رویداد۲۴ روز یکشنبه گذشته، روزنامه آمریکایی وال‌ستریت ژورنال برای نخستین بار از درخواست چند ماه پیش شورای ملی آمریکا از پنتاگون برای تهیه گزینه‌هایی جهت حمله نظامی به ایران خبر داد. در این رابطه حداقل دو سناریو قابل طرح است.
بنا به ادعای روزنامه مزبور، در سپتامبر گذشته، پس از حمله راکتی به سفارت آمریکا در بغداد و کنسولگری این کشور در بصره، تیم امنیت ملی آمریکا، به رهبری جان بولتون، مشاور امنیت ملی، از پنتاگون درخواست کرده که برای حمله به ایران گزینه‌های نظامی در اختیار کاخ سفید قرار دهد.
این نخستین بار بود که در دوره ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ، به صراحت حمله نظامی به ایران مطرح می‌شود. پیش از این، بحث حمله نظامی به ایران، فقط به شکل تحلیل و گمانه‌زنی در رسانه‌ها مطرح می‌شد. بسیاری از تحلیلگران، و حتی مقامات سابق آمریکایی، با استناد به مواضع سابق افرادی مثل بولتون و مایک پومپئو، وزیر خارجه آمریکا، در مورد احتمال تقابل نظامی آمریکا و ایران هشدار می‌دادند.
شاید به همین دلیل است که یک مقام سابق دولت آمریکا گفته درخواست شورای امنیت ملی، مقامات دولت آمریکا را به لرزه انداخت و آن‌ها را شوکه کرد. اما علیرغم اختلاف‌نظر جیمز متیس، وزیر دفاع مستعفی آمریکا، با بولتون، پنتاگون از درخواست شورای امنیت ملی تبعیت کرد و، بنا به گفته وبگاه آکسیوس، گزینه‌هایی برای حمله به ایران به کاخ سفید ارائه کرد.
به طور کلی، تهدید حمله نظامی آمریکا به ایران، امر جدیدی نیست و در دولت‌های قبلی آمریکا هم، تلویحا و تصریحا، مطرح شده است. اما بازگشت این تهدید در برهه حساس کنونی، که تنش‌ها بین تهران و واشنگتن به اوج خود رسیده، قابل تامل است. بررسی اظهارات آمریکایی در این خصوص و نیز نحوه انتشار خبر درخواست بولتون نشان می‌دهد که این امر از دو سناریو خارج نیست.
سناریوی اول: تغییر محاسبات ایران
بولتون از درز اخبار محرمانه شورای امنیت ملی آمریکا متنفر است و تمایل زیادی برای کنترل کانال گزارش‌دهی به ترامپ دارد. بنابراین، احتمال اینکه خبر وال‌ستریت‌ژورنال بدون اطلاع او منتشر شده باشد، اندک است. با وجود گذشت دو روز از انتشار خبر درخواست شورای امنیت ملی، نه او و نه هیچکدام از مقامات دولت ترامپ، این خبر را تایید یا تکذیب نکرده‌اند.
در سناریوی نخست، برپایه برخی شواهد و قراین، می‌توان حدس زد که بولتون و تیمش در شورای امنیت ملی، به طور هماهنگ شده این خبر را به رسانه‌ها داده‌اند تا عنصر «تهدید معتبر نظامی» را به کارزار فشار حداکثری اقتصادی کاخ سفید علیه ایران اضافه کنند. «معتبر بودن» این عنصر، لزوما به معنای عملی شدن آن نیست. بلکه آمریکایی‌ها می‌خواهند با مطرح کردن احتمال حمله نظامی به ایران، آن هم به خاطر یک واقعه نسبتا کم اهمیتی که هیچگونه خسارت مادی یا جانی در پی نداشته، ایران را از اتخاذ اقدامات مهمتر -نظیر از سرگیری غنی‌سازی اورانیوم با غنای بالا یا بستن تنگه هرمز- باز دارند.
علیرغم آنکه بسیاری از مقامات آمریکا عملا - و نه رسما- سیاست «تغییر رژیم در ایران» را پیگیری می‌کنند، اما عده کمی از آن‌ها به یک جنگ تمام عیار نظامی با ایران علاقه دارند. آن‌ها معتقدند که همین الان هم تحریم‌های اقتصادی آمریکا کار خودش را می‌کند و نیازی به ایجاد تقابل نظامی نیست. تقابلی که ممکن است ظرف چند روز صادرات نفت خاورمیانه را مختل کند و قیمت‌های نفت را به شدت افزایش دهد. عامل نفت، عامل مهمی است و نباید آن را نادیده گرفت. دولت ترامپ نشان داده است که به پایین آوردن قیمت نفت اهمیت زیادی می‌دهد. در واقع صدور معافیت تحریمی به هشت مشتری عمده نفت ایران هم اقدامی برای کنترل قیمت‌ها بود. آن‌ها پس از این معافیت‌ها، توانستند قیمت نفت را به سطوح پایینی کاهش دهند. مضاف بر این، آمریکایی‌ها ادعا می‌کنند راه ضربه زدن به ایران را پیدا کرده و نیازی به استفاده از ابراز‌های نظامی نیست.
