رویداد۲۴ امروزه یکی از بزرگ‌ترین مسائل بهداشتی جهان، بیماری سل است. این بیماری علیرغم آنکه کاملا قابل درمان است، اما همچنان بزرگ‌ترین علت مرگ ناشی از بیماری های عفونی تک عاملی در جهان محسوب می‌شود؛ در حالی که تمامی موارد مرگ، به شرط تشخیص و درمان به موقع کاملا قابل پیشگیری هستند.
بنابر اعلام وزارت بهداشت، بیش از ۹۰ درصد موارد سل و مرگ ناشی از آن در کشورهای در حال توسعه رخ می‌دهد؛ کشورهایی که ۷۵ درصد موارد بیماری در آنها به فعال‌ترین گروه سنی به لحاظ اقتصادی (یعنی ۱۵ تا ۵۴ سالگی) تعلق دارد. در این کشورها یک فرد بزرگسال مبتلا به سل به طور متوسط ۳ الی ۴ ماه قادر به کار کردن نبوده و لذا ۲۰ تا ۳۰ درصد درآمد سالانه خانواده وی از دست می‌رود؛ این در حالیست که با مرگ چنین فردی به طور متوسط ۱۵ سال درآمد خانواده به طور یک جا از بین خواهد رفت.
واضح است که سل بجز لطمات اقتصادی، اثرات منفی غیرمستقیم دیگری نیز بر کیفیت زندگی بیماران یا افراد خانواده آنها دارد؛ نظیر طرد شدن زنان مبتلا از خانواده‌هایشان به دلیل نگرش‌های غلط موجود یا ترک تحصیل فرزندان بیماران به دلایل مختلف.
بنا بر اعلام وزارت بهداشت، بر اساس آخرین آمار و برآوردهای منتشره توسط سازمان جهانی بهداشت، در سال میلادی گذشته، حدود ۱۰.۴ میلیون نفر به بیماری سل فعال مبتلا شده که ۵.۹ میلیون نفر از این افراد مرد، ۳.۵ میلیون نفر زن و یک میلیون نفر کودک بوده‌اند، حدود ۱.۶۷ میلیون نفر نیز در اثر این بیماری جان سپرده‌اند.
میزان بروز سل در جهان، در سال قبل، ۱۴۰ مورد در هر ۱۰۰هزار نفر جمعیت تخمین زده شده است. اما متاسفانه تنها ۶۱ درصد از موارد سل تخمینی در سال میلادی گذشته شناسایی، درمان و از طریق وزارت بهداشت کشورهای جهان به سازمان جهانی بهداشت گزارش شده‌اند.
مقاومت دارویی که نتیجه مدیریت ضعیف درمان سل است، مشکلی جدی و روبه فزونی در بسیاری از کشورهای جهان را رقم زده است. به هر حال اهمیت و اولویت سل و برنامه‌های کنترلی آن در حدی است که در سال ۱۹۹۳ این بیماری از سوی سازمان جهانی بهداشت به عنوان اورژانس جهانی اعلام شد و پس از دو دهه مجددا در سال ۲۰۱۴ موضوع اصلی بحث در مجمع عمومی سالانه نهاد مذکور قرار گرفت و کشورها متعهد شدند میزان بروز و مرگ و میر ناشی از سل را تا سال ۲۰۳۵ به ترتیب به مقدار ۹۰ و ۹۵ درصد (نسبت به سال ۲۰۱۵) کاهش دهند.
وضعیت سل در ایران
دکتر مهشید ناصحی - رئیس اداره کنترل سل و جذام مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر وزارت بهداشت، درباره آمار سل در ایران به ایسنا می‌گوید: اگر بخواهیم مقایسه‌ای میان آمار جهانی و کشورمان داشته باشیم، باید ذکر کنم که میزان بروز تخمین زده شده سل توسط سازمان جهانی بهداشت برای جمهوری اسلامی ایران ۱۴ مورد در هر ۱۰۰ هزار نفر جمعیت است؛ به عبارتی میزان بروز سل در ایران ۱۰ برابر کمتر از آمار جهانی است، از طرفی بررسی روند ۵۰ ساله میزان بروز بیماری سل در کشورمان نشان دهنده کاهش ۱۳ برابری این مقدار است.
وی ادامه می‌دهد: این موفقیت‌ها در شرایطی حاصل شده است که ما در همسایگی دو کشور با شیوع بالای سل یعنی افغانستان و پاکستان به ترتیب با میزان‌های بروز ۱۸۹ و ۲۶۸ مورد در هر ۱۰۰ هزار نفر جمعیت، همچنین عراق با بحران‌های دو دهه اخیر و جمهوری‌های شمالی کشور با شیوع بالای سل‌های مقاوم به چند دارو قرار داریم.
