رویداد۲۴ در تراژدی بودن واقعه‌ی کربلا تردیدی نیست؛ مساله‌ای که بعد عاطفی این ماجرا را تشدید کرده است و حتی بزرگان و دانشمندان غیرمسلمان را تحت تأثیر قرار داده. به گونه‌ای که برخی مثل مسیو گبن معتقدند که فاجعه کربلا، بعد از قرن ها متمادی حس شفقت خونسردترین و دل‌سخت‌ترین خواننده را تحریک می‌کند و منقلبش می‌سازد. اما عاشورا گرچه یک تراژدی منقلب‌کننده است،همه، این نیست. دکتر غلامرضا ظریفیان، استاد تاریخ با اشاره‌ای که به برخی برخوردهای غیراخلاقی و توهین‌آمیز و سیاست‌زدگی در منابر عاشورایی می‌کند، به شفقنا می‌گوید که بعد عاطفی عاشورا در یکی دو دهه‌ی گذشته، بیشتر گسترش پیدا کرده است و طبیعی است که ظرف مناسبی برای این نوع برخوردها و این نوع گویش‌های هتاکانه و غیرمناسب به شمار می‌رود. او همچنین در بخش دیگری از سخنانش با هشدار نسبت به این که اگر امروز جامعه‌ی ما در حال دچار شدن به آسیب‌های جدی است یا دچار آسیب‌های جدی شده است و به نوعی لایه‌هایی از خرافه، دروغ، تظاهر، نفاق و خشونت را در برخی مسایل می‌بینیم، به نظر می‌رسد که با این منبع بزرگ و سرمایه‌ی عظیم فاصله گرفته‌ایم و راه درمان بسیاری از آسیب‌های اخلاقی، اجتماعی و سیاسی را بازگشت به پیام‌های روشن امام حسین(ع) و قیام کربلا می‌داند.
متن کامل گفت‌وگوی شفقنا با دکتر غلامرضا ظریفیان را بخوانید:
دکتر غلامرضا ظریفیان در گفت‌وگو با شفقنا با اشاره به سیاست‌بازی و حزبی‌گرایی در منابر و مراسم سوگواری حسینی اظهار کرد: این شکل استفاده ابزاری از منابر و گستردگی آن پدیده‌ای نوظهور است؛ به این معنا که بیشتر در یکی دودهه‌ی اخیر رواج داشته است. قبل از انقلاب و در گذشته نیز در برخی منابر، اتفاقاتی مشابه رخ می‌داد و البته بیشتر، افرادی را نفی یا نسبت به آن‌ها هتاکی می‌کردند؛ افرادی که از دیدگاه آن‌ها دچار انحرافات فکری بودند. برای مثال مرحوم صالحی نجف‌آبادی نظریه‌ای داشت که در کتابش به نام «شهید جاوید» آن را مطرح کرده بود و به همان دلیل در برخی از منابر آن دوران گاهی به جای نقد، مورد هتاکی و توهین قرار می‌گرفت.
او با بیان این که در ارتباط با حسینیه‌ی ارشاد و به‌‌ویژه مرحوم دکتر شریعتی نیز چنین گزارشاتی داریم که در برخی منابر یا جلسات خاص با عبارت‌های غیراخلاقی و نامأنوس در مورد این گونه افراد صحبت می‌شد، تصریح کرد: تفاوت این مساله در امروز با گذشته در شکل بسیار علنی و سازمان‌یافته‌ی آن و همچنین گستردگی تأثیرگذاری آن به دلیل وسعت فضای مجازی است. در گذشته اگر چنین اتفاقی رخ می‌داد، در یک محفل خصوصی یا چند ده نفری بود که به همان جمع محدود می‌شد و حداکثر آن افراد در یکی دو جا گزارش می‌کردند اما امروز به این شکل نیست. در حالی که اگر امروز نسبت به فرد یا جریانی هتاکی شود یا استفاده‌ای ابزاری از منابر صورت بگیرد، به دلیل توانایی موجود در فضای مجازی به شکل میلیونی توزیع می‌شود و طبیعتاً آثار بسیار مخربی را در پی خواهد داشت.
