رویداد۲۴ فاطمه گلی: حساسیت‌های ازدواج در سنین پایین و آسیب‌های اجتماعی پس از ازدواج‌های زودهنگام، فعالان حقوق کودک در ایران و همچنین فراکسیون زنان مجلس را بر آن داشت تا به این موضوع توجه بیشتری نشان دهند و درصدد تصویب لایحه موسوم به کودک همسری باشند؛ طرحی که قرار است سن ازدواج را برای کودکان افزایش دهد و بر اساس آن، حداقل سن ازدواج دختران به ۱۶ سال و برای پسران به ۱۸ سال افزایش می‌یابد و ازدواج دختران زیر ۱۳ سال مطلقا ممنوع می‌شود.
این طرح در حالی هنوز در ایران تصویب نشده که سازمان ملل ازدواج زودهنگام را ازدواج زیر ١٨سالگی می‌داند اما در ایران ازدواج تا زیر ۱۳ سال و کمتر هم ثبت شده است. این در حالی است که آمار نشان می‌دهد ازدواج کودکان در سنین بسیار پائین منجر به ترک تحصیل اجباری می‌شود. ضمن اینکه افراد را از هرگونه آموزش برای آمادگی مراحل بعدی زندگی و شناخت نقش‌های اجتماعی محروم می‌کند تا جایی که اغلب این کودکان به دلیل عدم آگاهی و آمادگی برای پذیرش زندگی مشترک تصمیم به طلاق می‌گیرند.
مسئله بعدی در کودک همسری آسیب‌های روحی بی‌شمار این کودکان است؛ یکی از این آسیب‌ها، بارداری در سنین پائین است؛ بررسی‌ها نشان داده دو سوم بارداری‌های زیر ۱۹سال ناخواسته و به دلیل عدم آگاهی مادر است. سازمان بهداشت جهانی در تحقیقی خطر مرگ در دختران زیر ۱۵ سال هنگام زایمان را ۵ برابر بارداری در سنین ۱۵ تا ۱۹ سالگی گزارش کرده و توضیح داده که این آمار دو برابر بیشتر از خانم‌هایی است که بعد از ۲۰ سالگی زایمان می‌کنند. در آمارهای سازمان بهداشت جهانی، مرگ و میر کودکان زیر ۵ سال اینگونه مادران جوان نیز بیشتر بوده است. پژوهش‌های سازمان جهانی بهداشت حاکی است که احتمال مرگ کودکان زیر یکسال که از مادران با سن زیر ۱۸ سال متولد شده‌اند، ۶۰ درصد بیشتر از مادران بالای ۱۹ سال است.
آمار رسمی ازدواج کودکان در ایران
آمارهای معاونت زنان و خانواده ریاست جمهوری و همچنین سازمان ثبت احوال نشان می‌دهد تا سال ۹۵ آمار ازدواج بین کودکان ۱۰ تا ۱۵ سال ۴۳۰۰۰ نفر بوده است که از این میان ۲۰۰۰ کودک از همسر خود جدا شده‌اند. در این میان خراسان رضوی اولین رتبه ازدواج کودکان ۱۰ تا ۱۴ سال را به خود اختصاص داده و استان آذربایجان شرقی با ۳۳۴۸ مورد، رتبه دوم و استان سیستان و بلوچستان نیز با ثبت ۲۳۵۵ مورد ازدواج کودکان ۱۰ تا ۱۴ سال، رتبه سوم را به خود اختصاص داده‌اند.
استان خوزستان با ۲۱۵۰ مورد ازدواج ثبت شده کودکان ۱۰ تا ۱۴ سال، رتبه ۴ کشور را به خود اختصاص داده است، استان تهران نیز با ۱۷۴۲ مورد، در رتبه ۸ این جدول قرار گرفته است.
