رویداد۲۴ تقریبا ۹۰ سال از آن روزی که ریال جایگزین تومان در اقتصاد ایران شد می‌گذرد، اما هیچ گاه افکار عمومی واحد ریال را قبول نکرد و همچنان با تاکید بر تومان به معاملات خود ادامه داد. اما حدود ۲۰ سال پیش که شرایط اقتصادی متلاطم شد، کارشناسان بانک مرکزی پیشنهادی مبنی بر حذف صفر از پول ملی را مطرح کردند که هیچ‌گاه هم عملی نشد، اما با این حال رئیس بانک مرکزی روز گذشته از ارائه لایحه حذف صفر از پول ملی به دولت خبر داد.
روز گذشته بار دیگر مسئله حذف ۴ صفر از پول ملی توسط عبدالناصر همتی رئیس بانک مرکزی مطرح شد. وی که در نشستی به دعوت فراکسیون ولایی مجلس شورای اسلامی، سیاست‌های پولی و ارزی دولت را تشریح می‌کرد، گفت: «لایحه حذف چهار صفر از پول ملی روز شنبه از سوی بانک مرکزی تقدیم دولت شده است و امیدوارم هر چه سریع‌تر این مهم به نتیجه برسد.»
البته پیشینه این ایده به اواسط دهه هفتاد برمی‌گردد؛ زمانی که طهماسب مظاهری دبیر کل و حسین عادلی رئیس کل بانک مرکزی بود. در آن زمان مظاهری حذف صفر از پول ملی را پیشنهاد کرد، اما این طرح از سوی رئیس کل پذیرفته نشد و به بایگانی رفت. ۱۰ سال بعد غلامرضا مصباحی مقدم در مقام عضو ناظر شورای پول و اعتبار در حاشیه مجمع عمومی بانک مرکزی حذف صفر را به احمدی‌نژاد پیشنهاد کرد. در آن روز رئیس دولت نهم دستور بررسی این طرح را داد. اما تا زمان جابه‌جایی در ریاست بانک مرکزی و آمدن مظاهری به جای شیبانی اتفاق تازه‌ای برای این طرح رخ نداد.
ورود مظاهری به بانک مرکزی این بحث را روز به روز جدی‌تر کرد. بحث صورت‌گرفته که حول محور اصلاح پولی بود، بر چهار روش تمرکز داشت. بانک مرکزی در بررسی‌های خود به این نتیجه رسیده بود که بانکداری الکترونیک را به عنوان طرح پایه و اساسی با فرض به اجرا گذاشتن هر روش توسعه دهد. اما در کنار بانکداری الکترونیک، چه روشی باید برای اصلاح پولی ملی در دستور کار قرار می‌گرفت. گزینه اول تداوم وضع موجود و انتشار اسکناس درشت‌تر بود. روش دومی که بانک مرکزی پیش روی خود داشت، عمل به قانون پولی و بانکی بود. بر اساس ماده یک قانون پولی و بانکی، هر ریال معادل صد و هشت ده هزارم گرم طلا است. بر اساس این قانون هر ریال معادل ۶۲۱ تومان شرایط کنونی است. بانک مرکزی در آن زمان معتقد بود که استفاده از این روش شرایط محاسباتی را برای مردم سخت می‌کند.
تغییر واحد پولی و حذف صفر گزینه‌های دیگری بود که از سوی برخی کارشناسان پیشنهاد شده بود. در خصوص حذف صفر از پول ملی، برخی کارشناسان به حذف مضربی از سه و برخی به حذف مضربی از چهار صفر اعتقاد داشتند. طهماسب مظاهری رئیس‌کل بانک مرکزی مدافع حذف سه صفر از پول ملی بود. به گفته مظاهری حذف سه صفر از واحد پولی کشور نسبت به سایر گزینه‌ها برای مردم قابل پذیرش و راحت‌تر باشد، البته حذف چهار صفر نیز مطلوب است؛ اما حذف سه صفر محاسبات را روان‌تر می‌کند. با اینحال در آن دوره هم این موضوع بدون نتیجه باقی ماند. اما آیا حذف چهار صفر در شرایط فعلی می‌توان وضعیت نقدینگی و کاهش ارزش پول ملی را سروسامان دهد و اوضاع را بهبود ببخشد؟
حذف صفر، توهم تورمی ایجاد می‌کند
در همین خصوص کمیل طیبی پژوهشگر پژوهشکده پولی و بانکی عنوان کرد: «بعضا برای اینکه دولت‌ها بتوانند حجم زیاد نقدینگی در کشور را کنترل کنند و مانع از کاهش ارزش پول ملی شوند، تصمیم می‌گیرند صفر‌های پول ملی خود را بردارد. البته این صرفا یکی از راهکار‌های مقابله با تورم و نقدینگی و کاهش ارزش پول ملی است. اینگونه می‌توانند مجددا یک ارزش قابل توجهی به پول ملی خود بدهند. از طرف دیگر باید در نظر داشت که کاهش ارزش پول ملی و افزایش نقدینگی در کشور موجب می‌شود که یک توهم تورمی در کشور ایجاد شود. زیرا به عنوان مثال در دورانی که ترکیه دچار این توهم تورمی شده بود، مردم برای یک شام در یک رستوران باید یک میلیون لیر پرداخت می‌کردند.»
