رویداد۲۴ هفته گذشته پس وقوع سیل در گزنک در استان مازندران بر اثر ذوب شدن ناگهانی یخچال‌های قله دماوند شایعاتی مبنی بر فعال شدن قله دماوند در فضای مجازی منتشر شد. سخنگوی سابق سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی درباره وقوع این سیلاب بر این نظر است؛ احتمال اینکه این اتفاق یک پدیده لحظه‌ای باشد، بسیار کم است و به احتمال زیاد با لغزشی در دامنه‌های پرشیب دماوند به مرور آب در یک نقطه جمع‌شده و بعد از شکست سد طبیعی سیلاب رها شده و به سرعت به پایین شیب آمده است. بدلیل گل و سنگ فراوان همراه با این پدیده حتی می‌توان آنرا گلروانه و یا روانه واریزه‌ای نامید.
محمدجواد بلورچی (مشاور عالی و سخنگوی سابق سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور) درباره آب شدن یخچال‌ها در تابستان و ایجاد سیلاب گفت: رویداد سیلاب‌های تابستانه به ویژه در مناطقی که دارای یخچال دائمی هستند، پدیده‌ای دور از انتظار نیست به خصوص با گرمایش جهانی به عنوان نمونه چند سال پیش در تنکابن نیز سیلاب شدیدی به دلیل آب شدن سریع یخچال‌های علم کوه ایجاد شد که آسیب جدی به پایین دست رودخانه وارد ساخت؛ بنابراین این پدیده جدیدی نیست، اما وقتی این پدیده در قله‌ای آتشفشانی روی می‌دهد که تقریبا هیچ شناختی از آن نداریم و آن را پایش نمی‌کنیم، از همین‌رو نگرانی جدی در این زمینه وجود دارد و در واقع عملکرد ما برخلاف روند نرمالی است که در جهان درباره فعالیت قله‌های آتشفشانی وجود دارد، چرا که پیش‌بینی‌هایی درباره رویداد‌های این قله‌ها صورت می‌گیرد، در حالی که در کشور ما متاسفانه این اتفاق نمی‌افتد.
وی ادامه داد: سیلاب اخیر در گزنک مازندران می‌تواند دلایل متفاوتی از جمله گرمای هوا، بارش روز‌های قبل و یا گرم شدن قله در اثر فعالیت آتشفشانی داشته باشد که می‌توان در مورد آن‌ها تحقیق کرد. در فیلم‌های منتشر شده از این سیلاب مشخص است که با یک سیلاب لحظه‌ای Flashflood روبرو بوده‌ایم؛ یعنی یک سیلاب لحظه‌ای که با پیشانی بلندی از سیلاب آغاز شده‌است، معتقدم احتمال اینکه این اتفاق یک پدیده لحظه‌ای باشد، بسیار کم است و به احتمال زیاد با لغزشی در دامنه‌های پر شیب دماوند به مرور آب در یک نقطه جمع‌شده و بعد از شکست سد طبیعی سیلاب رها شده و به سرعت به پایین شیب آمده است. بدلیل گل و سنگ فراوان همراه با این پدیده حتی می‌توان آنرا گلروانه و یا روانه واریزه‌ای نامید.
قله دماوند مدام در حال تغییر شکل است و در نهایت روزی منفجر خواهد شدمشاور عالی و سخنگوی سابق سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور خاطرنشان کرد:، اما یکی از احتمالاتی که در سیل اخیر گزنک در استان مازندران باید بیشتر به آن پرداخت و جهت پیشگیری در مورد آن مطالعه کرد، این است که احتمال دارد، بدنه قله دماوند گرم‌تر شده باشد و یخ برف‌های روی خود را ذوب کرده باشد. در این صورت باید به شدت نگران وضعیت دماوند بود.
بلورچی با اشاره به تصاویر ماهواره‌ای از این قله آتشفشانی خاطرنشان کرد: مدل‌های نقشه‌برداری که از آتشفشان دماوند توسط تصاویر ماهواره‌ای دریافت شده، تغییر شکل‌های دائمی را از سال‌ها قبل در قله دماوند نشان داده است؛ بنابراین قله دماوند را نباید خاموش فرض کرد، چراکه مدام در حال تغییر شکل است و این تغییر شکل در نهایت روزی به انفجار و آتشفشان منجر خواهد شد.
