رویداد۲۴ دکتر احمد جنیدی درباره میزان سطح زیر کشت مزارع کشاورزی با آب فاضلاب در کشور توضیح داد و گفت: با توجه به گزارش‌های دریافتی از دانشگاه‌های علوم پزشکی در ۱۱ استان کشور، بیش از ۱۵۰۰ هکتار از مزارع کشاورزی با آبهای سطحی آلوده به فاضلاب آبیاری می‌شوند. استان‌های البرز، تهران و آذربایجان غربی نیز نسبت به استان‌های دیگر بیشترین سطح زیر کشت را دارند.
وی افزود: الگوی کشتی که از سال‌های دور وجود داشته و حق آبهای که کشاورزان از آبهای سطحی داشتند و هنوز ادامه دارد، تخلیه فاضلاب شهری و صنعتی که باعث آلودگی آبهای سطحی می‌شود و توسعه ناکافی سامانه‌های جمعآوری و تصفیه فاضلاب بخشی از دلایل آبیاری مزارع با فاضلاب هستند.
جنیدی ادامه داد: طبق گزارش دانشگاه‌های علوم پزشکی، با توجه به بازرسی و اقدامات بهداشت محیطی شامل آموزش، صدور اخطار و معرفی به مراجع قضایی و هماهنگی‌های ایجاد شده با سایر سازمان‌های مسئول برای پیشگیری و کنترل آبیاری مزارع و کشاورزی با فاضلاب، سطح زیر کشت از سال ۱۳۸۹ بیش از ۶۰۰۰ هکتار کاهش یافته است.
خشکسالی و کمبود منابع آبی، موثر در استفاده از فاضلاب
رئیس مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت گفت: کمبود منابع آب برای کشاورزی و تشدید آن در اثر خشکسالی و همچنین رشد جمعیت که به افزایش نیازهای آب شیرین در بخش آب آشامیدنی و آبیاری برای تولید مواد غذایی منجر شده است، از جمله دیگر دلایل است. علاوه بر آن در دسترس بودن فاضلاب به دلیل توسعه ناکافی سامانه‌های جمعآوری و تصفیه فاضلاب نیز به عنوان یکی از دلایل استفاده از فاضلاب مطرح است. در این میان باید وجود مواد مغذی موجود در فاضلاب و تاثیر قابل توجه آن در افزایش میزان تولید محصولات، بالا بودن هزینه مصرف کودهای شیمیایی و آلودگی منابع آب کشاورزی مانند نهرها، رودخانه‌ها و.... با فاضلاب را در نظر گرفت.
جنیدی در ادامه تاکید کرد: توسعه ناکافی سامانه‌های جمعآوری و تصفیه فاضلاب شهری و همچنین دفع غیر اصولی فاضلاب صنعتی و کشاورزی نیز یکی از مهم‌ترین این دلایل است؛ چون دفع غیر بهداشتی آن در منابع آب باعث آلودگی آب مورد استفاده در کشاورزی می‌شود. یکی دیگر از دلایل استفاده از فاضلاب برای آبیاری کشاورزی، کمبود آب است. کاهش میزان بارندگی و استفاده بی‌رویه از منابع آب باعث کاهش قابل توجه منابع آب سطحی و زیر زمینی در دو دهه اخیر شده‌است.
معرفی ۲۱۱ مورد تخلف آبیاری با فاضلاب به مراجع قضایی در سال ۹۶
اجرای آزمایشی برنامه ایمنی فاضلاب در کرج و تهران
رئیس مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت با اشاره به برنامه مشترک وزارت جهاد کشاورزی و سازمان شهرداری و دهیاری‌ها برای کنترل این موضوع، ادامه داد: این همکاری در قالب برنامه پیشگیری و کنترل آبیاری مزارع با فاضلاب و اجرای برنامه ایمنی فاضلاب انجام می‌شود. بازرسان بهداشت محیط مراکز بهداشت شهرستان‌ها نیز در سراسر کشور در صورت مشاهده و دریافت گزارشی مبنی بر استفاده از فاضلاب برای آبیاری مزارع کشاورزی، علاوه بر بررسی موضوع و در صورت تایید، ضمن آموزش و اخطار به کشاورزان، در صورت استمرار، فرد را مطابق ماده ۶۸۸ قانون مجازات اسلامی به مراجع قضایی معرفی می‌کنند. در همین راستا در سال ۹۶ تعداد ۲۱۱ مورد معرفی به مراجع قضایی صورت گرفته‌است.