در یکی دو دهه‌ی اخیر شاهد رویکرد مناسکی و ظاهری به قیام امام حسین(ع) بوده‌ایم
این استاد دانشگاه با ابراز تأسف از این که حداقل در یکی دو دهه‌ی اخیر شاهد نوعی رویکرد مناسکی و ظاهری به ماجرای کربلا و قیام امام حسین(ع) بوده‌ایم، گفت: در حقیقت بیشتر، شکل ظاهری قضیه رشد و توسعه پیدا کرده و بخش عاطفی این قیام ترویج شده و گسترش پیدا کرده است. البته بعد عاطفی، یکی از ابعاد قیام کربلا است اما این موضوع نیز مطرح است که فضاهای ابزاری در این فضاهای عاطفی، ساده‌تر قابل تسری است. یک فضای عقلانی مقتضیاتی دارد که وقتی کسی می‌خواهد نقدی به فرد یا جریانی داشته باشد، جدا از این که آن نقد درست باشد یا نباشد، باید اصولی از جمله اصول اخلاقی را رعایت کند.
او ادامه داد: در حالی که در فضای عاطفی، این محاورات است که بیشترین تأثیر را دارد. ابعاد این فضا یعنی بعد عاطفی عاشورا در یکی دو دهه‌ی گذشته، بیشتر گسترش پیدا کرده است و طبیعی است که ظرف مناسبی برای این نوع برخوردها و این نوع گویش‌های هتاکانه و غیرمناسب به شمار می‌رود.
در همه‌ی مراحل حرکت امام از مدینه تا کربلا یک عبارت غیراخلاقی از ایشان شنیده نمی‌شود
ظریفیان با تأکید بر این که باید به یک نکته توجه و آن را از برخورد ابزاری جدا کرد، در بیان آن نکته گفت: در این که عاشورا یک واقعه‌ی چندضلعی است و ابعاد مختلفی اعم از عرفانی، هنری، فقهی و… دارد و دارای پیام های مختلف است، تردیدی نیست. یکی از وجوه مهم قیام کربلا نیز به طور قطع بعد سیاسی آن نقد سیاست و نقد قدرت است. از این نکته نباید غفلت کرد اما این موضوع نیز باید مورد توجه قرار گیرد که در همه‌ی مراحل از حرکت امام حسین از مدینه تا خود کارزار کربلا که کارزار حق و باطل و یک کارزار خونین است و در نهایت به آن جنایت بزرگ تاریخی می‌انجامد، در عباراتی که امام حسین(ع) با بدترین دشمنان روی زمین استفاده می‌کند، یک عبارت غیراخلاقی یا یک بیان خارج از عرف دیده نمی‌شود.
او تصریح کرد: امام که از دید ما شیعیان هم معصوم، هم حجت و هم میزان است و یارانش که الگوهای بزرگ و هویت‌سازی برای جامعه به شمار می‌روند، در آن صحنه‌ها حضور دارند. در همه‌ی بیانات ایشان از ابتدای حرکت از مدینه، اقامت در مکه، حرکت به سمت کوفه و آن زمان که گزارش‌های بسیار تلخ را در برخورد با هانی‌بن‌عروه و مسلم‌بن‌عقیل به امام حسین دادند و آن زمان که حر جلوی کاروان امام حسین را می گیرد و ایشان را به سمت کربلا هدایت می کند و حتی در روز عاشورایی که روز رویارویی مستقیم شمشیرها و خونریزی بوده است، هیچ عبارت غیراخلاقی از ایشان شنیده نمی‌شود.