وی با تاکید براینکه این نگرانی برای دماوند و تمام آتشفشان‌های فعال کشورمان وجود دارد، تصریح کرد: آتشفشان‌ها جزو خطرناکترین پدیده‌هایی است که باید نسبت به آن آمادگی کامل داشت، اما همانطور که در خصوص سیلاب و زمین‌لرزه هیچ اقدام جدی در کشور ما نمی‌شود، درباره آتشفشان‌ها هم اتفاق جدی نمی‌افتد.
مشاور عالی و سخنگوی سابق سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور با بیان اینکه از سال ۱۳۸۰ تاکنون در سازمان زمین شناسی کشور تلاش‌های فراوانی برای ایجاد شبکه ملی پایش آتشفشان دماوند صورت گرفته، خاطرنشان کرد: زمینی در خصوص ساخت این مرکز در نظر گرفته شده، اما هنوز به تملک در نیامده تا تجهیزات در آن قرار بگیرد. البته اخیرا ایستگاه‌های لرزه‌نگاری در روی قله دماوند در حال نصب است، اما به عنوان یک زمین‌شناس معتقدم یک آتشفشان فعال که در زمان خطرناک زمین‌شناسی یعنی در ده هزار سال گذشته فعالیت داشته و براساس تعاریف جهانی که هر آتشفشانی که در ده‌هزار سال گذشته فعالیت داشته پس قطعا در هر لحظه‌ای از آینده نیز می‌تواند فعالیت داشته باشد، این نگرانی را به صورت جدی‌تر احساس می‌کنم. اولین فعالیت این قله کمی بیش از ۲ میلیون سال پیش بوده و آخرین فعالیت آن کمتر از ۷۰۰۰ سال پیش بوده است.
بلورچی با بیان اینکه برخلاف زمین‌لرزه که به هیچ وجه قابل پیش‌بینی نبوده، آتشفشان در صورت پایش دائم و مستمر قابل‌پیش‌بینی و قابل مدیریت است، تصریح کرد: در صورتی که به موقع در خصوص وقوع این پدیده وارد عمل شویم می‌توانیم در کمال آسایش به تماشای این رویداد بسیار زیبای زمین‌شناسی بنشینیم و بجای اینکه خطری از ناحیه آن احساس کنیم، می‌توانیم از آن لذت ببریم، اما متاسفانه هیچ پایشی نه تنها درباره دماوند بلکه در خصوص هیچ یک از آتشفشان‌های دیگرایران نمی‌شود.
عزم، اراده و بودجه لازم برای پایش قله آتشفشان دماوند وجود نداردوی درباره تجهیزات لازم برای پایش قله آتشفشان دماوند نیز تصریح کرد: تجهیزات پایش قله دماوند تجهیزات عجیب و غریبی نیست و ممکن است به تعداد کم باشد، اما در کشور وجود دارد. در حقیقت برای پایش قله با مشکل جدی تجهیزات مواجه نیستیم بلکه عزم و اراده و بودجه لازم برای آن وجود ندارد. بسیار ناپسند است که در قرن بیست و یکم آتشفشانی در یک کشور اتفاق بیفتد که مدعی است در علم در جایگاه مطلوبی در جهان دارد، اما نتواند آتشفشان یا سیلاب و زمین لغزش و سایر خطر‌ها را پیش‌بینی کند. معتقدم مدیری که برای بازسازی خسارت مخاطرات هزینه می‌کند، اما در زمینه شناسایی و پهنه بندی خطر آن‌ها سرمایه گذاری نمی‌کند به صورت غیرمستقیم در مرگ انسان‌هایی که از زمان اجرای تصمیمات او فوت می‌کنند، نقش دارد.
