مددکار اجتماعی مدرسه، نیاز امروز جامعه

 

مددکاری اجتماعی با حضور بیش از یک سده در جهان و با شعار " کمک خردمندانه " و تلاش برای بهبود روابط انسانی ایجاد شد. کشور انگلستان نخستین کشوری بود که قدم‌های اولیه را در جهت سازمان دادن به خدمات اجتماعی برداشت. در حقیقت مددکاری اجتماعی جدید که در غرب با هدف کمک به آسیب دیدگان جنگ‌های اول و دوم به وجود آمد، پس از سال‌ها به مداخله مستقیم دولت‌ها در ارائه خدمات اجتماعی منجر شد. قانون تامین اجتماعی نیز در سال ۱۸۷۸ برای اولین بار در آلمان به اجرا در آمد و تا سال ۱۹۲۰ تقریبا در سراسر اروپا پذیرفته شد، مدارسی با عنوان مدارس مددکاری در سال ۱۹۰۴ در آلمان، سوییس، بریتانیا و آمریکا شروع به فعالیت کردند. این فرآیند در نهایت به شکل قانون تامین اجتماعی در سال ۱۹۳۳ با هدف  حمایت از خانواده‌های بی سرپرست و بد سرپرست و آسیب دیدگان در امریکا تصویب شد.

 

به طور کلی می توان گفت: از زمانی که نظریه‌های توسعه اقتصاد محور در جهان با چالش‌های فرهنگی و اجتماعی مواجه شدند نگاه به رفاه اجتماعی تغییر کرد و از رویکرد مادی گرایانه صرف، گذر کرد تا جایی که در طول سال‌های دهه ۱۹۸۰ رفاه اجتماعی، به مجموعه اقدامات و خدمات گوناگون اجتماعی اطلاق می‌شد که در جهت ارضاء نیاز‌های افراد و گروه‌ها در جامعه و غلبه بر مسائل اجتماعی بودند و در دهه ۱۹۹۰ رفاه اجتماعی همراه با خشنودی انسان در زندگی سنجیده شد. در همین زمان است که ماموریت مددکاری اجتماعی کمک به رفاه اجتماعی در نظر گرفته می‌شود و انجمن بین المللی موسسات آموزشی مددکاری اجتماعی در   ۲۷ ژوئن سال ۲۰۰۱ میلادی در کپنهاگ، وظایف و کارکرد‌های  مددکاری را چنین عنوان میکند: " مددکاری اجتماعی در شکل‌های گوناگون خود، روابط چندگانه و پیچیده بین افراد و محیطشان را مطرح می‌کند. ماموریت این حرفه توانمند ساختن همه افراد است تا ظرفیت کامل خود را پرورش دهند، زندگی خود را غنی سازند و از ناکارکرد‌ها پیشگیری کنند. بر این اساس مددکاران اجتماعی، کارگزاران تغییر در جامعه و نیز زندگی افراد، خانواده‌ها و اجتماعاتی هستند که مسئولیت خدمت به آن‌ها را پذیرفته اند". در واقع این مقدمه‌ای بود بر توجه به قوانین اجتماعی در جهان که بعدها به شکل حرفه ای‌تر برای آموزش مددکاران وارد رشته‌های دانشگاهی شد.

 

در کشور ما نیز با نگاهی به ادبیات کهن و با توجه به اعتقادات دینی و سنتی مردم، کمک به دیگران و دستگیری از نیازمندان، جایگاهی شگرف و عمیق دارد. مددکاری اجتماعی با توجه به معنای مدرن آن از سال ۱۳۳۷ هجری شمسی در ایران پایه گذاری شد که اغلب با پیشدستی افراد خیر و موسسات خیریه با زمینه دینی صورت می‌گرفت. اما ازاواسط سال ۱۳۴۰ به بعد سازمان‌ها و موسساتی نظیر سازمان شاهنشاهی خدمات اجتماعی، جمعیت خیریه فرح پهلوی، جمعیت شیر و خورشید سرخ ایران، انجمن ملی حمایت از کودکان و انجمن‌ها و موسسات دیگر مسؤلیت ارایه خدمات حمایتی، توانبخشی به افراد نیازمند و معلولین را بر عهده گرفتند. اما با این پیشینه هنوز مددکاری اجتماعی نقش و جایگاه مناسب خود را در ایران پیدا نکرده و علاوه بر اینکه افراد خود برای حل مشکلاتی که از پس آن‌ها بر نمی‌آیند به سراغ مددکار نمی‌روند، دولت نیز تاثیر ویژه این رشته را به درستی برای جامعه جا نینداخته است؛ در حالی که متخصصین این رشته می‌توانند با بهبود بسیاری از مسائل اجتماعی، آسیب‌های اجتماعی را به حداقل برسانند.

