رویداد24- روز شنبه منتخبین مجلس دهم به دو بخش تقسیم شدند. برخی به نشست فراکسیون
«امید» در مسجد سلمان نهاد ریاست جمهوری رفتند و برخی به جلسه فراکسیون
«فراگیر» در مجلس قدیم.
وزنه سنگین مستقلین در
مجلس دهم سبب شده که اکثریت بودن هر یک از این دو فراکسیون، منوط به تعیین
تکلیف آنها شود. اگر چه تعداد حاضرین این دو نشست رسما اعلام نشد اما
اصولگرایان با اعلام نظر موافق 181 نفر با ریاست علی لاریجانی، سعی کردند
خودشان را فراکسیون اکثریت معرفی کنند. البته آنها با انتخاب نام «فراگیر»
برای فراکسیونشان، هوشمندی به خرج دادند تا نشان دهند اختلافات انتخاباتی
شان را کنار گذاشته اند. اختلافاتی که سبب شد ائتلاف اصولگرایان نه از
نامزدی علی لاریجانی در قم حمایت کند و نه از نامزدی علی مطهری و کاظم
جلالی در تهران. اینکه نشست‌های کمیته 7 نفره اصولگرایان با مشاوره باهنر
موفق ظاهر شده یا ریش سفیدی آیت الله موحدی کرمانی که مهمان غیر مجلسی نشست
اصولگرایان بود؛ چندان فرقی نمیکند. چرا که هم لاریجانی سخنران اصلی این
مراسم شد و هم مطهری نشست اصلاح طلبان را نیمه کاره گذاشت تا به نشست
اصولگرایان بیاید و هم جلالی حضور در این نشست را به حضور در جمع اصلاح
طلبان ترجیح داد. به این ترتیب اصولگرایان با یک تیر دو نشان زدند؛ هم پایه
ریاست لاریجانی را در برابر رقیب محتملش محمدرضا عارف، تقویت کردند هم
مانع از تکثر در برابر جناح مقابل در مجلس شدند.
البته تجربه مجالس
هفتم تا نهم نشان داده که اصولگرایان علی رغم تشکیل یک فراکسیون واحد در
ابتدای تشکیل مجلس، بر عهد وحدت گرایانه خود تا پایان عمر مجلس نمانده و
دچار تکثر شده‌اند. اما شرایط در مجلس دهم، متفاوت است. چرا که دیگر آنها
اکثریت مطلق را ندارند و فراکسیون پرتعدادی چون «امید» در مقابل آنهاست و
همین می‌تواند مشوقی برای حفظ وحدت میان آنها باشد. به این ترتیب می توان
امیدوار بود که نه اصولگرایان تندرو عضو جبهه پایداری مثل مجلس هشتم
فراکسیون «انقلاب اسلامی» تشکیل دهند و نه اصولگرایان منصف مثل مجلس هفتم
راهشان را با تشکیل فراکسیون «اصولگرایان منتقد» از دیگران سوا کنند.
اگرچه
این روزها فراکسیون‌ها به شکلی منسجم و با برنامه سیاسی و تشکیلاتی مشخص
ایجاد شده و به فعالیت می‌پردازند اما در یکی دو دهه اول انقلاب،
فراکسیون‌ها نام و قالب مشخصی نداشتند. در ادامه به شرح تشکیل فراکسیون‌های
سیاسی در مجالس از ابتدای پیروزی انقلاب تا کنون می پردازیم.
مجلس اول: فراکسیون ملی‌یون و مذهبییون
نخستین
مجلس پس از انقلاب، هفتم خرداد 1359 تشکیل جلسه داد. همانگونه که در
سال‌های نخستین انقلاب سه جریان عمده در فضای سیاسی کشور فعال بودند، مجلس
نیز دارای سه فراکسیون اصلی بود. در آن سال‌ها هنوز چپ و راست به معنای
امروز جدا نشده بودند و در عوض ائتلافی بین حزب جمهوری اسلامی، جامعه
روحانیت مبارز تهران، سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی و سایر نیرو‌هایی که
برچسب اسلامی داشتند، شکل گرفته بود که اکثریت مجلس را تشکیل می‌دادند.
چهره‌های شاخص این ائتلاف افرادی نظیر آیت الله خامنه‌ای، آیت الله هاشمی
رفسنجانی، شهید محمدجواد باهنر و شهید آیت بودن که فراکسیون «حزب الله» را
تشکیل دادند.
