قاتلی به نام متانول!
این روز‌ها خبر‌های ناگوار مرگ و مسمومیت‌های ناشی از الکل بیش از هر زمان دیگری به گوش می‌رسد؛ آن‌ها چگونه می‌میرند و چگونه می‌توانند نجات یابند؟ ... مصرف تنها ۱۰ میلی لیتر متانول خالص می‌تواند موحب نابینایی به واسطه تخریب عصب بینایی شود و ۳۰ میلی لیتر متانول خالص می‌تواند کشنده باشد.
رویداد۲۴ مشروبات دست ساز در همه جای دنیای هر ساله افراد زیادی را با مشکلات جدی سلامت و حتی مرگ روبرو می‌کند؛ اما چه عاملی باعث مرگبارشدن مشروبات الکلی دست ساز می‌شود؟
نتایج تحقیقات نشان می‌دهد عدم دقت در فرایند تولید و به اصطلاح "تولیدات زیرزمینی" موجب می‌شود تا محصول نهایی تهدیدی برای سلامت مصرف کنندگان باشد. تمامی بررسی‌ها در رابطه با این گروه مشروبات الکلی در نهایت به حضور "متانول" در آن ختم می‌شود، البته افزودنی‌های غیر مجاز و بی ربطی مانند دیازپام، هیستامین و به‌خصوص آمفتامین‌ها که ریسک بالایی دارند را هم نباید فراموش کرد و همه این‌ها برای کاهش هزینه تولید مشروب دست ساز است.
قاتلی به نام «متانول»!
متانول به عنوان حلّال در محلول‌های چاپ و تکثیر، چسب‌ها، رنگ‌ها و جلادهنده‌ها، استفاده می‌شود. متانول با فرمول شیمیایی CH۳OH ساده‌ترین الکل است. متانول همچنین به نام‌های الکل چوب، نفتای چوب، کاربینول یا متیل هیدرات نیز شناخته می‌شود و استفاده از آن یکی از دلایل شایع "مسمومیت با الکل" محسوب می‌شود.
متانول ارتباط نزدیکی با اتانول دارد. اتانول نوعی الکل است که همواره در نوشیدنی‌های الکلی مانند آبجو و ... یافت می‌شود، اما متانول بسیار سمی‌تر از آن است.
متانول از نظر رنگ، بو و مزه شبیه اتانول به نظر می‌رسد، اما مصرف مقدار کمی از آن نیز می‌تواند موجب آسیب‌های جدی یا حتی مرگ انسان شود.
متانول به مقدار بسیار کم طی تخمیر (فرآیندی که در آن الکل از محصولات گیاهی مانند انگور، سیب یا غلات تهیه می‌شود) شکل می‌گیرد. اما همان طور که عنوان شد، استفاده از افزودنی‌های غیر مجاز و خطرناک، مواد شیمیایی و همچنین اشتباهاتی مانند استفاده از چوب میوه مورد استفاده برای تهیه نوشیدنی الکلی می‌تواند موجب افزایش سطوح این ماده در محصول نهایی شود. متانول به مقدار بسیار کم در نوشیدنی‌های الکلی مانند آبجو وجود دارد، اما نه به آن اندازه که موجب بروز مشکل شود. در شرایطی که شرکت‌های تولیدکننده نوشیدنی‌های الکلی از فناوری‌های پیشرفته برای بررسی سطوح متانول و جداسازی آن استفاده می‌کنند، افرادی که نوشیدنی‌های الکلی دست ساز تهیه می‌کنند از این شرایط بی بهره هستند که روند جداسازی را دشوار می‌کند.
باید به این نکته اشاره داشت که در خانه هیچ روش امنی برای تشخیص متانول از اتانول وجود ندارد.
