رویداد۲۴ افشای فساد اخلاقی و مالی یک عضو آکادمی سوئد و همسرش، از اواخر سال گذشته میلادی (۲۰۱۷) موجب بروز اختلاف نظر بین بسیاری اعضای آکادمی شد؛ نهادی که از ابتدای اعطای این جایزه مسئول تعیین برنده جایزه نوبل ادبیات بوده است.
این وضع به لغو اعطای جایزه نوبل ادبیات در سال ۲۰۱۸ انجامید هر چند آکادمی سوئد اعلام کرده سال آینده (۲۰۱۹) به احتمال زیاد به دو نفر جایزه نوبل ادبیات اعطا خواهد کرد.
تشکیل آکادمی جدید سوئد؛ شنا بر خلاف جریان آب
در حالیکه یکی از مهم‌ترین نهاد‌های فرهنگی در کل اروپا با اتهامات مختلفی فساد اخلاقی و مالی روبرو بود، ۱۸ عضو آن با یکدیگر اختلاف پیدا کردند و این نهاد برای رای گیری از اکثریت افتاد، در نهایت نهادی متشکل از نخبگان جامعه سوئد به ویژه کتابداران و روزنامه نگاران به نام آکادمی جدید (The New Academy) تشکیل شد.
بر اساس پایگاه اطلاع رسانی این نهاد که با ابتکار «آلکساندرا پاسکالیدو» (Alexandra Pascalidou) نویسنده و خبرنگار سوئدی و با هدف اطمینان از اعطای جایزه نوبل در سال ۲۰۱۸ تشکیل شده، هدف از تشکیل آن پاسداشت ادبیات و تاکید بر آن است که این عنصر برجسته فرهنگ بشری همواره با مردم سالاری، شفافیت، احترام و همدلی همراه است.
«در زمانیکه ارزش‌های انسانی هر روزه با سوالات جدیدی روبرو می‌شوند، ادبیات نیروی مقابله کننده با ظلم و ستم و محافظ این ارزش هاست؛ به همین دلیل امروز اعطای جایزه نوبل ادبیات به عنوان بزرگ‌ترین جایزه ادبی جهان بسیار مهم است. این نهاد از نظر سیاسی و مالی مستقل و غیرانتفاعی است و جمع زیادی از نخبگان حوزه‌های مختلف در آن گرد آمده اند که در پنج کمیته و در چارچوب زمانی آکادمی سوئد فعالیت می‌کند».
آکادمی جدید نوبل ابتدا و بر اساس انتخاب کتابداران نام ۴۷ نویسنده را به عنوان فهرست طولانی ۱۸ ژوئیه (۲۷ تیر) معرفی کرد و از همه اعضای جامعه به ویژه نخبگان خواستتا ۱۴ اوت (۲۳ مرداد) در مورد آن‌ها به صورت آنلاین رای بدهند.
از میان این نویسندگان شامل ۳۰ زن و ۱۷ مرد که بیشترین آن‌ها به کشور‌های سوئد، آمریکا و انگلیس تعلق داشتند، هیات داوری متخصص به ریاست «آن پالسون» (Ann Palsson) ناشر سوئدی، چهار نویسنده یعنی هاروکی موراکامی (Haruki Murakami) ژاپنی، «نیل گیمن» (Neil Gaiman) انگلیسی، «کیم توی» (Kim Thúy) ویتنامی - کانادایی و «ماریز کُنده» (Maryse Condé) فرانسوی را به عنوان فهرست کوتاه منتخبان نوبل ۲۰۱۸ معرفی کرد. قرار است یک نفر از این فهرست روز ۱۲ اکتبر (۲۰ مهر) معرفی شود و در مراسمی رسمی روز ۹ دسامبر (۱۸ آذر) جایزه خود را دریافت کند. پس از این مراسم نیز آکادمی منحل خواهد شد.
با توجه به این روند می‌توان انتخاب شفاف و تعامل با جامعه بیرون از آکادمی سوئد را بارزترین ویژگی روند انتخاب برندگان جایزه امسال دانست؛ معمولا روند جلسات و رایزنی‌ها در آکادمی سوئد برای انتخاب چهره برتر ادبیات نامشخص است و در نهایت یک نام به عنوان برگزیده انتخاب می‌شود، ولی در روند سال جاری دست کم دوبار رای گیری صورت گرفته است که نه تنها قشر نخبه جامعه بلکه هر فردی می‌تواند در رای‌گیری شرکت کند.
هر نویسنده‌ای با آثاری در حوزه ادبیات داستانی که دو اثر چاپ شده داشته باشد و یکی از این آثار دست کم در ۱۰ سال قبل منتشر شده باشند، همچنین توانسته باشد داستانی از داستان‌های بشریت را در این جهان طرح کرده باشد، می‌توانست در فهرست بلند و ابتدایی نامزد‌های دریافت جایگزین نوبل جای گیرد.
این موضوع که دو نویسنده یعنی نیل گیمن و کیم توی از چهار نویسنده راه یافته به فهرست کوتاه این دوره از جایزه نوبل ادبیات، از نویسندگان عامه پسند یا ژانر نویس هستند قابل توجه است.
