌های وابسته

آروین با انتقاد از عملکرد شورا در دوره‌های قبل در نحوه برخورد با شرکت‌ها و سازمان‌های وابسته، ادامه داد: شورای شهر در ادوار گذشته می‌خواسته یک راه‌حل یکسان را برای این سازمان‌ها و شرکت‌ها پیدا کند. برای مثال اساسنامه‌شان را تیپ و یا یکدست کند، اما این سازمان‌ها و شرکت‌ها یکدست نیستند و راه‌حل نظارت‌پذیر شدنشان نیز یکسان نیست و مورد به مورد با یکدیگر فرق دارد. خیلی از آن‌ها باید منحل شوند و هیچ ضرورت و توجیه اقتصادی ندارند. کما اینکه سازمان‌ها و شرکت‌‌هایی وجود دارد که در دوره‌های قبل انحلال‌شان مصوب شده است اما هنوز منحل نشده‌اند.

افکار عمومی بهتر از قانون می‌تواند مجریان را وادار به تغییر کند

رییس کمیته شفافیت در پاسخ به این سوال که آیا مشکل در آیین نامه معاملات شهرداری است، افزود: آیین‌نامه معاملات شهرداری مصوبه مجلس سنا در سال 1355 است و تغییر آن در حیطه اختیارات شورا نیست. به این نکته توجه کنید که شفافیت می‌گوید لزوما تحدید اختیار گره‌گشای مسایل نیست، بلکه می‌توان اجازه داد که از اختیارات قانونی استفاده شود اما نحوه استفاده از این اختیار در معرض دید عموم قرار بگیرد. برای مثال، احتمالا امکان‌پذیر نیست که همه قراردادها به صورت مناقصه برگزار شود چراکه اجرای قانون مناقصات در همه موارد مسایلی ایجاد می‌کند. پس مساله با بستن دست مجری حل نمی‌شود، چراکه مساله کم و زیاد بودن اختیارات نیست، مساله این است که نحوه استفاده از این اختیارات در معرض دید عموم قرار ندارد.

وی افزود: افکار عمومی بیش از هر فشار و گرفتگی قانونی می‌تواند مجریان را وادار به تغییر رفتارشان کند. وقتی وب‌سایت شفاف بارگذاری شد چندین واحد شهرداری ازجمله شهرداری یکی از مناطق مجبور به پاسخگویی در مورد قراردادهای منعقد شده با ترک تشریفات در آن منطقه شدند، اما بازهم معتقدم که رسانه‌ها بیشتر از این می‌توانند از اطلاعات این سایت استفاده کنند. نباید همیشه از شفافیت به صورت افشاگری استفاده کنیم.

عضو کمیسیون برنامه و بودجه شورای شهر با بیان اینکه در هر حوزه‌ای معمولا پروژه‌ها را چند پیمانکار محدود انجام می‌دهند، افزود: ما برای درک این سیستم پیچیده‌ای که طی 14 سال شکل گرفته و همه راه و چاه‌های قانونی و غیرقانونی برای پیشبرد کار خود را شناخته است به زمان نیاز داریم، اما چشمان ناظر شهروندان وقتی می‌تواند حداکثر کارایی را داشته باشد که اطلاعات کامل در دسترسش باشد. البته سایت شفافیت هنوز تبدیل به یک  نهاد نشده و آمار بازدیدهای آن فقط به چند هزار نفر می‌رسد.

 وی ادامه داد: نهادمند شدن سایت به این معناست که باید آنقدر مورد استفاده قرار گیرد که مدیریت شهری در دوره‌های بعد نتواند آن را حذف کند. در صحبتی که با مرکز مطالعات شهرداری داشتیم قرار شد که نظرسنجی‌های دوره‌ای برای سنجش میزان اعتماد شهروندان به شهرداری و احساس فساد مردم نسبت به این سازمان انجام شود تا بتوانیم ثمربخشی اقدامات در حوزه شفافیت را بسنجیم. باید زمان بدهیم چراکه اعتماد مردم یک شبه از بین نرفته است که یک شبه بخواهد ساخته شود، بلکه در یک دوره طولانی مردم به این نتیجه رسیده‌اند که شهرداری منبع فساد است.

موضوع کشف چند پرونده تخلف نیست، سیستم باید بهینه شود

وی با بیان اینکه شورای شهر باید تلاش کند اطلاعات مدیریت شهری تا حد ممکن برای عموم شهروندان قابل فهم ارایه شود، گفت: من بهNGOهای تخصصی بسیار امیدوارم و این NGOها می‌توانند از این داده‌های مستند استفاده کنند. بحث ما سر کشف دو الی سه پرونده تخلف نیست ما می‌خواهیم سیستم را بهینه کنیم. وقتی آن‌ها وارد میدان شوند، تحلیل‌های ما از نحوه عملکرد مدیریت شهری عمیق‌ و همه‌جانبه‌تر شده و به بهینه‌شدن سیستم کمک می‌کند.