جنیدی درباره مسئولیت سازمان‌های مختلف برای حل این معضل توضیح داد و گفت: در این خصوص سازمان‌های مختلفی مسئولیت دارند؛ از جمله وزارت نیرو به عنوان متولی تامین آب و توسعه شبکه‌های جمع آوری و تصفیه فاضلاب شهر، سازمان حفاظت محیط زیست به عنوان متولی اصلی جلوگیری از آلودگی آب، وزارت صنعت، معدن و تجارت متولی نظارت بر صنایع و پیگیری توسعه تصفیه فاضلاب صنعتی، وزارت کشور به عنوان متولی ساماندهی آبهای سطحی در حوزه شهری، وزارت جهاد کشاورزی متولی تامین محصولات کشاورزی سالم و وزارت بهداشت متولی سلامت است. برای پیگیری این پدیده کمیته‌ای در مرکز سلامت محیط و کار با عضویت سازمان‌های یاد شده تشکیل شده‌است. یکی از تصمیمات مهم این کمیته، اجرای برنامه ایمنی فاضلاب است که اجرای آزمایشی آن با همکاری سازمان‌های مذکور به ویژه جهاد کشاورزی در کرج و تهران در حال اجراست. علاوه بر این در کارگروه امنیت و سلامت غذایی استان‌ها، با حضور ادارات کل کشاورزی به دفعات این موضوع طرح شده و در این خصوص تصمیم گیری شده‌است.
وی افزود: مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت نیز به عنوان ناظر بر کیفیت آب، وضعیت موجود سطح زیر کشت و کیفیت فاضلاب را رصد و گزارش آن را سالانه به دستگاه‌های مسئول برای همکاری و پیگیری ارسال می‌کند.
دو مصوبه برای کنترل آبیاری مزارع با فاضلاب
جنیدی در ادامه، به دو مصوبه شورای عالی سلامت و امنیت غذایی در این زمینه اشاره کرد و گفت: این دو مصوبه به منظور برنامه‌ریزی برای کنترل آبیاری مزارع کشاورزی به ویژه مزارع سبزی و صیفی با فاضلاب خام به تصویب رسیده است. مطابق یکی از این مصوبه‌ها که در تاریخ ۱۸ مهر ماه سال ۸۶ تصویب شده است، هیئت وزیران استانداری‌های سراسر کشور و وزارتخانه‌های نیرو، جهاد کشاورزی و بهداشت را مکلف کرده است که از آبیاری مزارع با فاضلاب تصفیه نشده جلوگیری کنند.
وی ادامه داد: مصوبه دیگری هم تصویب شده که طی آن هیات وزیران، وزارتخانه‌های جهاد کشارزی و نیرو را مکلف کرده که اقدامات لازم برای رفع مشکل آبیاری مزارع سبزی‌کاری با فاضلاب خام را انجام دهند. همچنین تاکید شده که موضوع توسط کارگروهی شامل وزرای بهداشت، جهاد کشاورزی، نیرو و دادگستری مورد کارشناسی قرار گرفته و راهکارهای کوتاه مدت، میان مدت و طولانی‌مدت تهیه و در شورای یادشده مطرح شود. با اذعان به اهمیت توجه به مدیریت یکپارچه فاضلاب در تامین سلامت مردم و تضمین سلامت محصولات آبیاری شده با پساب و همچنین توصیه سازمان جهانی بهداشت، تصمیم بر اجرای عملیاتی برنامه ایمنی فاضلاب گرفته شد.
جنیدی افزایش آگاهی کشاورزان و مصرف کنندگان محصولات غذایی در خصوص مضرات استفاده از فاضلاب خام برای آبیاری محصولات کشاورزی را یکی از راهکارهای حل این مشکل دانست و تصریح کرد: تغییر الگوی کشت محصولات کشاورزی و حمایت از جایگزینی محصولات، توسعه تاسیسات جمعآوری و تصفیه فاضلاب، تامین آب جایگزین، جلب مشارکت سازمان‌های مسئول، جلوگیری از آلودگی آبهای سطحی با فاضلاب و اجرای برنامه ایمنی فاضلاب بخش دیگری از راهکارهای حل این معضل هستند.