این استاد دانشگاه ادامه داد: حتی آن زمانی که آن اتفاق بسیار ناجوانمردانه و هتاکانه در آخرین لحظات عمر مبارک امام حسین(ع) رخ می‌دهد و دستور حمله به چادر کودکان و زنان داده می‌شود، حتی وقتی در حال حمله هستند، امام، آن جمله‌ی مشهور را می‌فرمایند که «اگر دین هم ندارید، لااقل آزاده باشید». این گونه دشمن و بدترین دشمن روزگار را مورد خطاب قرار می‌دهند.
او با اشاره به ماجرای کودک شش‌ماهه‌ی امام حسین و طلب آب برای علی‌اصغر و نوع برخوردی که رخ داد ،گفت: حتی در این واقعه به عنوان تلخ‌ترین حالتی که برای هر انسانی ممکن است رخ دهد، یک عبارت تند یا غیراخلاقی از زبان مبارک امام صادر نمی‌شود و امام حسین(ع) از نصیحت و خیرخواهی برای دشمن خود استفاده می‌کند. در شب عاشورا چه گفت‌وگوهایی در رویارویی با عمر سعد دارد؛ او همه‌ی هستی امام حسین را به خطر انداخته است اما امام برای او دلسوزی می‌کند که من حاضرم همه‌ی آن‌چه را تو خسارت می بینی، جبران کنم و … .
امام و یارانش سعی می‌کنند با بدترین دشمنان سیاسی خود با ادب و کرامت رو به رو شوند
ظریفیان با تأکید بر این که امام حسین(ع) برای ما حجت است، اظهار کرد: واقعه‌ی عاشورا به دلیل همین مضامین بلند اخلاقی است که جاودانه مانده، البته علاوه بر ابعاد دیگر آن و این که در عین حال یک واقعه‌ی سیاسی است. این که امام حسین و یارانش سعی می‌کنند با بدترین دشمنان سیاسی خود با ادب، کرامت و دلسوزی رو به رو شوند؛ این متر را می‌توان در برابر بیانات بسیار وهن‌آلود و پرده‌درانه‌ی برخی گذاشت که در تسویه حساب کردن با رقبای سیاسی خود در این مجالس می‌زنند. خود این یک متر و معیار است.
او با اشاره به مقاله‌ای از یک عالم بسیار بزرگ لبنان، علامه سید محسن امین عاملی «عزاداری‌های نامشروع» که اتفاقاً جلال آل احمد هم آن را ترجمه کرده است، گفت: در آنجا سید محسن امین عالمی فهرستی از عزاداری‌های نامشروع را ذکر می‌کند؛ می‌توان به فهرست این عالم بزرگ برای این عزاداری‌های نامشروع، تحریف، توهین، تعدی، تهمت و پرده‌دری را اضافه کرد. عزاداری، سینه زدن و نوحه خواندن برای امام حسین از مستحبات موکد است اما هر نوع توهین و تهمت و دور شدن از ساحت اخلاق نیز امر حرام است. در واقع نمی‌شود برای یک هدف خوب از ابزار نامشروع استفاده کرد.
به دلیل گسترش اثرگذاری با فضای مجازی، تخریب‌های اعتقادی و اخلاقی سخنان وهن‌آلود در منابر بیشتر خواهد بود
این استاد دانشگاه ادامه داد: طبیعتا هم به دلیل این که این نوع روابط و سخنان، امروز امکان گسترش و تسری بیشتری دارند و در فضای عاطفی نیز صورت می‌گیرند، تخریب‌های اعتقادی و اخلاقی آن هم فراوان خواهد بود. غیر از این که گناه بزرگی است که انسان از این منبع عظیم فداکاری، اخلاق و عامل هویت‌بخش مسلمان‌ها و حتی غیرمسلمان‌ها این گونه بهره‌برداری کند.