در مقابل این‌ها، دو فراکسیون سیاسی دیگر نیز تشکیل
شد. یکی فراکسیون نهضت آزادی و دیگری حامیان دولت. چهره‌های شاخص فراکسیون
نهضت آزادی مهندس بازرگان، یدالله سحابی، عزت الله سحابی،ابراهیم یزدی، علی
اکبر معین فر و هاشم صباغیان بودند.
طرفداران دولت (در دوره ریاست
جمهوری ابوالحسن بنی‌صدر) نیز تعدادی از کرسی‌های مجلس اول را به خود
اختصاص داده بودند که احمد سلامتیان و احمد غضنفرپور از چهره‌های شاخص این
فراکسیون مجلس بودند.
البته به کار بردن عنوان «فراکسیون» شاید
تعبیر دقیقی نباشد چرا که این سه طیف عمده مجلس به همراه تعداد بالای
نمایندگان مستقل که در مجلس اول حضور داشتند،مانند امروز اقدام به تشکیل
فراکسیونی دارای رییس و نایب رییس و هیات رئیسه نکردند. بلکه صرفا تجمع
هایی را تشکیل دادند که در تصمیم گیری ها با هم هماهنگ بودند.
مجلس دوم: حزب اللهی‌ها و خط امامی‌ها
دومین
دوره مجلس شورای اسلامی 7 خرداد 1363 آغاز به کار کرد. ملی گراها در این
انتخابات مشارکت نداشته و با فرار بنی‌صدر هم دیگر خبری از حامیان او در
مجلس نبود. حزب جمهوری اسلامی در میانه این دوره مجلس منحل شد، اما در کنار
جامعه روحانیت مبارز تهران و تشکل‌های همسو، اکثریت کرسی‌های مجلس را در
اختیار داشت.
«فراکسیون» به معنای امروزی آن، در این مجلس نیز وجود
نداشت. در کنار تجمع های گروهی نمایندگان که کماکان با نام «حزب اللهی»ها
دور هم جمع می شدند، تجمع های دیگری هم با عنوان «خط امامی»ها، برای تصمیم
گیری درباره مسائل مهم مجلس تشکیل می شد. این تجمع نیز متاثر از فضای بیرون
از مجلس بودند که «خط امامی»ها، «حزب اللهی» ها را مصداق پیروان اسلام
آمریکایی در کلام امام خمینی (ره) می دانستند و ماجرای مخالفت 99 نماینده
در ارائه رای اعتماد به نخست وزیری میرحسین موسوی در ادامه آن رقم خورد.
مجلس سوم: روحانیون و روحانیت
7
خرداد 1367 اولین جلسه مجلس سوم برگزار شد. جامعه روحانیت مبارز که پس از
انحلال حزب جمهوری اسلامی، بیشترین سهم را در معرفی نامزد برای انتخابات و
نهایتا کرسی‌های مجلس داشت، در این مجلس دچار انشقاق شد. جدا شدن مجمع
روحانیون مبارز از جامعه روحانیت، سرآغازی برای تقسیم جناحین سیاسی کشور به
راست و چپ شد که بعدها محافظه کار و لیبرال و اصواگرا و اصلاح طلب، خوانده
شدند.
در مجلس سوم به اعتبار همین انشقاق، دو طیف اصلی شکل گرفت .
چهره‌های شاخص متمایل به جامعه روحانیت مبارز در این مجلس افرادی نظیر آیت
الله هاشمی رفسنجانی، محمدرضا باهنر و حجت الاسلام مجتهد شبستری بودند.
چهره‌های شاخص جناح مقابل هم حجت الاسلام مهدی کروبی، حجت الاسلام مجید
انصاری، رسول منتجب‌نیا و نجفقلی حبیبی بودند. اما هنوز جمع‌های آنان نام
فراکسیون به خود نگرفته بود.
مجلس‌چهارم: از فراکسیون‌های صنفی تا کارگزاران در برابر روحانیت
با
رد صلاحیت اغلب نامزدهای مجمع روحانیون مبارز در رقابت‌های انتخاباتی
چهارمین دوره از مجلس شورای اسلامی، این مجلس در 7 خرداد 1371 تشکیل شد.