دو نویسنده کمترشناخته شده در ایران و یک نویسنده کلا ناشناس
گیمن نویسنده و فیلمنامه نویس انگلیسی بیشتر برای مجموعه آثار کمدی مرد شنی یا رمان خدایان آمریکایی مشهور است و پیش از این مخاطبان فارسی زبان با آثاری از وی به نام‌های داستان کوتاه هیولا، کتاب گورستان و کرالاین، گرگ‌های توی دیوار، روزی که پدرم را با مو‌های طلایی عوض کردم و کمیک شنی آشنا بوده اند.
کیم توی دیگر نویسنده این فهرست است که اصالتا ویتنامی است و در کانادا زندگی می‌کند، وی که از ۱۰ سالگی کشور خود را ترک کرده همچنان ارتباط زیادی با فرهنگ ویتنامی دارد. رمان لالایی از وی به زبان فرانسه در سال ۲۰۱۰ برنده جایزه ادبی «گوورنور ژنرال» (Gouverneur général) برای بهترین داستان فرانسوی زبان، جایزه بزرگ ادبی آرچامبو در سال ۲۰۱۱، جایزه موندلو در بخش چندفرهنگی سال ۲۰۱۱ شد. اطلاعات کتابخانه ملی نشان می‌دهد از وی تنها همین اثر به فارسی ترجمه شده است.
ماریز کنده نویسنده دیگر این فهرست متولد مجمع الجزایر گودالوب (اطراف فرانسه) و نویسنده رمان‌های تاریخی مانند سیگو ۱۹۸۷ و استاد بازنشسته و برجسته ادبیات فرانکوفونی دانشگاه کلمبیا نیز بوده است.
موضوعات فرهنگی، تبعیض‌های جنسیتی و قومیتی در ترکیبی با دوره‌های تاریخی از مهم‌ترین پیرنگ‌های مطرح در آثار کنده است. وی همچنین روابط مردمان مختلف از جمله آفریقایی تبار‌ها را با مردمان حوزه دریای کارائیب بررسی کرده است.
اما شوربختانه از وی تاکنون اثری به فارسی برگردانده نشده است یا دست کم اطلاعاتی با نام وی در پایگاه اطلاع رسانی کتابخانه ملی به عنوان مرجع همه آثار تالیف و ترجمه شده دیده نمی‌شود.
موراکامی و رویای دیرینه جایزه نوبل برای طرفدارانش
بر خلاف سه نویسنده دیگر، موراکامی نامی آشنا در بسیاری فرهنگ هاست و آثار فراوانی از وی به زبان‌های مختلف از جمله فارسی ترجمه شده است.
موراکامی در سال‌های اخیر همواره یکی از بخت‌های اصلی کسب جایزه نوبل ادبیات بوده است، وی در ژاپن نیز بسیار محبوب است و طرفداران زیادی دارد که هر ساله روز اعلام برنده جایزه نوبل در مکان‌های گردهم می‌آیند و منتظر شنیدن نام او به عنوان برنده نوبل آن سال هستند.
حتی سال گذشته که دیگر هموطن وی یعنی ایشیگورو برنده جایزه نوبل شد، طرفداران موراکامی شادی کردند، اما همچنان منتظر بودند نام نویسنده محبوب شان را بشنوند و اخیرا یکی از فعالان عرصه فضای مجازی در این کشور نوشته بود: پاییز وقتی نیست که تابستان می‌رود و برگ‌ها می‌ریزند، بلکه زمانی است که بار دیگر می‌شنویم موراکامی برنده جایزه نوبل نشده است.
رمان عاشقانه «جنگل نروژی» موراکامی که در سال ۱۹۸۷ منتشر و به اثری پرفروش تبدیل شد، او را به عنوان یک ستاره ادبی به شهرت رساند. دیگر اثر وی به نام «۱ Q. ۸۴» طولانی‌ترین رمان موراکامی است که سال ۲۰۰۹ در سه جلد به زبان ژاپنی چاپ شد، «سوکورو تازاکی بی‌رنگ و سال‌های زیارتش» در سال ۲۰۱۳ روانه بازار و با استقبال زیادی مواجه شد و جدیدترین اثر او به نام «قتل فرمانده» نیز در سال ۲۰۱۷ در ژاپن عرضه شد و قرار است امسال در آمریکا و از ماه نوامبر در بریتانیا منتشر شود؛ بنابراین موراکامی یکی از بخت‌های مهم این دوره از جایزه نوبل است که البته به انتخاب و داوری اعضای آکادمی سوئد برگزار نمی‌شود، ولی آرای مردمی به ویژه نخبگان، نویسندگان، ناشران، کتابداران و روزنامه نگاران را با خود دارد و باید منتظر ماند و دید آیا برگزیده شدن در این جایزه می‌تواند طرفداران او را که به «هاروکیست» (Harukists) در ژاپن مشهور هستند راضی کند یا خیر.
از این گذشته با توجه به اینکه جایزه نوبل ادبیات جایزه‌ای مطرح به ویژه از نظر مبلغ جایزه است، هنوز معلوم نیست مبلغ جایزه نوبل جایگزین که جایزه‌ای مستقل است چه میزان است.