پیام امام حسین علاوه بر دینی بودن، کاملاً بشری است
او پیام امام حسین(ع) را علاوه بر دینی بودن، پیامی کاملاً بشری خواند و افزود: به همین دلیل هم در بستر تاریخی و حتی در دوره‌ی معاصر دیده می‌شود بسیاری از افرادی که مسلمان نبودند نیز امام حسین(ع) به عنوان مقتدایی که با آن صبوری، متانت، استواری و قوت استدلال با عده‌ی قلیلی در برابر عده‌ی کثیری قرار گرفت، می‌شناسند. در نهایت نیز آن منطق استوار است که در تاریخ پیروز می‌شود. در بیانات نلسون ماندلا، گاندی، نهرو و بسیاری افراد دیگر این موضوع دیده می‌شود و خسارت بسیار بزرگی است که آن منطق اخلاقی-عقلانی امام حسین را به ابزارهای برخورد با رقبای سیاسی یا منکوب کردن آن‌ها یا عباراتی وهن‌آلود و امثال آن آغشته کنیم.
برخورد امام حسین با دشمنان، متر خوبی برای نقد برخورد برخی افراد در منابر است
این استاد دانشگاه تصریح کرد: اگر امام حسین(ع) مقتدا و چراغ هدایت است، همین شاخص برخورد امام حسین در کربلا با اسرا و دشمن و همچینن برخورد حضرت زینب و حتی یارانشان و …، متر و سنجش خوبی برای نقد برخورد بسیار زشت برخی افراد در برخی منابر و مجالس است و این که برخوردهایی که امروز شاهدیم، چقدر با منطق امام حسین و هویت و باطن قیام ایشان در تعارض است. امام حسین بیانات بسیار صریحی برای حرکت خود دارند. از زمانی که از مدینه حرکت کردند، در چند ماه حضورشان در مکه و خطبه‌های مختلف ایشان در آنجا، در برخورد با افرادی که به ایشان تأکید می‌کنند که به سمت عراق و کوفه نیاید و در نهایت در پاسخ‌هایی که به نامه‌های اهل کوفه و بصره داده‌اند، عصاره‌ی حرکت امام روشن است.
اسلام یزید از باطن تهی شده بود
او با بیان این که هر چند در ارتباط با اصل و انگیزه‌ی حرکت امام حسین چند نظریه وجود دارد که خود بحث مهم و موضوع مستقلی است، گفت: در ابتدا از امام حسین(ع) این را خواستند که یا بیعت کنند یا بپذیرند که کشته شوند، ایشان نیز از تأیید حکومت باطل امتناع کردند. اصلاً دلیلی که امام از مکه به مدینه آمدند، این بود که نمی‌خواستند یزید را تأیید کنند. اسلام یزید به تعبیر حضرت علی(ع) در ارتباط با معاویه، یک اسلام وارونه است؛ اسلامی که کاملاً از درون تهی شده و ظاهر اسلام را دارد یعنی مناسک، حج، روزه و امثال آن در جامعه رواج دارد اما باطن آن تهی شده است؛ باطنی که مهم‌ترینش عدالت، اخلاق و ایمان آگاهانه‌ی آزادانه‌ی مهربانانه‌ی مسوولانه به شمار می‌رود.
ظریفیان با اشاره به مثال ملموسی از بزرگان در بحث تهی شدن باطن گفت: وقتی اناری را سوراخ می‌کنند و عصاره‌ی آن را می‌مکند، از باطن خود خالی می‌شود اما می‌توان آن انار را باد کرد و ظاهرش را مثل اول کرد. در حقیقت جامعه‌ی دینی در دوره‌ی معاویه و یزید، از باطن خود که عدالت، توحید واقعی و اجتناب از طاغوت و اخلاق بود، تهی شده بود. امام حسین نمی‌فرمایند که من یزید را به رسمیت نمی‌شناسم بلکه می‌گویند که «مثلی لا یبایع مثله»؛ حتی مثل من و یک فرد غیر از من هم نباید با فردی مثل یزید بیعت کند. چرا که یزید، ادعای امیرالمومنینی و خلافت مسلمین را دارد در حالی که هیچ یک از شاخص‌های آن را ندارد.