اگرچه
با تشکیل فراکسیون‌های صنفی و غیرسیاسی همچون فراکسیون «ایثارگران» به
ریاست مرحوم ابوترابی برای پیگیری مسایل جانبازان جنگ تحمیلی، انتظار
می‌رفت که منازعه سیاسی ای ایجاد نشود اما با زمزمه های تشکیل حزب
کارگزاران باز هم دوگانه «پیروان خط امام و رهبری» در مقابل «خط امامی»ها
شکل گرفت و زمینه ساز رقابت‌های انتخاباتی مجلس بعد شد.
مجلس پنجم: حزب الله در مقابل کارگزاران
همانطور
که از رقابت های انتخاباتی انتظار می رفت با تشکیل مجلس پنجم در12 خرداد
1375 اگرچه جامعه روحانیت مبارز حائز اکثریت کرسی های مجلس شد و فراکسیونی
با عنوان فراکسیون «حزب الله» تشکیل داد اما کارگزارانی ها هم فراکسیون
اقلیت منسجمی را تشکیل دادند که می توانست گاهی با آبستراکسیون جلسات علنی
مانع از تصویب قوانین مد نظر جناح اکثریت شود.
چهره‌های شاخص این
فراکسیون حزب الله حجت الاسلام ناطق نوری، محمدجواد لاریجانی، قربانعلی دری
نجف آبادی و محمدرضا باهنر بودند. چهره‌هایی نظیر مجید انصاری، مصطفی معین
و فاطمه کروبی اگرچه عضو حزب کارگزاران نبودند اما در کنار فائزه هاشمی
رفسنجانی و حسین مرعشی در تصمیمات آن سهیم بودند.
مجلس ششم: دوم خردادی‌ها در مقابل «اقلیت محجوب»
مجلس
ششم با حضور حداکثری اصلاح طلبان در 7 خرداد 1379 برپا شد. حزب مشارکت
ایران اسلامی، سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی، کارگزاران سازندگی و مجمع
روحانیون مبارز بیشترین کرسی ها را در مجلسی داشتند که رئیسش حجت الاسلام
مهدی کروبی از اعضای مجمع بود و نوابش محمدرضا باهنر و بهزاد نبوی از دو
حزب مشارکت و مجاهدین بودند. آنها مشترکا فراکسیون دوم خرداد را به عنوان
فراکسیون اکثریت تشکیل دادند که نامش وام گرفته از روز پیروزی سیدمحمد
خاتمی در انتخابات ریاست جمهوری سال 76 بود.
غلامعلی حدادعادل نفر
اول لیست اصولگرایان که در شمارش آرا تهران نفر سی وسوم شده بود در
بازشماری آرا توسط شورای نگهبان با ارتقایی 5 رتبه‌ای نفر 28 تهران شد و با
سایر نماینده‌های اصولگرایی که در این دوره رای آورده بودند فراکسیون
اقلیت مجلس را تشکیل دادند.
اختلاف میان دو فراکسیون با تاخیر در
تصویب اعتبارنامه غلامعلی حدادعادل از یکسو و مشکوک خواندن 700 هزار رای
در تهران از سوی دیگر آغاز شد. فراکسیون اقلیت در این مجلس که از سوی رییس
جمهور وقت «اقلیت محجوب» خوانده شد نیز کوشید تا همچون اقلیت مجلس پنجم
گاهی دست به آبستراکسیون تصمیمات اکثریت ببرد اما به دلیل تعداد محدودش
کمتر موفق شد. چهره های شاخص فراکسیون اقلیت مجلس ششم حدادعادل، علاء الدین
بروجردی و موسی قربانی بودند.
مجلس هفتم: یک فراکسیون اصلاح طلب و چهار فراکسیون اصولگرا
با
آغاز به کار مجلس هفتم در تاریخ 7 خرداد 1383، ورق برگشت و این بار
اصولگرایان به مدد حضور کمرنگ نامزدهای رقیب، که یا رد صلاحیت شده و یا در
اعتراض به رد صلاحیت‌ها، انتخابات را تحریم کردند، توانستند اکثریت کرسی
های پارلمان را در دست بگیرند.
فراکسیون اقلیت مجلس هفتم با حضور
نمایندگان اصلاح طلب شهرستانی به دبیرکلی محمدرضا تابش عضو جبهه مشارکت و
با حضور اسماعیل گرامی مقدم عضو حزب اعتماد ملی و اکبر اعلمی با نام
فراکسیون «خط امام(ره)» تشکیل شد.
