رویداد۲۴ بورس انرژی هم‌اکنون به ضربه‌گیری موثر و معبری جدید برای دور زدن تحریم‌ها به کمک بخش خصوصی واقعی بدل شده است.
عرضه روز گذشته یک میلیون بشکه نفت خام سبک در بازار فیزیکی بورس انرژی با تقاضای ۳۵۰ هزار بشکه‌ای روبه‌رو شد و نهایتا شاهد داد و ستد ۲۸۰ هزار بشکه بودیم. قیمت پیشنهادی اولیه ۷۹ دلار و ۱۵ سنت بود؛ ولی در فرآیند عرضه و تقاضا نرخ ۷۴ دلار و ۸۵ سنت کشف شد.
انعطاف قیمتی، پتانسیل ورود بخش خصوصی واقعی و خریداران خارجی، امکان رقابت بر سر قیمت و کشف نرخ در چارچوب عرضه و تقاضای واقعی و استمرار عرضه از ویژگی‌های اصلی معامله نفت خام در بورس انرژی است. اهمیت این شیوه معاملاتی تبدیل بورس انرژی به بازاری برای کشف نرخ آزادانه بهای نفت ایران در بازار‌های جهانی است و پتانسیل تعریف ابزار‌های مالی نوین را دربردارد. ارائه اطلاعات خریداران نفت خام در بورس انرژی محرمانه است و منع قانونی دارد. هم‌اکنون بیش از ۱۰۰ شرکت خارجی از بورس انرژی کد معاملاتی دریافت کرده‌اند و از خریداران بالقوه نفت خام و فرآورده‌های نفتی به شمار می‌روند.
اولین عرضه صادراتی نفت خام سبک ایران در بازار فیزیکی بورس انرژی روز گذشته انجام و۲۸۰ هزار بشکه نفت به مقاصد مختلف در جهان فروخته شد.
کاهش قیمت پیشنهادی عرضه در زمان معامله و ثبت ۱۰ تقاضای خرید در این بازار و معامله ۸ تقاضای ثبت شده از ویژگی‌های مهم این بازار بود و می‌توان گفت که بورس بین‌المللی نفت ایران از دیروز عملیاتی شد. انعطاف شرکت ملی نفت ایران و توجه خریداران به حسن‌نظر عرضه‌کننده و تلاش بورس انرژی و بدنه کارگزاری از مواردی بود که در معاملات روز گذشته به چشم می‌خورد و در صورت تداوم این شرایط، پتانسیل رونق بیشتر حجم معاملات نفت خام در این بازار وجود دارد.
قیمت کشف شده روز گذشته بازار فیزیکی بورس انرژی برای نفت خام سبک ایران برای تحویل در ۷ آذرماه ۷۴ دلار و ۸۵ سنت بود و از این پس ایران هم به حلقه کشور‌های دارای بازار فیزیکی نفت خام وارد شد و این بازار به‌صورت مستقیم اقدام به کشف نرخ مستقل خواهد کرد.
معامله ۲۸۰ هزار بشکه نفت
روز گذشته زمان نفس‌گیری در تاریخ معاملات بورس انرژی بود. از ساعت ۲ بعد از ظهر عرضه یک میلیون بشکه نفت خام در بورس انرژی آغاز شد، ولی برای زمان محدودی شاهد متوقف شدن این عرضه بودیم.
این توقف و حذف پیشنهاد عرضه در سامانه معاملاتی بورس انرژی یا در تارنمای بورس انرژی و تارنمای شرکت مدیریت فناوری بورس تهران برای لحظاتی نگرانی از عدم عرضه را تقویت کرد آن‌هم در شرایطی که این نگرانی بیشتر از تجربه‌های پیشین نشأت می‌گرفت. به مرور زمان و دقیق‌تر در ساعت ۱۴:۳۰ عرضه مجددا به تالار بازگشت و مرحله پیش‌گشایش به‌صورت رسمی با عرضه یک میلیون بشکه نفت خام با قیمت پیشنهادی ۷۹ دلار و ۱۵ سنت آغاز به کار کرد.
