اگر با هواپیما سفر می کنید خواندن این مطلب را از دست ندهید

ساده‌تر بگوئیم اگر شما برای یک عمر ساعت 7 از خواب بیدار شده‌اید و شب هنگام نیز نهایتا تا ساعت 11 به رختخواب می روید به نوعی بخش فعال زندگی خود را در این 16 ساعت برنامه‌ریزی کرده اید و بدن شما نیز حالت زمانی مذکور را به عنوان یک برنامه مهم روزانه پذیرفته است. حال اگر به دلایل مختلف(از جمله پرواز به مقصدی با اختلاف زمانی) این برنامه‌ریزی دچار اختلال شود و این حالت تداوم داشته باشد مشکلاتی سلامت انسان را تهدید خواهد کرد.

البته در این مطلب نمی‌خواهیم موضوع ساعت زیستی را مورد بررسی قرار دهیم اما همانطور که از عنوان مطلب برمی‌آید مشکل "JETLAG" یا "پرواز زدگی" یکی از مهم‌ترین چالش‌هایی است که با اثر گذاشتن بر ساعت زیستی، مسافران را گرفتار می‌کند.

پرواز زدگی یا معادل انگلیسی آن "جت لَگ" به حالتی گفته می شود که طی آن تنظیم خواب فرد پس از پروازی طولانی و متاثر از اختلاف زمانی ساعت مبدا و مقصد برهم می خورد. از این رو مشکلات متعددی از عدم تمرکز و واکنش های عصبی گرفته تا اختلالات گوارشی مسافران را درگیر خود می کند.

نکته: گاهی اوقات علائم پرواززدگی به سرعت مسافر را درگیر نمی‌کنند و ممکن است ساعت‌ها پس از فرود در مقصد، آغاز شوند. فراموش نکنیم میزان آثار جت لگ ارتباط زیادی نیز به سن و شرایط جسمانی هر فرد دارد.

طی مسافرت های طولانی ترشح هورمون ملاتونین کاهش یافته و زمینه اختلال ساعت خواب و بیداری فرد را ایجاد می‌کند. البته فشار هوای داخل هواپیما و موارد دیگری مانند تغذیه و بی‌تحرکی نیز بر مشکلات پیش آمده می‌افزایند.

در ادامه مطلب پارامترهایی شامل علائم، روش‌های درمان، توصیه‌های مفید و... را مطالعه خواهیم کرد.

- خستگی طی روز و بی‌خوابی شب‌هنگام (در منطقه زمانی جدید)

- عدم تمرکز و ناتوانی در کنترل ذهنی

- کاهش عملکرد جسمانی (این مورد بخصوص برای ورزشکاران حرفه‌ای در مسابقات خارجی مشکلات زیادی را ایجاد می‌کند)

- سردردهای مکرر و بی حوصلگی ناشی از آن

- کاهش اشتها و اختلالات گوارشی متعدد (درد شکم، یبوست، اسهال)

- تغییرات خلق و خوی

تحقیقات نشان داده پیامدهای ناشی از پروازدگی طی سفر به شرق شدیدتر از مسافرت به سمت غرب است! البته موضوع چندان پیچیده نیست زیرا هنگام سفر به شرق از طول روز فرد کاسته می شود و این در شرایطی است که ساعت زیستی بدن انسان خود را با روز بلندترشده بهتر هماهنگ می کند تا روزی که طول آن کمتر شده است. در یک فرمول ساده می توان گفت: پرواز به شرق = از دست دادن زمان / پرواز به غرب = به دست آوردن زمان.

برای کاهش گرفتاری های مربوط به پرواززدگی می توان مواردی را قبل از پرواز مدنظر قرار داد تا بتوان به نوعی آثار بعدی پرواززدگی را کنترل و کاهش داد.

توصیه می شود حداقل 24 ساعت قبل از پرواز توجه ویژه ای به برنامه غذایی خود داشته باشیم. از مصرف غذاهای چرب، پرادویه و البته خیلی شور اجتناب کنیم. به جای وعده های غذایی سنگین چند نوبت غذای سبک و سالم را جایگزین کنیم. در این فرمول غذاهای فراوری شده هیچ جایی ندارند. دقیقا قبل از پرواز چیزی نخوریم اما با معده خالی هم نباید سوار هواپیما شد.

شب قبل از پرواز معمولا به دلیل هیجان یا استرس سفر خبری از خواب راحت نیست! و این خود یک مشکل مهم است. بنابراین توصیه می شود حتما یک خواب کامل داشته باشیم. اگر پروازتان خیلی طولانی است و زمانی که به مقصد خواهید رسید "روز" است خواب در هواپیما نیز می تواند گزینه خوبی باشد. اما اگر شب هنگام به مقصد می رسید بهتر است طول پرواز را بیدار بمانید.