فراکسیون اصولگرایان در ابتدای
این مجلس با حضور حداد عادل، باهنر، توکلی، ثروتی، ابوترابی، کاتوزیان،
فدایی و چهره‌های دیگر تشکیل شد اما در طول عمر چهارساله این مجلس منشعب شد
و مولود سه فراکسیون دیگر شد. چهره‌های نظیر عماد افروغ، سعید ابوطالب،
الهام امین زاده، محمد خوشچهره، حسن سبحانی، امیررضا خادم و تعدادی دیگر از
نمایندگان فراکسیون اصولگرایان مستقل را تشکیل دادند. دو فراکسیون
اصولگرای دیگر هم با عنوان فراکسیون «وفاق و کار‌آمدی» و «حزب الله» تشکیل
شد. چهره های شاخص فراکسیون وفاق، امیدواررضایی، رضا طلایی نیک، عادل آذر و
علی احمدی بودند که در انتخابات ریاست جمهوری سال 84 صف حامیان محسن رضایی
را تشکیل می دادند و چهره شاخص فراکسیون «حزب الله» هم علی عسگری بود که
بروز و ظهور چندانی در قالب فعالیت های فراکسیونی نیافت.
مجلس هشتم: از «خط امام» تا «انقلاب اسلامی»
ترکیب
مجلس هشتم که در 7 خرداد 87 تشکیل شد، به مراتب اصولگرایانه تر از مجلس
پیشین بود. باز هم اقلیت با حضور نمایندگانی چون تابش، انصاری، خباز،
کواکبیان و ... با نام فراکسیون خط امام دور هم جمع شدند.
همچنین
اختلاف‌هایی که در مجلس هفتم میان اصولگرایان مایه انشعاب‌هایی شده بود این
بار به صورت جدی‌تری ادامه یافت. فراکسیون اصولگرایان پیش از تشکیل مجلس
تشکیل شد و این بار علی لاریجانی همزمان با ریاست مجلس، رییس فراکسیون
اصولگرایان(اکثریت) نیز شد.اما در همان ابتدای راه نمایندگان حامی دولت
فراکسیون انقلاب اسلامی را بنا نهادند. روح الله حسینیان، مرتضی آقاتهرانی و
علی اصغر زارعی چهره‌های شناخته شده این فراکسیون تازه تاسیس بودند.
علاوه
بر این فراکسیون دیگری نیز متشکل از اصولگرایان حامی دولت در مجلس شکل
گرفت. این فراکسیون عنوان «مهرورزی» را برای خود برگزید. سید کاظم موسوی،
عیسی زاده، عسگر جلالیان، بهروز جعفری، رضا رحمانی و سید محمد سادات
ابراهیمی از اعضای این فراکسیون بودند. محمدرضا باهنر نیز در این دوره
فراکسیونی تحت عنوان «پیشرفت و عدالت» را تشکیل داد که فراکسیون فعالی
نبود.
مجلس نهم: «اصولگرایان» و «رهروان ولایت»
سیر
اصولگرایانه شدن مجالس، تا آنجا پیش رفت که تنها 9 نماینده اصلاح طلب در
مجلس نهم حضور یافتند و در مجلسی که از 7 خرداد 1391 آغاز به کار کرد، حتی
نتوانستند یک فراکسیون اقلیت تشکیل دهند.
اصولگرایانی هم که اکثریت
کرسی ها را داشتند آنچنانکه در ایام انتخابات نتوانستند وحدت خود را حفظ
کرده و با یک لیست واحد وارد عرصه انتخابات شوند، در مجلس نهم نیز
نتوانستند یک فراکسیون واحد تشکیل دهند. اختلافات میان آنها بر سر ریاست
مجلس آغاز شد. حامیان ریاست حدادعادل، فراکسیون اصولگرایان را به نام خود
زدند و حامیان ریاست علی لاریجانی با اکثریت کرسی های مجلس فراکسیون
اصولگرایان رهروان ولایت را تشکیل دادند.
اعضای فراکسیون اقلیت
همانهایی بودند که در انتخابات با ارائه لیست موازی جبهه پایداری، وحدت
شکنی کردند. آنها که ترکیبی از جمعیت ایثارگران و جمعیت رهپویان و حامیان
دولت احمدی نژاد بودند در برابر 170 نماینده ای قرار گرفتند که با حمایت
لیست ائتلاف اصولگرایان به مجلس راه یافته بودند.
البته علی مطهری
هم که فهرست انتخاباتی «صدای ملت» را در ایام انتخابات ارائه داده بود، هم
در نظر داشت فراکسیونی با همین نام در مجلس نهم تشکیل دهد که چنین نشد.