اوج دلهره معاملاتی که به آرامی آغاز شده بود با ثبت اولین پیشنهاد خرید اندکی آرام گرفت اگرچه کمترین قیمت پیشنهادی در این معامله ۶۹ دلار و ۸۲ سنت بود.
در مرحله پیش‌گشایش در نهایت ۱۰ سفارش خرید با تقاضای ۳۵۰ هزار بشکه‌ای در تالار ثبت شد و البته بیشترین قیمت ثبت شده تا آن زمان ۶۹ دلار و ۸۲ سنت بود. مرحله مظنه‌یابی یعنی زمانی برای رقابت قیمتی سفارش‌های ثبت شده در ساعت ۱۴:۵۵ آغاز شد، اما اختلاف نرخ بین بالاترین پیشنهاد یعنی ۶۲ دلار و ۸۲ سنت با قیمت پیشنهادی عرضه یا همان ۷۹ دلار و ۱۵ سنت به قدری بود که نگرانی از عدم ثبت معامله را باز هم برجسته کرد.
در همین شرایط عرضه‌کننده اصلی یا همان شرکت ملی نفت ایران وارد عمل شد و قیمت پیشنهادی خود را به ۷۴ دلار و ۸۵ سنت کاهش داد تا باز هم امید جدیدی برای آغاز به کار عملیاتی بورس نفت در بین خریداران و فعالان این بازار ایجاد شود. این داده مهم یعنی حمایت دولت به‌صورت مستقیم با کاهش نرخ پیشنهادی در کنار افت قیمت‌های جهانی و احتمال کاهش نرخ بیشتر در نهایت موجب شد تا خریداران نیز به انعطاف وزارت نفت روی خوش نشان داده و با افزایش قیمت‌های پیشنهادی خود قدر‌دان این حس نیت باشند.
در نهایت از ۱۰ پیشنهاد خرید ثبت شده؛ ۸ درخواست خرید ۳۵ هزار بشکه‌ای قیمت‌های عرضه ۷۴ دلار و ۸۵ سنتی را پذیرفتند و ۲۸۰ هزار بشکه نفت خام سبک ایران در زمان مقرر در بازار مورد معامله قرار گرفت. البته ۷۲۰ هزار بشکه دیگر آن نیز به عرضه‌های مازاد وارد شد و تا پایان وقت اداری روز گذشته امکان معامله داشت.
حال که بازار نفت خام به‌صورت فیزیکی عملیاتی شده است زمان آن فرا می‌رسد تا این حجم معاملات را گسترش داده و به جز نفت خام سبک، سایر انواع نفت خام و فرآورده‌ها را تا حد امکان در این بازار به فروش برسانیم. فرآیند کشف نرخ واقعی از روز گذشته در بازار فیزیکی بورس انرژی آغاز شد و گسترش آن به معنی پتانسیل تعریف ابزار‌های مالی جدید بر این شیوه معاملاتی نفت خام است.
بازاریابان جدید نفت
بر‌اساس آنچه مدیران شرکت نفت، سازمان بورس و شرکت بورس انرژی اعلام کرده‌اند خریداران خارجی از این پس قادر خواهند بود نفت مورد نیاز خود را یا از بورس انرژی به‌طور مستقیم یا از بخش خصوصی خریداری کنند. در این رابطه موضوعات مختلفی مطرح می‌شود.
موسسه S&P global در گزارشی با اشاره به اینکه دولت ایران نفت را به دلیل مقابله با تحریم‌ها به بورس انرژی برده، می‌نویسد: این تصمیم اگرچه تصمیم بسیار خوبی است، اما می‌تواند توسط ترامپ وتو شود. این گزارش می‌افزاید در شرایطی که چیزی تا تحریم نفت ایران توسط ترامپ باقی نمانده، دولت ایران تصمیم مهمی را برای دور زدن این تحریم‌ها گرفته است، اما این موضوع تاثیری بر تحریم نفت ایران ندارد و آمریکا می‌تواند با تحریم شرکت‌هایی که نفت ایران را از اشخاص خریداری می‌کنند به روند تحریم‌ها ادامه بدهد.
