تازه‌ترین گزارش‌های رسمی دولت نشان از کاهش ۰.۵ درصدی نرخ بیکاری دارد؛ موضوعی که در گزارش اخیر مرکز آمار نشان می‌دهد که جمعیت بیکار کشور در بهار امسال نسبت به بهار ۱۳۹۶ با ۴۴ هزار و ۹۵۸ نفر کاهش به ۳ میلیون و ۳۲۲ هزار نفر رسیده است.
این در شرایطی است که بنا به همین آمارها، نرخ مشارکت اقتصادی روندی افزایش داشته و ۰.۵ درصد رشد پیدا کرده است. بر این اساس، جمعیت شاغلان ۱۰ ساله و بیشتر در بهار امسال ۲۴ میلیون و ۶۴ هزار نفر بوده که نسبت به فصل مشابه سال گذشته ۷۵۶ هزار نفر افزایش یافته است.
تحلیل تازه مرکز آمار ایران درباره نرخ بیکاری مربوط به دوره پاییز ۱۳۹۳ تا زمستان سال ۱۳۹۶ نیز نشان می‌دهد که نرخ مشارکت و جمعیت فعال طی ۱۴ فصل منتهی به زمستان ۱۳۹۶ روندی افزایشی را طی کرده است. نتیجه آن که طی این مدت به‌طور متوسط در هر فصل نسبت به فصل مشابه سال قبل، ۹۶۰ هزار نفر به بازار کار اضافه شده‌اند، یعنی نزدیک به ۳ میلیون نفر طی سه سال گذشته به جمعیت فعال افزوده شد. در چنین شرایطی اگر اقتصاد نتواند به میزان مورد نیاز شغل ایجاد کند، تعداد بیکاران و نرخ بیکاری افزایش خواهد یافت.
در طی ۱۴ فصل منتهی به زمستان ۱۳۹۶ اشتغال در روند جدیدی قرار گرفته است و به‌طور متوسط در هر فصل نسبت به فصل مشابه سال قبل ۷۰۶ هزار نفر به جمعیت شاغل اضافه شده است. اما این میزان برای کاهش نرخ بیکاری یا حتی تثبیت آن کفایت نمی‌کند، زیرا نزدیک به ۳۰۰ هزار نفر در هر فصل نسبت به فصل مشابه سال قبل از آن به جمعیت بیکار اضافه شده است که این موضوع افزایش نرخ بیکاری را در پی داشته است؛ به‌طوری که از پاییز ۱۳۹۳ تا زمستان ۱۳۹۶ نرخ بیکاری به تدریج افزایش یافت و به ۱۲.۱ در سال ۱۳۹۶ رسید.
البته نکته جالب توجه رخدادی است که در تابستان ۱۳۹۶ (و به میزان کمتری در زمستان ۱۳۹۶) روی داده است. در این فصل نسبت به تابستان ۱۳۹۵، ۶۱۴ هزار نفر به جمعیت فعال کشور اضافه می‌شود، اما در این فصل ۷۹۶ هزار نفر به جمعیت شاغل اضافه می‌شوند. بدین معنا که بیش از میزان ورودی به بازار کار، جمعیت شاغل افزایش یافته است که این به معنای کاسته شدن از تعداد بیکاران در این فصل است.
در تابستان ۱۳۹۶ نسبت به تابستان ۱۳۹۵، ۱۸۰ هزار نفر از تعداد بیکاران کاسته شده که این اتفاق سبب تغییر مسیر افزایشی نرخ بیکاری شده و نرخ بیکاری مجدداً به بازه ۱۱ تا ۱۲ درصد بازگشته است.
سهم زنان در جمعیت بیکارانسهم زنان در جمعیت بیکار بیش از سهم آنان در جمعیت شاغل است؛ به طوری که سهم زنان در جمعیت شاغل ۱۷ درصد بوده است، اما سهم آنان از جمعیت بیکار در حدود ۳۰ درصد است. با افزایش سهم زنان از جمعیت فعال وارد شده به بازار کار طی فصول اخیر، به تدریج سهم آنان از جمعیت بیکار نیز رو به افزایش خواهد گذاشت.
طی ۱۴ فصل منتهی به زمستان ۱۳۹۶، ۴۰ درصد از بیکاران اضافه شده به جمعیت بیکار را زنان تشکیل داده‌اند. در این در شرایطی است که کاهش نرخ بیکاری در فصل تابستان ۱۳۹۶ پدیده‌ای است که هم برای زنان و هم برای مردان رخ داده است.