نکته: استفاده از قرص های خواب آور برای پروازهای طولانی توصیه نمی شود زیرا نه تنها کمکی به مقابله با پرواز زدگی نمی کند بلکه ممکن است در مقصد دچار سرگیجه ناشی از مصرف این قرص ها شوید.

همانطور که در مورد قبل اشاره شد اگر شب به مقصد برسید احتمال تجربه مشکلات ناشی از پرواززدگی بیشتر خواهد بود. از این رو تلاش کنید بلیط خود را طوری انتخاب کنید که طول روز به مقصد برسید.

در کشورهایی که مشروبات الکلی مصرف می‌شود به مسافران توصیه می‌کنند از مصرف الکل قبل و هنگام پرواز دوری کنند.  الکل با ایجاد اثرات خستگی و از دست رفتن آب بدن موجب می‌شود توان و قدرت بدن و ذهن برای مقابله با پرواز‌زدگی کاهش یابد.

باید توجه داشت که نوشیدنی های حاوی کافئین موجب تغییراتی در سطح هوشیاری می شوند بنابراین قبل و هنگام پرواز نباید آنها را مصرف کرد.(چیزهایی شبیه قهوه، انواع نوشابه و انرژی زاها).

مقدار زیادی آب قبل، هنگام و پس از پرواز بنوشید! این کار با اثرات رطوبت پایین کابین هواپیما مقابله می کند. توجه داشته باشید که کم آبی علایم پرواززدگی را تشدید خواهد کرد.

تمامی زمانسنج های خود را(ساعت مچی و موبایل) با ساعت مقصد تنظیم کنید البته هنگامی که روی صندلی هواپیما نشستید.

چالش DVT یکی از شایع ترین عوارض پروازهای طولانی است که طی آن مشکل ورم پاها و لخته شدن خون در رگ ها برای مسافران پیش می آید. توصیه می شود گاهی از صندلی خود بلند شده و در راهرو قدم بزنید.

 ملاتونین

درباره نقش ملاتونین و ساعت زیستی بدن ابتدای بحث مواردی را عنوان کردیم. از این رو در کنار روش های ساده ای که برای مقابله با پرواززدگی وجود دارد، مصرف ملاتونین نیز می تواند به ساعت زیستی بدن کمک کند البته با مشورت پزشک. مصرف کمی ملاتونین چند ساعت قلب از شروع حالت خواب آلودگی کمک می کند تا هم زودتر بخوابید و هم زودتر بیدار شوید.

دوش آب گرم موجب رفع گرفتگی عظلانی ناشی از پرواز می شود و به خواب راحت تر کمک می کند.

 نکته: هنگام خرید بلیط هواپیما صندلی های روی بال و کنار پنجره را انتخاب کنید زیرا بال هواپیما کمترین حالت بیماری حرکتی را ایجاد می کند. کنار پنجره هم شرایطی را فراهم می کند که چشم انداز دوری را برابر خود داشته باشید و درنتیجه حالت بیماری حرکتی کمتر می شود. همچنین توصیه می شود هنگام پرواز چشم خود را روی چیزهای نزدیک مانند تلفن همراه، تبلت یا کتاب متمرکز نکنید. در این مواقع استفاده از هدفون برای گوش دادن به آهنگ یا کتاب صوتی و همچنین تماشای فیلم انتخاب مناسب تری است.

روشی مفید برای سرحال و پرانرژی نگه داشتن بدن محسوب می شود و آثار سو نوشابه های انرژی زا را بدنبال ندارد. ویتامین D (در هر دو صورت طبیعی یا قرص مکمل) نیز تنظیم کننده میزان ملاتونین (هورمون خواب) است. بنابراین تا حد امکان طی روز آفتاب بگیرید تا به میزان کافی ویتامین D در بدن ذخیره شود.

برخی ایرلاین های مطرح مانند کانتاس در فرودگاه  سالن های ویژه ای را راه اندازی کرده اند که در آن خدماتی برای کنترل و رفع آثار پرواززدگی ارائه می شود. تمرینات یوگا زیرنظر مربی، سوئیت های استراحت، دوش آب گرم، نورتراپی(ساعت زیستی کاملا تحت اثر نور خورشید قرار دارد تا شروع روز را تشخیص دهد. در این درمان نور مصنوعی شبیه نور خورشید به چشم ها تابیده می شود تا نور روز شبیه سازی شود. بدین ترتیب بدن چرخه خواب و بیداری خود را دوباره تنظیم می کند و در زمانی که نیاز به بیداری است دیگر نمی خوابد.)، غذاهای سالم و مناسب، روش های طبیعی برای جبران کم آبی و ... از جمله خدمات مذکور هستند.