در این رابطه، اما کارشناسان این تحلیل را بدبینانه دانسته و معتقدند ترامپ حتی در اصل ماجرای تحریم نفت ایران نتوانسته خریداران را متقاعد کند که از شرکت ملی نفت ایران خرید نکنند، چه برسد به بخش خصوصی. به عقیده تحلیلگران داخلی و خارجی روندی که کشور‌های اروپایی، چین و هند در پیش گرفته‌اند و همین‌طور بسیاری از پالایشگاه‌های کوچک و متوسط که خریدار نفت ایران هستند، در کنار خریداران جدید که دولت ایران اخیرا از آن‌ها پرده برداشته، نشان می‌دهد واشنگتن برخلاف آنچه پیش از این گفته بود در عمل موفق نبوده است.
ابزار‌های متنوع برای عبور از تحریم
بورس نفت به عقیده کارشناسان تنها یکی از روش‌های فروش نفت ایران محسوب می‌شود کما اینکه برخی گزارش‌ها از ابزار‌های خلاقانه تهران برای فروش نفت نام می‌برند.Thearabweekly یک وب‌سایت اقتصادی در آمریکا در این رابطه با اشاره به اینکه ایران به هر حال نفت خود را در بازار‌های جهانی عرضه خواهد کرد، به حمایت‌های چین اشاره می‌کند و می‌نویسد فروش بیش از ۲۰ میلیون بشکه نفت خام ایران به چین و ارسال آن به بندر دالیان که اخیرا به وقوع پیوست این حمایت‌ها را اثبات می‌کند.
به عقیده تحلیلگران این پایگاه خبری و تحلیلی حداکثر نیاز چین به نفت ایران، یک و نیم تا حداکثر ۳ میلیون بشکه در ماه است بنابراین این رقم می‌تواند به معنای آن باشد که نفت ایران از کانال چین به بازار عرضه خواهد شد که این روند در دوره قبلی تحریم‌ها نیز دیده شده است.
thearabweekly در ادامه می‌نویسد که هرچند ترامپ همه تلاش خود را کرده، اما این مساله اثر چندانی بر اقتصاد ایران نداشته، زیرا شرایط به گونه‌ای است که قیمت نفت نیز نسبت به گذشته افزایش یافته است. برخی اخبار حکایت از آن دارند که با تلاشی که ترامپ کرده، توانسته ۷۰۰ هزار بشکه در روز میزان فروش ایران را کاهش دهد.
قیمت نفت نیز در مقایسه با گذشته ۲۵ تا ۳۰ درصد افزایش یافته است که این موضوع برای ایران دو شرایط را رقم می‌زند؛ نخست آنکه افزایش بهای نفت آمریکا را در برابر شرایط سختی در بازار انرژی قرار خواهد داد و دوم آنکه افت درآمد‌های نفتی را برای ایران در نتیجه کاهش تعداد بشکه‌های فروش‌رفته جبران می‌کند.
در این‌باره یک کارشناس چینی در واشنگتن تایمز با اشاره به اینکه چین از آمریکا تبعیت نمی‌کند، به موضوع جنگ تجاری آمریکا و چین اشاره کرده و می‌گوید: نفوذ سیاسی و اقتصادی پکن اجازه نمی‌دهد که خرید نفت خود را کاهش جدی دهد؛ هرچند بعید است آن را افزایش دهد. در مورد هند نیز با آنکه پالایشگاه‌های بزرگ این کشور اعلام کرده‌اند به منظور کاهش اثرات تحریم قصد دارند خرید خود را کاهش دهند، اما همچنان این کشور از خریداران جدی نفت ایران است. در این بین برآورد‌های مختلفی از میزان کاهش صادرات نفت ایران مطرح می‌شود.