امام قصد نداشت نظامی که به نام دین است اما وارونه عمل می‌کند را به رسمیت بشناسد
او با بیان این که امام حسین(ع) در نامه‌ای که به مردم بصره می‌دهد، به صراحت اعلام می‌کند که امام و پیشوا چه کسی است و باید چه ویژگی‌هایی داشته باشد، اظهار کرد: در ابتدا می‌فرمایند که باید آگاه به کتاب باشد یعنی کتاب (قرآن) را بشناسد و مسلط بر آن باشد. همچنین قائم به قسط باشد؛ در حقیقت امام نمی‌تواند قائم به قسط نباشد. قسط هم به معنای توزیع عادلانه ثروت و قدرت و کرامت است یعنی باید این سه ویژگی را داشته باشد. به اعتبار بسیاری از محققان مسلمان و نه فقط شیعه، یزید دارای هیچ یک از این شاخص‌های اصلی نبود و امام قصد نداشت چنین نظامی را که به نام دین است و کاملاً وارونه عمل می‌کند، به رسمیت بشناسد و نه می‌خواست با آن همکاری کند.
اساس امر به معروف و نهی از منکر، نصیحت اصحاب قدرت به خیر و نفی و نهی اعمال ظالمانه، خلاف عدالت و خلاف اخلاق قدرت است
این استاد دانشگاه تصریح کرد: امام حسین در عین حال فرمودند که من برای قدرت و جاه‌طلبی حرکت و خروج نمی‌کنم بلکه آمده‌ام تا به سیره‌ی پیامبر حرکت کنم. از دیدگاه امام، تنها مساله این نیست که حکومت با سیره‌ی پیامبر(ص) مشکل پیدا کرده است بلکه قدرت، این سیره را تحریف کرده و در جامعه هم دچار مشکل شده است. به همین دلیل حضرت می‌فرمایند که من برای اصلاح امت جدم آمده‌ام و می‌خواهم امر به معروف و نهی از منکر کنم. این جمله نشان می‌دهد که اساس امر به معروف و نهی از منکر، نصیحت اصحاب قدرت به خیر و نفی و نهی اعمال ظالمانه، خلاف عدالت و خلاف اخلاق قدرت است. امام در اینجا ماهیت امر به معروف و نهی از منکر را روشن می‌کنند.
امر به معروف و نهی از منکر ابزاری برای هر انسان موحد است که بر قدرت نظارت کند
او با اعتقاد بر این که با توجه به بیانات امام حسین(ع)، امر به معروف و نهی از منکر ابزاری برای هر انسان موحد و شهروندی است که بر قدرت نظارت کند، گفت: براساس این نظارت نیز در ابتدا قدرت را با زبان رسا به خیر، عدالت و اخلاق بخواند و در عین حال اگر قدرت از این مسیر منحرف شد، آن را از حرکت‌های ظالمانه، غیرعادلانه و غیراخلاقی نهی کند. این ماهیت قیام امام حسین است که به شکل خلاصه مطرح شد. امام حسین(ع) مباحث مفصلی دارند اما چکیده‌ی آن، این است. باطن دین، همین است و به همین دلیل باید این مراسم‌ها، یادبودها و محرم را زنده نگه داریم؛ چه در جامعه‌ای که حکومت دینی دارد و چه جامعه‌ای که ندارد اما مسلمان و بخصوص شیعه است.