 

 توانمندسازی، هسته بنیادین رفاه اجتماعی و سیاست اجتماعی است و  مفهومی است که در آنِ واحد میتواند برای "فرد ارائه کننده خدمات"   و "فرد دریافت کننده خدمات" مؤثر باشد. این به آن معناست که مددکار اجتماعی تنها به عنوان تسهیل گر در فرآیند رفاه اجتماعی به جامعه کمک می‌رساند، به خصوص در رابطه با افراد آسیب پذیر جامعه نظیر زنان، کودکان، نوجوانان و کهنسالان .

 

اگر خدمات مددکاری اجتماعی از سطح مدارس شروع به کار کنند میتوانند از بسیاری ناهنجاری‌های اجتماعی در آینده جلوگیری کنند و حتی به سیستم آموزش کشور نیز سرعت بیشتری ببخشند. با جدی گرفتن این حرفه در مدارس، میتوان شاهد گسترش و موفقیت بیشتر امر پرورش در سازمان آموزش و پرورش کشور بود. کودکانی که با فرهنگ و تربیت متفاوت و یا با مشکلات اجتماعی که در خانواده با آن رودررو هستند،  به مدرسه راه پیدا می‌کنند و نمی‌توانند آن را بهبود ببخشند، خود زمینه گسترش آسیب‌ها را فراهم می‌آورند و  همین امر روند آموزش پذیری دانش آموزان را مشکل می‌کند.

 

از  مسائل  مهم کودکان می‌توان به مسائل بدو ورود به مدارس اشاره کرد که اضطراب جدایی، شناسایی اختلالات رشدی، خشونت و کودک آزاری و... را در بر می‌گیرد و در سنین اوایل نوجوانی نیز مهم‌ترین مسائل شامل خشم و پرخاشگری، رفتار‌های پرخطر، عضویت در باند‌های خلاف، اختلالات خوردن، مسائل مربوط به هویت جنسی، قلدری و نزاع در محیط مدرسه و خارج از آن، فشار گروه همسالان، بلوغ زودرس و در ادامه دوستی با جنس مخالف، بارداری در نوجوانی، مسئله افت تحصیلی، ترک تحصیل، برنامه ریزی برای ورود به بازار کار و یا دانشگاه می شود که در تمامی موارد، نیازمند مداخله مددکار و مشاوران است.

 

از آنجا که امروزه شاهد شیوع آسیب‌های اجتماعی نظیر اعتیاد، روسپی گری و شرکت در بزه در سنین پایین هستیم، ضرورت پیشگیری برای ما آشکار و نمایان می‌شود چرا که درمان آن به مراتب سخت‌تر و پر هزینه‌تر خواهد بود.  مددکار اجتماعی در کنار دیگر مسئولین مدرسه میتواند با مداخله حرفه‌ای، در بهبود وضع روحی و روانی دانش آموزان موثر باشد. البته لازم به ذکر است که نباید نقش مشاوران را در مدارس نادیده گرفت. مشاوران در مدرسه، دانش آموزان را در مشکلات تحصیلی و شخصی کمک میکنند و تفاوت زمینه فعالیت آن‌ها با مددکاران اجتماعی در اینست که آن‌ها به اندازه مددکاران اجتماعی به آسیب‌های اجتماعی اشراف ندارند، چراکه مددکاران دیدگاه روانی و اجتماعی شخص را با توجه به اجتماع در نظر میگیرند و در صدد بهبود آن‌ها بر می‌آیند.

 

حوزه مسئولیتی مددکاران در مدارس شامل شناسایی دانش ­آموزان در معرض ترک تحصیل، توجه به نیاز‌های اساسی دانش­ آموزان (تغذیه، پوشاک، مسکن، مراقبت­های بهداشت) حل تعارض و مدیریت خشم، آسیب­های خانوادگی، بحران، بی­ خانمانی، روابط والدین و فرزندان، محیط مدرسه، سوء آزار و غفلت، مشاوره گروهی و برنامه ­های توانمندسازی دانش ­آموزان، ارائه مشاوره برای معلمان، مدیران و سایر کارکنان مدرسه، ایجاد زمینه مشارکت مدرسه و جامعه و... می‌شود که با شناخت این نقش و اهمیت آن در سیستم آموزش و پرورش کشور می‌توانیم شاهد بالارفتن کیفیت آن و در نهایت شاهد فارغ التحصیلانی باشیم که نحوه مدیریت مشکلات شخصی و اجتماعی خود را یاد گرفته اند ، بسیاری از آن‌ها را قبل از ورود به اجتماع التیام بخشیده اند و برای حضور در جامعه آماده هستند. با این نگاه در سال‌های آتی بهبود وضع اجتماعی و کاهش آسیب‌های اجتماعی و به دنبال آن افزایش رفاه اجتماعی را شاهد خواهیم بود.

ساجده رحیمی
منبع: آفرینش برتر