ساختار بیکاری از نظر شهری و روستاییبا توجه به این‌که جمعیت فعال اضافه شده در دوره مورد بررسی غالبا از جمعیت شهری بوده است، بنابراین انتظار می‌رود جمعیت اضافه شده به جمعیت شاغل و بیکار نیز تا حدودی از همان الگو پیروی کند.
گزارش‌ها نشان از افزایش نرخ بیکاری طی فصول اخیر و کاهش آن در فصل تابستان ۱۳۹۶ هم برای جمعیت شهری و هم جمعیت روستایی دارد.
سهم افراد دارای تحصیلات دانشگاهی از جمعیت بیکارسهم افراد دارای تحصیلات دانشگاهی از جمعیت بیکار در یک روند افزایشی از ۲۰ درصد در سال ۱۳۸۴ به ۴۰ درصد در سال ۱۳۹۳ می‌رسد. طی فصول اخیر سهم بالای افراد دارای تحصیلات دانشگاهی در افزایش جمعیت فعال سبب شده است سهم این افراد از افزایش جمعیت بیکار نیز بیشتر شود و به ۴۹.۵ درصد برسد. این موضوع سبب خواهد سهم بیکاران دارای تحصیلات دانشگاهی همچنان صعودی باشد و به زودی ۵۰ درصد بیکاران کشور را جمعیت دانشگاهی تشکیل دهند.
این موضوع نشان از عدم تطابق فاحش در ویژگی‌های تحصیلی سمت عرضه و تقاضای بازار کار کشور دارد که خود را به‌صورت نرخ‌های بالای بیکاری افراد دارای تحصیلات دانشگاهی نشان داده است.
نیمی از جمعیت بیکار متعلق به دهه شصتیهابنا به این گزارش، تقریبا نیمی از جمعیت بیکار کشور را متولدان دهه ۱۳۶۰ تشکیل می‌دهند و حدود یک چهارم نیز متولدان دهه ۱۳۷۰ هستند، اما با توجه به ورود گسترده متولدان دهه ۱۳۷۰ به بازار کار در فصول اخیر و سهم ۶۰ درصدی آنان از افزایش جمعیت فعال در این فصول، سهم آنان از افزایش تعداد بیکاران نیز بیشتر شده است.
از سوی دیگر، در برخی از فصول افزایش تعداد بیکاران تماما تحت‌تاثیر افزایش تعداد بیکاران متولد دهه ۱۳۷۰ بوده است. همچنین نکته دیگر، کاهش تعداد بیکاران متولد دهه ۱۳۶۰ در برخی از فصول، به‌خصوص فصل تابستان ۱۳۹۶ است. در فصل تابستان سال ۱۳۹۶، تعداد بیکاران متولد دهه ۱۳۷۰ افزایش یافته است با وجود این کاهش قابل توجه بیکاران متولد دهه ۱۳۶۰ سبب شده است کل بیکاران این فصل نسبت به تابستان سال ۱۳۹۵ کاهش یابد.
این بدان معناست که بخشی از بیکاران متولد دهه ۱۳۶۰ یا توانسته‌اند شغلی برای خود پیدا کنند و از وضعیت بیکاری بلندمدتی که طی سال‌های قبل دچار آن بودند، رهایی یابند یا به واسطه همان بیکاری بلندمدت و ناامیدی از یافتن شغل دست از جستجو برای یافتن شغل بکشند. البته با توجه به تحولات مثبت این فصل مبنی بر افزایش قابل توجه جمعیت شاغل، احتمال محقق شدن حالت اول بیشتر است.
وضعیت نامطلوب نرخ‌های بیکاری جوان و فارغ‌التحصیلان دانشگاهیبا توجه به افزایش تعداد بیکاران و نرخ بیکاری در فصول مورد بررسی، نرخ‌های بیکاری به‌خصوص برای جوانان و افراد دارای تحصیلات دانشگاهی در وضعیت نامطلوبی نسبت به سال‌های گذشته قرار گرفته است. برای مثال نرخ بیکاری زنان جوان (۱۵ تا ۲۹ سال) در استان‌های کرمانشاه، چهارمحال بختیاری ایلام و کرمان به ترتیب ۸۴.۹، ۷۹.۵، ۷۸.۲ و ۷۶.۴ درصد است.
این ارقام بیانگر یک وضعیت بسیار نامتعادل در استان‌های مختلف کشور است و با وجود کاهش جزئی نرخ بیکاری در فصل تابستان ۱۳۹۶ همچنان این ارقام نگران‌کننده و بحران‌زاست. مشاهده نرخ‌های بیکاری در استان‌های مختلف کشور هشداری است که لزوم تغییر مسیر اقتصاد ایران را بیش از پیش نمایان می‌کند.