رویداد۲۴ در مهرماه 82 توافق سعدآباد بین ایران و تروئیکای اروپایی (انگلیس، فرانسه و آلمان) منعقد شد. در تیرماه 94 نیز توافق برجام میان ایران و 1+5 امضاء شد. نکته قابل تأمل اینجاست که نفرات اصلی ایران در هر دو توافق، مشترک بودند. نکته دیگر اینکه این دو توافق- به اذعان اعضای تیم مذاکره کننده ایرانی- به یک نتیجه مشترک ختم شد و آن «دستاورد تقریبا هیچ» برای ایران بود.
در حقیقت تاریخ دوباره تکرار شد. در یک پرونده ویژه به بررسی نقاط مشترک این دو توافق خسارت بار پرداخته است. در اینجا به قسمت اول این پرونده می پردازیم.
«پیشرفت‌های ایران در صنعت هسته‌ای» در سالیان اخیر یکی از نقاط قوت و افتخار فناوری و دانش کشور بود. به همین خاطر، دشمن با عملیات روانی در پی آن بود تا این نقطه قوت ملی را به مسئله‌ای چالش برانگیز تبدیل و ملت را نسبت به آن بدبین کند. در این میان جریانی در کشور، به افکار عمومی آدرس غلط داده و دوگانه غیر واقعی و غیر حقیقی معیشت و انرژی هسته‌ای را مطرح کردند.
بر همین اساس یکی از ویژگی‌های مشترک دو توافق خسارت بار «سعدآباد» و «برجام»، ربط دادن نادرست معیشت مردم به توانایی هسته‌ای بود. دوگانه‌ای که متاسفانه پازل دشمن را در «تبدیل نقطه قوت ملی به مسئله چالش برانگیز» تکمیل کرد.
آقای حسن روحانی در کتاب امنیت ملی و دیپلماسی هسته‌ای (خاطرات هسته‌ای مربوط به توافق سعدآباد) نوشته است: «در آن مقطع (سال 82) روابط اقتصادی ما با جهان به ویژه با غرب دچار مشکل شده بود... شایع شده بود که آمریکا به زودی به ایران حمله خواهد کرد.
این تزلزل حتی در بازار بورس هم کاملا مشهود بود. بنابراین کشور به لحاظ وضع سیاسی، اقتصادی و حقوقی دچار چالش های شدیدی شده بود. با توجه به وضعیت اقتصادی کشور، تهدیدات بوش علیه ایران و وقایعی که مردم در عراق شاهد آن بودند، به نظر می رسید موضوع هسته ای با این گونه تهدیدات گره خورده و لذا تصمیم گیری برای مهار و عبور از این بحران پیچیده شده بود.
کسانی که مسئولیت داشتند، از سویی احساس می کردند که تهدیدی چند بعدی پیش رو است و از سوی دیگر، با مردمی مواجه بودند که انتظار داشتند نگرانی ها و دغدغه هایشان پایان پذیرد و موضوع هسته‌ای به مشکلات آنها نیفزاید.» (صفحه 156)
روحانی در بخش دیگری از کتاب مذکور نوشته است: «آمریکایی ها با جنگ روانی و توان هوایی، قدرت نمایی کرده بودند و لذا عده‌ای مسحور قدرت نظامی به ویژه قدرت هوایی آمریکا شده بودند و تصور می کردند آمریکا به هر کشوری حمله کند، ظرف چند هفته می تواند حکومت آن را به سقوط بکشاند. از سوی دیگر وقتی آمریکا در عراق پیروز شد، فشارهای خود را درخصوص مسئله هسته‌ای ایران تشدید کرد...در این شرایط نگرانی ها در کشور تشدید شد تا جایی که اقتصاد کشور را نیز تحت تأثیر قرار داد.» (صفحه 71)
دوگانه غیرواقعی معیشت مردم و صنعت هسته‌ای در توافق برجام نیز تکرار شد. اینکه گفته شد «سانتریفیوژ باید بچرخد، چرخ زندگی مردم هم باید بچرخد»! یکی از معروفترین مصادیق این دوگانه غلط است.