این کارشناس زمین‌شناسی با تاکید براینکه بیش از ۳۰ روستا در دامنه دماوند وجود دارد، گفت: دماوند از آن دسته از آتشفشان‌ها است که گاز‌های کشنده و بسیار خطرناکی متصاعد خواهد کرد یا ممکن است با یک انفجار بزرگ بخشی از قله را به آسمان پرتاپ کند که اگر این موضوعات پایش شود، قطعا قابل پیشگیری است. آتشفشان دماوند آتشفشان فعالی است و در هر لحظه امکان دارد که فعالیت کند. توسعه ساخت و ساز در دماوند باید با این رویکرد باشد که در لحظه بتوان آن را تخلیه کرد. جاده هراز را باید بتوان در یک لحظه بست، اما می‌بینیم که جاده هراز از جاده‌هایی است که همیشه لبریز از خودرو است، در حالی‌که خطر بزرگی بیخ گوش پایتخت کشور قرار دارد.
بلورچی با تاکید براینکه تاکنون هیچ آتشفشانی در کشور مورد پایش قرار نگرفته، افزود: متاسفانه ما هیچ تجربه‌ای در خصوص آتشفشان‌ها در کشور نداریم و هیچ زمین شناس و زلزله‌شناسی در کشور وجود ندارد که بر روی آتشفشان و زلزله‌های آن کار کرده باشد؛ بنابراین لازم است هر چه سریعتر ایستگاه‌های پایش فعالیت خود را آغاز کنند. حتی یک روز نیز در تهیه بانک اطلاعاتی که بتواند ما را در پیش بینی کمک کند، موثر است. زمین شناس‌ها و زلزله‌شناس‌ها باید در این خصوص آموزش‌های لازم را ببینند و حتی در صورت نیاز متخصصانی از خارج از کشور برای آموزش به ایران بیایند.
آتشفشان دماوند بسیار مخرب استوی با بیان اینکه آتشفشان دماوند یک آتشفشان بی‌نظیر است، اما اطلاعات ما درباره آن بسیار کم است، خاطرنشان کرد: معتقدم عادت بدی را که در مقابل همه مخاطرات داریم در خصوص آتشفشان هم ادامه می‌دهیم. ما هیچ اقدامات پیشگیرانه‌ای انجام نمی‌دهیم، اما وقتی حادثه اتفاق می‌افتد هزینه‌های بسیاری را در باز پرداخت خسارت و یا بازسازی انجام می‌دهیم.
مشاور عالی و سخنگوی سابق سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور با اشاره به استان‌های درگیر با آتشفشان تصریح کرد: آتشفشان دماوند جزو آتشفشان‌های بسیار مخرب جهان است یعنی از آتشفشان سن هلن که در سال ۱۹۸۰ در مرز آمریکا و کانادا اتفاق افتاد نیز بزرگتر است و می‌تواند ستون دودی خاکستری تا ارتفاع ۲۵ کیلومتر به آسمان پرتاب کند که نشانگر توان بالقوه این آتشفشان است. وقتی چنین توانی در یک آتشفشان وجود داشته باشد خیلی تفاوتی نمی‌کند که در کجای دامنه کوه باشید. این آتشفشان استان‌های مازندران، سمنان و تهران را تحت تاثیر قرار خواهند داد و استان‌های گلستان و البرز هم بی‌تاثیر نخواهند بود.
خروج گدازه از آتشفشان تفتان در سال ۹۴وی ادامه داد: آتشفشان سهند سه استان آذربایجان غربی، آذربایجان شرقی و زنجان را درگیر می‌کند. آتشفشان سبلان، استان‌های آذربایجان شرقی، اردبیل و گیلان را درگیر می‌کند، آتشفشان تفتان نیز سیستان و بلوچستان و کشور پاکستان را درگیر می‌کند، آتشفشان بزمان کرمان، هرمزگان و سیستان و بلوچستان و آتشفشان مزاحم استان‌های کرمان و یزد را درگیر خواهد کرد. ما هیچ‌کدام از این آتشفشان‌ها را بدرستی نمی‌شناسیم. در سال ۹۴ به فاصله ۶۰ کیلومتری از قله آتشفشان تفتان، گدازه از زمین خارج شد که این اتفاق فقط در حد یک خبر ساده برای مردم بود در حالی که این‌ها نشانه‌ای است برای اینکه ممکن است رویداد بزرگی در راه باشد.