اگر جامعه‌ای ادعای دینداری دارد، باید از ظلم و ستم به دور باشد
ظریفیان ادامه داد: اگر جامعه‌ای ادعای دینداری دارد، باید از ظلم و ستم به دور باشد، فاصله‌ی طبقاتی در آن کم باشد و انصاف و صداقت، سنت و سکه‌ی رایج آن جامعه باشد. همچنین علم و دانش، کانون حرکت آن جامعه و برنامه‌ریزی آن جامعه باشد و در عین حال آن جامعه تربیت شود به این که در برابر ظلم و ستم و تعدی واکنش نشان دهد و بی‌تفاوت نباشد. این جامعه‌ای است که هر ساله محرم به ما می‌آموزد که این گونه زندگی کنیم و اگر این گونه زندگی نمی‌کنیم، طبیعی است که با آن ماهیت و باطن قیام امام حسین فاصله گرفته‌ایم. می‌توان جامعه، نظام و همچنین سخنرانی‌ها و مداحی‌ها را با این متر مقایسه کرد.
قیام امام حسین(ع) رهایی‌بخش و هویت‌بخش است و پرده‌های نادانی را می‌درد
او با اشاره به زیارت مشهور اربعین که بسیار هم معتبر و مستند است، گفت: در این زیارت، جمله‌ی توضیح‌دهنده‌ی روشن حرکت امام حسین است. در آن روایت ذکر شده است که امام حسین خون قلب خود را داد تا بندگان خدا را از جهل و سرگشتگی و گمراهی بیدار کند. قیام امام حسین(ع) رهایی‌بخش، هویت‌بخش و آزادی‌بخش است و پرده‌های نادانی را می‌درد. این موارد، عصاره‌ی قیام امام حسین هستند و مداحی‌ها، اشعار و سخنرانی‌های ما همه و همه باید کمک کند که هر ساله این مفاهیم تکرار و تمرین و زنده شود. اگر در منابر با این امر فاصله پیدا کنیم و اگر خدای‌ناکرده ضد اخلاق و ظالمانه باشد، بدانیم که اگر تصور کنیم عاشوراست، این فرهنگ در برابر کاروان امام حسین قرار دارد و نه در کنار کاروان امام.
این استاد دانشگاه با بیان این که حوادثی که در آن‌ها هزاران انسان کشته شده‌اند، در عالم کم نبوده است، گفت: در جنگ جهانی دوم چهل میلیون انسان کشته شده‌اند، چرا برای آن‌ها مراسم نمی‌گیرند؟ چرا یک تکرار تاریخی هر ساله انجام نمی‌دهند؟ چرا این همه شور، شعف و انگیزه برای بزرگداشت آن وجود ندارد؟ به این دلیل که این حقیقت تاریخی، روشنگر، حیات‌بخش و تربیت‌کننده‌ی انسان‌های فداکار، صادق و اخلاقی است؛ انسان‌هایی که وقتی در برابر بدی قرار می‌گیرند، با کرامت با آن‌ها برخورد می‌کنند. زندگی امام حسین نه فقط در واقعه‌ی عاشورا حتی در آن بخش ده ساله‌ی امامت ایشان و حتی قبل از آن پر است از افرادی که در برابر او قرار گرفته‌اند و به خاندان او توهین کرده‌اند.
برای درمان آسیب‌های اخلاقی، اجتماعی و سیاسی خود راهی جز رجوع به پیام‌های روشن امام حسین(ع) نداریم
او تصریح کرد: در این گونه برخوردها با امام می‌بینیم که امام حسین(ع) چگونه با احترام و کریمانه حتی از آن‌ها پذیرایی و بعد با عمل خود، آن‌ها را شرمنده می‌کند. بر این اساس اگر امروز جامعه‌ی ما در حال دچار شدن به آسیب‌های جدی است یا دچار آسیب‌های جدی شده است و به نوعی لایه‌هایی از خرافه، دروغ، تظاهر، نفاق و خشونت را در برخی مسایل می‌بینیم، به نظر می‌رسد که با این منبع بزرگ و سرمایه‌ی عظیم فاصله گرفته‌ایم و برای درمان بسیاری از آسیب‌های اخلاقی، اجتماعی و سیاسی خود راهی جز رجوع به پیام‌های روشن امام حسین(ع) و قیام کربلا نداریم.