دولتمردان در طول مذاکرات هسته‌ای و پس از امضای توافق، تمامی امور حتی آب خوردن مردم را نیز به برجام گره زده و وعده دادند که تمامی مشکلات اقتصادی مردم با امضای برجام رفع خواهد شد.
به این اظهارات توجه کنید:
- روحانی: در روز اجرای برجام همه تحریم‌های هسته‌ای، بانکی، موشکی، اقتصادی، تسلیحاتی و... بالمره لغو خواهد شد و نه تعلیق. (تیرماه 94)
- ولی‌الله سیف، رئیس بانک مرکزی: امسال (سال 94) اقتصاد ایران بعد از توافق هسته‌ای شکوفا خواهد شد.
- محمد نهاوندیان، معاون اقتصادی رئیس‌جمهور: بعد از توافق منتظر رشد اقتصادی، کاهش تورم و خروج از رکود باشید.
- حسن روحانی: تحریم‌های ظالمانه باید از بین برود تا سرمایه بیاید و مشکل محیط‌زیست، اشتغال، صنعت و آب خوردن مردم حل شود، منابع آبی زیاد شده و بانک‌ها احیا شوند. (خرداد 94)
- علی یونسی، دستیار رئیس‌جمهور: اکنون کشور از بیکاری رنج می‌برد، جوانان مشکل عدم استطاعت مالی برای ازدواج دارند و دولت وظیفه دارد این مشکلات را برطرف کند و امیدوارم با لغو تحریم‌ها این مشکلات برطرف شده و کارهای عمرانی نیز با سرعت بیشتری انجام شود.
- علی طیب‌نیا، وزیر اقتصاد دولت یازدهم: سال 94 با توافق هسته‌ای بذر اقتصاد ایران به ثمر می‌نشیند.
- روحانی: تحریم‌های بانکی، مالی، پولی، نفتی، پتروشیمی، بیمه، حمل و نقل و همه تحریم‌های هسته‌ای برداشته شد و شرایط برای فعالیت اقتصادی مردم ما آماده‌تر شد. (فروردین95)
- روحانی: فقط سه ماه از اجرای برجام گذشته اما برخی فکر می‌کنند 30 سال گذشته است. در این سه ماه ببینید چه گشایش‌های فراوانی ایجاد شده است؟ (فروردین 95)
- حسن روحانی: ما در سال 95 بهاری را آغاز می‌کنیم که در آن بانک‌ها و بیمه‌های ما تحریم نیستند و می‌توانیم با کشورهای مختلف تجارت داشته باشیم و سرمایه‌گذاری‌ها در کشور ما آغاز شده و قراردادهای بسیار مهمی در سطوح مختلف با کشورهای دنیا به امضا رسیده است. (اسفند 94)
- نوبخت، معاون رئیس‌جمهور: باید تحریم‌ها برداشته شود تا پروژه‌های عمرانی را تکمیل کنیم.
- محمد علی نجفی، دبیر وقت ستاد هماهنگی اقتصادی دولت: توافق هسته‌ای موجب خروج سریع کشور از رکود خواهد شد.
برجام امضا و اجرا شد. با اجرای توافق، صنعت هسته‌ای کشورمان تقریباً تعطیل شد؛ اما مشکل رکود، تورم، بیکاری، صنعت، ازدواج، پروژه های عمرانی و...در جای خود باقی ماند. چرخ سانتریفیوژها از کار افتاد و متاسفانه به دلیل چیدن تمامی تخم مرغ‌ها در سبد برجام از سوی دولت و کم توجهی به ظرفیت‌های عظیم داخلی و در نهایت به دلیل کارنامه ضعیف اقتصادی دولت، چرخ بسیاری از کارخانه‌های بزرگ و مجموعه‌های تولیدی نیز از کار افتاد. اوباما با خوشحالی اعلام کرد که بدون شلیک حتی یک گلوله، صنعت هسته‌ای ایران را از کار انداختیم. پس از آن مقامات ارشد دولت اوباما اعلام کردند که ما صنعت هسته‌ای ایران را از کار انداختیم و حالا نوبت دولت بعدی آمریکاست تا همین رویکرد را در قبال صنعت موشکی ایران پیاده کند.