پژوهشگر پژوهشکده پولی و بانکی ادامه داد: «از طرف دیگر وقتی ارزش پول ملی به شدت کاهش پیدا می‌کند و حجم نقدینگی سر به فلک می‌کشد، مردم مجبور به حمل مقدار زیادی پول می‌شوند. ما نمونه این را در کشور‌هایی مثل آلمان و ترکیه هم داشتیم و الان هم نمونه جدید آن در ونزوئلا قابل مشاهده است که مردم برای خرید مایحتاج خود یک چمدان یا گاری برای پول خود دست و پا کنند. یا مثلا در آلمان پیش از آنکه تصمیم بگیرند صفر‌های مقابل پول خود را بردارند، به دلیل بی ارزش شدن پول، مردم با اسکناس‌های خود دیوار‌های خانه شان را کاغذدیواری می‌کردند! بنابراین یکی از راه‌های رفع این مشکلات برداشتن صفر‌های پول ملی است.»
او تاکید کرد: «ولی من در شرایط فعلی اصلا موافق چنین تصمیمی نیستم و به نظرم اصلا به نفع اقتصاد ایران نخواهد بود. زیرا این کار باعث به وجود آمدن یک توهم تورمی می‌شود. به عنوان مثال، فرض کنید کرایه تاکسی ۱۰ هزار ریال است و وقتی ما چهار صفر راحذف می‌کنیم، کرایه تاکسی یه یک تومان می‌رسد و احتمالا مجبور می‌شوند که حدود ۵۰ درصد این نرخ را افزایش دهند و این خودش یک تورم جدید ایجاد می‌کند؛ بنابراین با توجه به اینکه ما در شرایط فعلی نیازمند یک ثبات اقتصادی هستیم، می‌توانیم از راهکار‌های دیگری برای افزایش ارزش ریال و کاهش نقدینگی استفاده کنیم که بار‌ها درباره آن‌ها صحبت شده است.»
این تحلیلگر مسائل پولی و بانکی در پاسخ به این سوال که آیا وضعیت فعلی ایران با شرایط آلمان پس از جنگ جهانی یا ترکیه در دهه ۹۰ که مجبور به حذف صفر‌ها شده بودند، یکسان است یا خیر، گفت: «اتفاقا یکی از مسائلی که باید مسئولان در نظر بگیرند همین موضوع است. ما نه از لحاظ شرایط داخلی مانند آلمان و ترکیه دچار ابرتورم هستیم و نه الان دهه ۹۰ یا سال‌های پس از جنگ جهانی است. باید در نظر داشت که زمانه تغییر کرده است و این قبیل راهکار‌ها به اقتضای شرایط و در دوره‌های مشخص انجام می‌شد و الان دیگر تاریخ انقضای آن گذشته است. یعنی شک نکنید که اگر الان آلمان یا ترکیه دچار همان وضعیت شوند، اقدام به حذف صفر‌ها نمی‌کنند.»
طیبی در پایان گفت: «الان سال‌های زیادی است که مسئله حذف صفر از پول ملی مطرح شده است و شاید در اوایل سال‌هایی که این موضوع به میان آمد امکان اجرای موفقیت آمیز آن وجود داشت، ولی مشخص بود که همیشه تردید‌هایی در این باره وجود داشته است. یعنی هیچ وقت مشخص نشده است که این سیاست در ایران چه آثار و تبعاتی می‌تواند داشته باشد. ضمن اینکه باید به این نکته هم توجه کنید که زمانی ما می‌توانیم به آثار مثبت برداشت صفر‌ها امیدوار باشیم که یک بخش تولید داخلی بسیار قوی داشته باشیم که بتواند این ارزش به دست آمده را تقویت کند. ولی در شرایطی که ما هم تورم داریم و هم رکود، نمی‌توانیم امیدوار باشیم که که تولید از ارزش پول ملی حمایت کند.»