واشنگتن تایمز در گزارشی در این رابطه با اشاره به روش‌های مبتکرانه ایران برای صادرات نفت از ذخیره‌سازی در بنادر سایر کشور‌ها گرفته تا استفاده از کشتی‌های غیرایرانی و ذخیره‌سازی روی دریا و... می‌نویسد برآورد‌ها از میزان صادرات نفت تهران به‌طور گسترده‌ای متفاوت است. آژانس بین‌المللی انرژی و اداره اطلاعات انرژی ایالات‌متحده گزارش داده‌اند که صادرات ایران از ۵/ ۲ میلیون بشکه در روز به ۶/ ۱ میلیون تا ۷/ ۱ میلیون بشکه در روز کاهش یافته است.
با این حال TankerTrackers که از داده‌های ماهواره‌ای و ردیابی دریایی برای شناسایی تحویل فیزیکی نفت استفاده می‌کند، می‌گوید که صادرات نفت خام ایران به حدود ۲/ ۲ میلیون بشکه در روز رسیده است. در این رابطه مقامات ایرانی نیز بسیار امیدوارند؛ به‌عنوان مثال وزیر نفت ایران تحریم کامل نفت ایران را رویای دست‌نیافتنی آمریکا اعلام کرده است.
معاون اول رئیس‌جمهور نیز با بیان اینکه با بازگشت تحریم‌ها هیچ اتفاقی برای اقتصاد نخواهد افتاد میزان صادرات نفت را بالای ۲ میلیون بشکه اعلام کرده و گفت: در ماه‌های قبل ۵/ ۲ میلیون بشکه در روز نفت می‌فروختیم، اما اکنون تنها چند صد هزار بشکه میزان فروش کاهش یافته است. در چنین شرایطی، اما عرضه نفت در بورس انرژی به‌عنوان یک فرصت تلقی می‌شود که اگرچه نابالغ بوده و در ابتدای مسیر قرار دارد، اما امیدواری‌های زیادی به آن وجود دارد.
پیش از این در گزارش‌های متعددی به بررسی عرضه نفت در بورس پرداخته‌ایم و اکنون باید به این نکته بپردازیم که عرضه‌های روز گذشته از چه خصوصیاتی برخوردار بوده است. آیا این آغاز می‌تواند دورنمای راه‌اندازی یک بورس نفت بین‌المللی را ترسیم کند؟ برخی کارشناسان موافق با این ایده می‌گویند اکنون کشور و حتی جهان در یک شرایط فوق‌العاده حساس و البته سرنوشت‌ساز قرار گرفته است.
مختصات جدید جهانی و جایگاه بورس نفت
وقوع جنگ تجاری بین چین و آمریکا باعث شده این دو قدرت چندان حرف هم را نخوانند. چرخش جدی اروپا به سمت ایران و قول همکاری کشور‌های اروپایی در حوزه نفت ایران از طریق ایجاد یک صندوق واسط مالی که دست ایران را در فروش نفت خود باز می‌گذارد، تمایل بسیاری از کشور‌های دنیا همچون کشور‌های نوظهور را بر تداوم همکاری با تهران، تصمیمات برخی کشور‌های جهان برای کنار گذاشتن دلار از چرخه مبادلات و جایگزینی یورو یا ارز‌های محلی، پیش‌بینی‌های قوی از رکود اقتصادی در دنیا که نشانه‌های آن قابل‌رویت است، مرگ یک خبرنگار عربستانی و اثرات آن بر روابط آمریکا و اروپا با بزرگ‌ترین کشور نفتی خاورمیانه، اذعان ناتوانی تحلیلگران به قدرت جایگزینی عربستان و سایر کشور‌های خاورمیانه در بازار نفت (به‌جای ایران) و موارد متعدد دیگر همگی نشان می‌دهد مختصات اقتصادی-سیاسی جهان تغییر کرده و شرایط برای ایران بیش از پیش مهیا است و در این بستر راه‌اندازی بورس نفت می‌تواند موفقیت‌های مهمی را به همراه داشته باشد کما اینکه دیروز شاهد معامله موفق این محصول در بورس انرژی بودیم که نشان می‌دهد بخش خصوصی علاقه‌مند به فعالیت در این حوزه است.