مشاور عالی و سخنگوی سابق سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور خاطرنشان کرد: متاسفانه برای همه چیز در کشور روز خاص داریم غیر از زمین‌شناس در حالی که کشور ما یکی از فعال‌ترین کشور‌های جهان از نظر زمین‌شناسی در دنیاست. این علم در آموزش و پرورش ما کاملا نادیده گرفته شده و عملا در مقایسه با کشور‌های کم‌خطر جهان جزو کم‌توجه‌ترین کشور‌های دنیا به علم زمین‌شناسی هستیم. همه منابع و منافع در کشور ما براساس پدیده‌های پویای زمین‌شناسی اتفاق می‌افتد، اما در هیچ‌یک از تصمیم‌گیری‌های کلان کشور زمین‌شناسان بطور جدی دخیل نیستند. در آمایش سرزمینی علی‌رغم تولید حجم بسیاری از داده‌های مورد نیاز آمایش توسط زمین شناسان اصلا زمین‌شناسان در تصمیم گیری‌های آمایشی حضور ندارند.
وی در پاسخ به این سوال که آیا فعالیت‌های معدنی در قله دماوند می‌تواند بر فعالیت این قله تاثیرگذار باشد، توضیح داد: در این جا دو دیدگاه وجود دارد یک دیدگاه محیط‌زیستی و زیبایی‌شناختی است و دیگری دیدگاه خطرپذیری است. فعالیت‌های انسان تاکنون در هیچ پدیده‌ای به جز آسیب‌های زیست محیطی و در نهایت در برخی زمین‌لرزه‌های القایی حاصل از سدسازی‌ها تاثیرگذار نبوده است.
او با اشاره به وقوع زمین‌لرزه‌هایی با شدت بالا گفت: گاهی اوقات زمین‌لرزه‌ای با قدرت بسیار اتفاق می‌افتد و ما آن را به نادرستی به فعالیت‌های بشر نسبت می‌دهیم. به طور مثال برداشت آب در دشت‌ها اتفاق می‌افتد و مردم این برداشت آب را علتی برای وقوع زمین‌لرزه‌های بیشتر می‌دانند. در برخی موارد انسان می‌تواند در زمین‌لرزه‌های القایی تاثیرگذار باشد به طور مثال سد‌های بزرگ مثل کرخه به دلیل حجم بسیار بالای آب را که وزن زیادی به پوسته تحمیل می‌کند، می‌تواند باعث ایجاد زمین‌لرزه‌هایی با بزرگی ۲، ۳ و ۴ ریشتر باشد که البته آن هم در اثر پر و خالی شدن ناگهانی سد اتفاق می‌افتد.
در هیچ جایی از کره زمین برداشت آب باعث بروز زلزله نشدهاستوی با اشاره به شایعاتی در خصوص افزایش زمین‌لرزه بر اثر برداشت آب تصریح کرد: گاهی اوقات گفته می‌شود برداشت آب زمین لرزه ایجاد می‌کند و یا دست زدن به آب‌های ژرف سبب رویداد زمین لرزه می‌شود این حرف کاملا غیرعلمی است و به هیچ وجه برداشت آبی در هیچ کجا از سیاره زمین منجر به ایجاد زمین‌لرزه نشده و نخواهد شد چراکه زلزله در عمق‌های ۱۰ الی ۱۲ کیلومتری زمین اتفاق می‌افتد، در حالی که عمیق‌ترین چاه‌ها که شامل چاه‌های نفت است در عمق ۴ کیلومتری زمین بوده و هیچ زمین‌لرزه‌ای بزرگی را ثبت نکرده است. این معادن پیرامون قله دماوند درست بر روی طبیعت زیبای قله و محیط زیست پیرامون آن اثر می‌گذارند، ولی عمدتا نمای زیبای دماوند را از بین می‌برد، اما نباید به بهای حفظ طبیعت، مخاطرات نادرستی رادر بین مردم ایجاد کنیم. بی‌شک این پدیده‌ها برای آن کارگران و طبیعت آن منطقه خطرناک خواهد بود، اما اینکه فعالیت‌های انسانی تاثیری بر قله دماوند داشته باشد، اصلا درست نیست.