سهم ازدواج‌های زیر ۱۸ سال در ایران ۱۷ درصد از کل ازدواج‌های کشور است. این در حالی است که طبق پیمان جهانی حقوق کودک که ایران نیز به آن پیوسته، افراد زیر ۱۸ سال کودک تلقی می‌شوند و دولت‌های عضو این پیمان ملزم هستند تا منافع عالیه آنان را تامین کنند.
در این میان حتی ازدواج‌های در سنین پایین‌تر و کودکان زیر ۱۰ سال نیز دیده می‌شوند. این آمارها نشان می‌دهند که در سال ۹۰، ۲۲۰ کودک زیر ۱۰ سال، سال ۹۱، ۱۸۷ کودک، سال ۹۲، ۲۰۱ کودک، سال ۹۳، ۱۷۶ کودک و در سال ۹۴، ۱۷۹ کودک زیر ۱۰ سال تن به ازدواج داده‌اند.
فعالان حقوق گفته‌اند این آمارها مربوط به ازدواج‌های رسمی در کشور است و بسیاری از ازدواج‌های کودکان به ویژه کودکان بدون شناسنامه به صورت رسمی ثبت نمی‌شود.
چندی پیش نیز نیره عابدین‌زاده معاون دادستان خراسان رضوی خبر داده بود که در دادستانی این استان از عروسی یک دختر ۹ ساله جلوگیری کرده است؛ این در حالی است اما قانونی رسمی برای مقابله با این پدیده در کشور وجود ندارد.
تعارضات قانونی ازدواج کودکان
در این میان نکته حائز اهمیتی وجود دارد، موضوع ازدواج در سنین پایین در تعارض قانونی عجیبی دست و پا می‌زنند؛ قانون ایران به کودکان اجازه ازدواج می‌دهد و با جاری شدن نکاح، آنها به عنوان فرد بزرگسال که توانایی تصمیم‌گیری برای خود دارند تلقی می‌شوند؛ از سوی دیگر این کودکان در مراجع قضایی فاقد اهلیت شناخته می‌شوند و شکایات آنان را مقید به حضور ولی آنها می‌شود، در غیر این صورت این کودکان باید تا رسیدن به سن قانونی ۱۸ سال صبر کنند. بدین ترتیب دختری که با اجازه قانون توان تصمیم‌گیری برای خود و گفتن «بله» برای ازدواج را دارد، در صورت طلاق نمی‌تواند در مراجع قضایی ایران درخواست مهریه کند!
معصومه ابتکار معاون رئیس جمهور در امور زنان این موضوع را مطرح کرده بود که «دختری به سن ۱۷ سالگی رسیده و تقاضای طلاق کرده است، اما به او گفته‌اند که هنوز به سن قانونی نرسیده‌ای؛ باید دید این چه تناقضی است که قانون به او اجازه ازدواج می‌دهد، اما به او اجازه نمیدهد که از حق قانونی خود تا ۱۸ سالگی دفاع کند.»
فاطمه حسینی نماینده تهران گفته ده‌ها پیامک برای مقابله با طرح جلوگیری از کودک همسری به نمایندگان ارسال شده است. پروانه سلحشوری دیگر نماینده مجلس گفته از یک نهاد خاص به نمایندگان فشار آورده‌اند تا جلوی تصویب طرح کودک همسری گرفته شود.
تصویب طرح کودک همسری با وجود اصرار فعالان حقوق کودک، فراکسیون زنان مجلس و تاکید دولت، همچنان با مخالفت‌هایی همراه است و پرونده کودک همسری در پیچ و خم مجلس گرفتار است و از آن سو هر روز بر شمار قربانیان جسمی و روحی در ایران افزوده شود.
مرکز پژوهش‌های مجلس و کمیسیون قضایی و حقوقی مجلس از مخالفان این طرح بوده‌اند؛ گفته شده مسائلی همچون «مغایرت افزایش حداقل سن ازدواج با شرع اسلام، فوریت نداشتن طرح، افزایش حداقل سن ازدواج، وجود فرهنگ‌های مختلف در کشور و تنوع در رسیدن به بلوغ جسمی» از جمله دلایل مخالفان این طرح در مجلس است.