نشانه‌های مسمومیت با متانول
تمایز بین نخستین نشانه‌های مسمومیت با متانول از اثرات عادی مصرف الکل می‌تواند دشوار باشد. مصرف کننده مشروبات الکلی دست ساز ممکن است علائم خفیفی مشابه با مستی ناشی از مصرف الکل را طی یک ساعت تجربه کند که با حالت تهوع، استفراغ و درد شکمی همراه می‌شود. علائم اولیه مواجهه با متانول به طور معمول از شدت کمتری نسبت به علائم ناشی از مواجهه با همان مقدار اتانول برخوردار هستند.
پس از ۱۲ تا ۲۴ ساعت، علائم چشمگیرتری مانند سردرد، سرگیجه، ضعف عمومی، تاری دید یا از دست دادن کامل بینایی، افت عملکرد دستگاه عصبی مرکزی، اسیدوز، تشنج و خونریزی مغزی و حتی کما پدیدار می‌شوند.
نادیده گرفتن این شرایط می‌تواند به تشخیص اشتباه یا تاخیر در تشخیص منجر شود.
مواجهه با علائم مرتبط با بینایی مانند تاری دید یا دشواری در مشاهده نور روشن از بروز دردسری بزرگ برای فرد حکایت دارند و باید برای مقابله با مسمومیت کاری کرد. با افزایش سطوح سمی اسید فرمیک در خون، مسمومیت با متانول می‌تواند به مرگ در نتیجه نارسایی تنفسی منجر شود.
متانول چگونه به بدن آسیب می‌رساند؟
متانول مصرفی به طور کامل جذب می‌شود و ۳۰ تا ۶۰ دقیقه پس از مصرف، غلظت آن در خون به نقطه اوج می‌رسد. پس از جذب، متانول در آب کلی بدن توزیع شده و ممکن است به زجاجیه و مایع مغزی نخاعی نیز راه یابد.
افزون بر مصرف خوراکی، مسمومیت با متانول می‌تواند به واسطه استنشاق یا تماس طولانی مدت با پوست نیز شکل بگیرد.
متانول سمّیت بالایی در بدن انسان دارد. مصرف تنها ۱۰ میلی لیتر متانول خالص و متابولیز آن به اسید فرمیک می‌تواند موحب نابینایی به واسطه تخریب عصب بینایی شود. نابینایی دائمی، نگران کننده‌ترین عارضه بلند مدت در بازماندگان است. ۳۰ میلی لیتر متانول خالص می‌تواند بالقوه کشنده باشد. با این وجود، دوز سمی متانول بسیار متغیر است. دوز کشنده به طور معمول ۱۰۰ میلی لیتر در نظر گرفته می‌شود، اما برخی بیماران پس از نوشیدن تنها ۶ میلی لیتر نیز جان خود را از دست داده و برخی دیگر پس از مصرف ۵۰۰ میلی لیتر نیز زنده مانده اند.
تقریبا ۲۰ درصد متانول توسط ریه‌ها و کلیه‌ها بدون تغییر دفع می‌شود. مقدار باقیمانده در کبد متابولیز می‌شود. متانول توسط الکل دهیدروژناز به فرمالدهید تبدیل می‌شود که تقریبا بلافاصله توسط آلدهید دهیدروژناز به اسید فرمیک، ماده‌ای سمی که در زهر مورچه نیز یافت می‌شود، تبدیل می‌شود.
بیشتر مشکلات ویرانگر مصرف متانول به واسطه انباشت اسید فرمیک در خون شکل می‌گیرند. این ماده متابولیسم هوازی را مهار کرده و گلیکولیز بی هوازی و تولید لاکتات را افزایش می‌دهد که موجب اسیدوز متابولیک شدید می‌شود. pH خون اغلب بین ۶.۳ تا ۷.۳ است. نتایج بدتر با اسیدوز شدیدتر مرتبط هستند.