حذف صفر شاید تبعاتی نداشته باشد، اما سودی هم ندارد
همچنین حمیدرضا اشراف‌زاده استاد اقتصاد اظهار کرد: «نکته مهمی که باید به آن توجه کنیم این است که برداشتن صفر‌های پول ملی شرایط و ملزومات خاص خود را دارد. اگر نگاهی به تجریه‌های مشابه در کشور‌هایی مثل آلمان یا ترکیه بیندازید، می‌بینید که وضعیت آن‌ها با ایران امروز بسیار متفاوت بود. یعنی درست است که ما الان با یک حجم نقدینگی بسیاری مواجه هستیم و ارزش پولی ملی ما هم کاهش پیدا کرده، اما هنوز به آن درجه‌ای نرسیدیم که بخواهیم صفر‌های پول ملی خود را حذف کنیم؛ بنابراین حتی اگر فرض را بر این اساس بگذاریم که برداشتن صفر‌ها هیچ تبعاتی برای اقتصاد ایران ندارد، اما هیچ سودی هم نخواهد داشت.»
او تصریح کرد: «از سوی دیگر نباید فراموش کنیم که این کشور‌ها که پیش‌تر اقدام به حذف صفر‌ها در پول ملی خود کردند، چندین برنامه و سیاست هم زمان را به اجرا درآوردند. آن‌ها از یک سو صفر‌های مقابل پول را برداشتند و از سوی دیگر هم از بخش تولید حمایت جانانه انجام دادند و هم با فساد مبارزه کردند. اما متاسفانه این اراده در کشور مشاهده نمی‌شود. ما باید به این درک برسیم که کاهش حل مشکلات نیازمند چندین سیاست است که باید در موازات یکدیگر پیش بروند تا بتوانند چاره‌ساز شوند. برای مثال، در مورد مسئله تورم و نقدینگی که الان قصد دارند صفر‌ها را حذف کنند، باید از یک سو نرخ بهره بانکی را بالا ببرند و از سوی دیگر فساد در کشور را کاهش دهند و حمایت از تولید را با جدیت و همه‌جانبه دنبال کنند.»
وی ادامه داد: «علاوه بر این برداشتن صفر‌ها حتی اثر روانی هم نخواهد داشت. زیرا گاهی ما سیاست‌هایی را در دستور کار قرار می‌دهیم که به دنبال ایجاد یک جو روانی هستیم. حالا اگر بانک مرکزی سعی دارد سیاستی را به کار ببرد که تاثیر روانی در سطح جامعه داشته باشد، باز هم برداشتن صفر‌ها ایده مناسبی نیست. البته همانطور که عرض کردم شاید هیچ تبعاتی نداشته باشد، اما سودی هم برای کشور نخواهد داشت. زمانی ما می‌توانیم سیاست‌های روانی را اجرا کنیم و امیدوار باشیم نتیجه بخش هستند که مردم اعتماد داشته باشند. اما واقعیت این است که شرایط اقتصادی ایران از سال ۹۱ به حدی عجیب و غریب و مملو از مشکل بوده که اعتماد عمومی سلب شده است.»
اشرف‌زاده در پایان تاکید کرد: «البته دولت برای حفظ ارزش پول ملی اقداماتی انجام داده است که تاحدود زیادی هم مفید بوده. یکی از آن‌ها کاهش قیمت دلار بود که تقریبا موفق عمل کردند. البته بخشی از آن به واسطه تبلیغاتی بود که با همکاری صدا و سیما انجام دادند، اما با اینحال موفق شدند قیمت دلار را پایین بیاورند. حالا اگر دولت سعی کند از تولید حمایت کند و نرخ سود بانکی را بالا ببرد می‌تواند به این روند افزایش ارزش پول ملی ادامه دهد. در غیر اینصورت ما مجددا سال آینده شاهد روند افزایشی نرخ ارز خواهیم بود و به همان تناسب هم ارزش پول ملی ما کاهش پیدا می‌کند. ضمن اینکه ما باید شرایط بین المللی خود را هم بهبود ببخشیم. واقعیت این است که بخش عمده مشکلات امروز ما ناشی از وضعیت ما در جامعه جهانی است.»