وی می‌افزاید: در سال ۱۳۹۶ در کشورمان تعداد ۸هزار و ۸۱۹ نفر مورد بیمار مبتلا به سل گزارش شده است که از این میان ۴۶درصد موارد را زنان بیمار و ۱۴.۷ درصد موارد را بیماران غیر ایرانی (اغلب افغانی) تشکیل می‌دادند. همچنین بیشترین میزان بروز سل مربوط به گروه سنی ۶۵ سال به بالا بوده است که این حاکی از موفقیت چشمگیر کشور در کنترل این بیماری است.
بیشترین موارد "سل" در ۲ استان
ناصحی درباره استان‌هایی که میزان بروز سل در آنها زیاد است نیزمی‌گوید: در میان استان‌ها نیز همچنان سیستان و بلوچستان و گلستان بیشترین میزان بروز و شیوع را در کشور دارا هستند.
وضعیت "سل" در مبتلایان به ایدز
وی ادامه می‌دهد: ابتلا به عفونت با ویروس ایدز، خطر ابتلا به بیماری سل را به طور معناداری افزایش می‌دهد. به همین خاطر در کشورهای با شیوع بالای HIVبویژه کشورهای واقع در افریقای زیر صحرا، شاهد افزایش چشمگیر تعداد بیماران مبتلا به سل در دهه‌های اخیر بوده‌ایم. در سال گذشته میلادی، ۱۰ درصد بیماران مبتلا به سل در جهان به طور همزمان مبتلا به عفونت اچ آی وی نیز بوده‌اند. این میزان در سال قبل در کشورمان ۳.۳ درصد بوده است.
ناصحی درباره درمان راهکارهای درمان سل می‌گوید: لازمه دستیابی به ریشه کن شدن سل تا سال ۲۰۳۵، کشف هر چه بیشتر و سریع‌تر موارد موجود سل مسری و درمان موفقیت‌آمیز حداقل ۹۰درصد آنها است؛ لازم است فعالیت‌هایی که به افزایش کشف به موقع و درمان موثر بیماران در هر کشور می‌انجامد در برنامه راهبردی کنترل سل کشورها گنجانده شود.
اقدامات وزارت بهداشت در کنترل و پیشگیری بیماری سل
ناصحی درباره اقدامات وزارت بهداشت برای کنترل و پیشگیری بیماری سل در ایران نیز می‌گوید: وزارت بهداشت کشور ما نیز اقداماتی را به طور روتین در زمینه کنترل این بیماری انجام داده است، از جمله این اقدامات تشخیص و درمان سل بصورت رایگان، همچنین شناسایی و بررسی افراد خانواده و در تماس نزدیک با بیماران مبتلا به سل و تجویز رایگان درمان پیشگیری برای آنها، واکسیناسیون ب ث ژ در بدو تولد برای پیشگیری از اشکال شدید و کشنده بیماری، بیماریابی فعال و غربالگری سل در گروه‌های در معرض خطر بیشتر نظیر افراد در تماس با بیمار مسلول ریوی، افراد اچ آی وی مثبت، زندانیان، دریافت کنندگان پیوند و ... است.
وی متذکر می‌شود: اگرچه برنامه کنترل سل در کشور ما بسیار موفق بوده است، اما هنوز موارد سل در کشور ما وجود دارد. سل بر خلاف تصور اشتباه بسیاری از مردم، یک بیماری کاملا قابل درمان است و فقط سل‌های ریوی و سل حنجره مسری تلقی می‌شوند. همچنین سل‌های ریوی و سل حنجره، بشرط عدم وجود مقاومت دارویی، پس از دو هفته از شروع درمان، سرایت پذیری خود را از دست می‌دهند. اگر چه درمان سل حداقل شش ماه بطول می‌انجامد، اما فرد مبتلا معمولا پس از دو هفته از آغاز درمان می‌تواند به زندگی معمول خود بازگردد و پس از خاتمه دوره درمانی تجویز شده توسط پزشک، یک فرد سالم و عادی تلقی می‌شود.
علائم بیماری سل
ناصحی با بیان اینکه تشخیص و درمان سل در شبکه بهداشتی درمانی کشور رایگان است، می‌گوید: اگرچه میکروب سل می‌تواند هر بافت یا اندامی از بدن را مبتلا کند، ولی در اغلب موارد (۸۰ درصد) ریه‌ها را درگیر می‌کند. به همین دلیل شایع‌ترین علائم بالینی سل نیز از نوع تنفسی است. شاه علامت بیماری سل داشتن سرفه مزمن (به مدت ۲ هفته و یا بیشتر) است. لذا توصیه ما به هموطنان عزیزمان این است که در چنین مواردی برای اطمینان از عدم ابتلا، به نزدیک‌ترین مرکز بهداشتی درمانی مراجعه کنند. از علائم دیگری که معمولا در بیمار مبتلا به سل می‌تواند در کنار سرفه وجود داشته باشد، می‌توان به تب، کاهش اشتها، تعریق شبانه و کاهش وزن اشاره کرد. به یاد داشته باشیم که خلط خونی یکی از علائمی است که حاکی از تاخیر طولانی در تشخیص بیماری سل بوده و لذا در مراحل اولیه بیماری مشاهده نمی‌شود.