از عوارض مصرف متانول می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- نارسایی کلیوی
- مشکلات قلبی و گردش خون
- آسیب کبدی
- اختلالات بینایی مانند تاری دید، دید تونلی، تغییر در درک رنگ، نابینایی موقت یا دائمی
- آسیب عصبی و مغزی
به گفته پروفسور کریس ویندر متخصص سم شناسی، با گذشت زمان، قدرت بینایی فرد از بین می‌رود، یکپارچگی فرآیند‌های تفکرش از دست می‌رود و شاید اندام‌های دیگر نیز تحت تاثیر قرار بگیرند. این فرآیندی فوق العاده دردآور است.
مسمومیت با متانول چگونه درمان می‌شود؟
اگر نسبت به مسمومیت با متانول نگران یا مشکوک هستید، نخستین مورد توصیه شده توسط تمام کارشناسان دریافت کمک پزشکی فوری است.
افرادی که نوشیدنی‌های الکلی مصرف می‌کنند، با شرایط پس از مصرف آشنایی دارند، از این رو، هر تجربه‌ای غیر از آن باید مورد توجه قرار گرفته و فرد در کوتاه‌ترین زمان ممکن به بیمارستان مراجعه کرده یا انتقال داده شود.
پزشک می‌تواند با تجویز اتانول که با توقف تولید اسید فرمیک مانع از مسمومیت می‌شود، مسمومیت با متانول را درمان کند. درمان هرچه زودتر آغاز شود، نتایج بهتری نیز کسب خواهد شد.
پادزهر دیگری که برای درمان مسمومیت با متانول استفاده می‌شود، دارویی به نام فومپیزول (Fomepizole) است. همانند اتانول، این دارو نیز روند تبدیل متانول به ترکیبات سمی در بدن را مهار می‌کند. همچنین، ممکن است پزشک همودیالیز را برای پاکسازی خون از متانول تجویز کند.
آمار و ارقام
مسمومیت با متانول در نتیجه مصرف نوشیدنی‌های الکلی حاوی این ماده شایع است. از جمله حوادث ثبت شده در این زمینه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
مرگ ۳۵ نفر در برزیل در سال ۱۹۹۳
مرگ ۴۹ نفر در کامبوج در سال ۲۰۱۲
مرگ ۳۸ نفر در جمهوری چک
مرگ ۴ نفر در لهستان در سال ۲۰۱۲
مرگ ۱۲۲ نفر در السالوادور در سال ۲۰۰۰
مرگ ۶۸ نفر در استونی در سال ۲۰۰۱
مرگ بیش از ۱۹۸۵ نفر در هند بین سال‌های ۱۹۷۶ تا ۲۰۱۷
مرگ ۲۳ نفر در ایتالیا در سال ۱۹۸۶
مرگ حداقل ۵۱ نفر در لیبی در سال ۲۰۱۳
مرگ ۲۰۰ نفر در ماداگاسکار در سال ۱۹۹۸
مرگ ۳۷ نفر در مالزی در سال ۲۰۱۸
مرگ ۲۳ نفر در نیجریه در سال ۲۰۱۵
مرگ ۱۷ نفر در نروژ بین سال‌های ۲۰۰۲ تا ۲۰۰۴
مرگ ۷۲ نفر در روسیه در سال ۲۰۱۶
مرگ ۵۱ نفر در اسپانیا در سال ۱۹۶۳
مرگ ۸۱ نفر در ترکیه بین سال‌های ۲۰۰۴ تا ۲۰۱۵
مرگ ۳۱ نفر در آمریکا در سال ۱۹۳۶
و اینک، ایران در مسیر این توفان مرگبار قرار گرفته است و تنها از نیمه شهریور تا ۱۷ مهر امسال، ۶۹ نفر جان خود را از دست داده و ۱۶ تن دیگر نابینا شده اند؛ متأسفانه این روند همچنان ادامه دارد و مدام خبر‌های تلخی از مرگ و میر و کوری افراد بر اثر خوردن متانول در گوشه و کنار ایران منتشر می‌شود.