نتیجه برجام و اینکه «هسته‌ای رفت ولی تحریم ها پابرجاماند» برای چندمین بار ثابت کرد که مشکلات اقتصادی مردم با دست کشیدن از نقاط قوت ملی، سامان نمی یابد. همانطور که در توافق سعدآباد نیز با تعلیق و تعطیلی صنعت هسته‌ای، مشکلات اقتصادی مردم رفع نشد.
انتظار از دولت این بود که صادقانه به مردم بگوید که دوگانه معیشت و انرژی هسته‌ای اساسا غیر واقعی و غیر حقیقی است. اما متاسفانه دولتمردان و حامیان دولت از انجام این امر امتناع کرده و به انکار وعده‌ها روی آوردند.
- محمد باقر نوبخت، معاون رئیس‌جمهور: مردم بعد از توافق هسته‌ای انتظار بیش‌ازحد از اقتصاد نداشته باشند.
- عباس عراقچی، رئیس ستاد پیگیری اجرای برجام: برجام توافق اقتصادی نبود.
-بعیدی‌نژاد، عضو سابق تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای و سفیر فعلی ایران در لندن: به برجام نگاه اقتصادی نداشته باشید.
- محمدرضا نعمت‌زاده، وزیر صنعت دولت یازدهم: توافق هسته‌ای باعث گشایش در همه حوزه‌های اقتصادی نمی‌شود.
- علی طیب‌نیا، وزیر اقتصاد دولت یازدهم: مشکلات اقتصادی ما به واسطه تحریم آغاز نشده است که بخواهد با حذف تحریم‌ها زمینه‌ای برای حل‌وفصل همه مشکلات فراهم شود.
- عباس آخوندی، وزیر راه و شهرسازی: بازار مسکن بازار داخلی است و توافق هسته‌ای خیلی نمی‌تواند تأثیر مستقیمی بر روی این بازار داشته باشد.
- محمود سریع القلم: قرار نبود برجام گشایش های اقتصادی به همراه آورد.
- سعید لیلاز، عضو شورای مرکزی کارگزاران: مشکلات اقتصاد و مدیریت در ایران بسیار عمیق، پرتعداد و پیچیده‌تر از آن است که با لغو تحریم‌ها، مسئله حل شود.
- صادق زیباکلام: واقعیت آن است که حجم عظیمی از مشکلات اقتصادی ارتباط چندانی با برجام نداشته و نمی‌توان مدعی شد که به صرف برجام، همه مشکلات حل می‌شدند.
- بهزاد نبوی: قرار نبود برجام معجزه کند.
- از سوئیفت انتظار معجزه نداشته باشید. (مدیرکل بین‌الملل بانک مرکزی دولت یازدهم)
همانطور که پیش از این نیز ذکر شد، در دو توافق خسارت بار سعدآباد و برجام، هیچ دستاوردی از جمله دستاورد اقتصادی عاید مردم کشورمان نشد. یکی از علت‌های اصلی این مسئله این بود که مشکلات معیشتی مردم اساسا ارتباطی با توانایی هسته‌ای کشورمان نداشت.
عباس عراقچی، معاون سیاسی وزیر خارجه و رئیس ستاد پیگیری اجرای برجام-اسفند 96- گفت: «ایران برجام را داستانی موفق نمی‌داند چرا که از آن بهره‌مند نشده و تحریم‌ها برداشته نشده است».
در حال حاضر علیرغم تجربه‌های مهم سعدآباد و برجام، متاسفانه یک جریان سیاسی از طریق رسانه‌های خود همصدا با دشمن بر طبل مذاکرات موشکی و منطقه‌ای کوبیده و ادعاهای مضحک دشمن را تکرار می کند.
این جریان مدعی است که برای رسیدن به گشایش اقتصادی، باید بهانه موشکی را از دست دشمن گرفت. این در حالی است که در سال‌های 82 و 92 دقیقاً همین ادعای مضحک درباره توان هسته‌ای مطرح شد و فرجام عبرت آموز این دو توافق، اکنون در مقابل دیدگان ماست.