به این اظهارات برایان هوک، نماینده ویژه آمریکا در امور ایران، دقت کنید: «ما بر بخش انرژی بسیار متمرکز هستیم. زیرا اقتصاد ایران به نحوی ساختاربندی شده که بزرگترین آسیب پذیری آن در این بخش است.»
او در جایی دیگر، ضمن تاکید مجدد بر عزم کاخ سفید برای صفر کردن صادرات نفت ایران، افزود: «ما توانسته‌ایم فشار زیادی بر ایران وارد کنیم. ۸۰ درصد درآمد‌های آن‌ها (ایران) از صادرات نفت می‌آید». هوک تصریح کرده که آمریکا بسیار تلاش کرده که در عین حذف مقدار زیادی از صادرات نفت ایران، قیمت‌های نفت افزایش نیابد.
شاهد بعدی که نشان می‌دهد خبر وال‌ستریت‌ژورنال یک امر هماهنگ‌شده است، به بیانیه گارت مارکویس، سخنگوی این شورا، مربوط می‌شود. تاکنون حداقل سه رسانه آمریکایی خبر درخواست حمله به ایران را، با رویکرد‌های گوناگون، پوشش داده‌اند. اما همه در یک چیز با هم مشترک بودند: بیانیه مارکویس.
مارکویس به سه رسانه وال‌ستریت‌ژورنال، نیویورک‌تایمز و آکسیوس، بیانیه واحدی داده که در آن، به طور ضمنی، درخواست کاخ سفید از پنتاگون را تایید می‌کند. او گفته شورای امنیت ملی «سیاست را هماهنگ‌سازی می‌کند و به رئیس‌جمهور (ترامپ) گزینه‌هایی برای پیش‌بینی و پاسخ دادن به مجموعه‌ای از تهدید‌ها ارائه می‌کند». او افزود: «در پی حمله ناکام به سفارت‌مان در بغداد و کنسولگری‌مان در بصره، ما همچنان وضعیت پرسنل‌مان را بازبینی می‌کنیم و ما برای حفظ امنیت‌شان و منافع‌مان، مجموعه کاملی از گزینه‌ها را بررسی می‌کنیم».
به احتمال زیاد، مارکویس در ابتدا بیانیه خود را برای وال‌ستریت‌ژورنال فرستاده و پس از مراجعه سایر رسانه‌ها، آن را به دیگران داده است. به هر حال، حتی اگر مارکویس، به دستور رئیسش بولتون این خبر را منتشر نکرده است، باز هم شواهدی وجود دارد که اقدام شورای امنیت ملی آمریکا تبلیغاتی است.
ترامپ، با وجود همه سختگیری‌هایش علیه ایران، با جنگ مخالف است. او همین دیروز بر پایان دادن به «جنگ‌های بی‌پایان» و بازگرداندن سربازان آمریکایی به وطن تاکید کرده است. علاوه بر ترامپ، پومپئو هم با ایده جنگ نظامی با ایران موافق نیست. پومپئو، معتقد است که فشار اقتصادی برای ایجاد تغییرات بنیادین در رفتار یا احتمالا در ساختار سیاسی ایران کافی است. به همین دلیل او مکررا از «مردم ایران» سخن می‌گوید و پیام‌هایی برای آن‌ها ارسال می‌کند. پومپئو، با ادعای اینکه ایران به دنبال سیطره بر «پنج پایتخت» - بغداد، بیروت، دمشق، صنعا و خود تهران- است، ابراز امیدواری کرد که تلاش‌های آمریکا به «مردم ایران برای گرفتن کنترل پایتخت‌شان» کمک کند.
همزمانی اعلام درخواست بولتون با سفر پومپئو به خاورمیانه نیز قابل توجه است. در این سفر دو خبر درباره ایران منتشر شد که جو روانی علیه ایران را تشدید کرد. نخست نشست بین المللی لهستان و دومی درخواست تهیه گزینه‌های نظامی علیه ایران.
سناریوی دوم: تلاش بولتون برای کشاندن آمریکا به جنگ با ایران
به گفته رسانه‌های آمریکایی، میرا ریکاردل، معاون اخراجی جان بولتون، در یک جلسه، حملات در عراق را «اقدام جنگی» توصیف کرد و گفت: آمریکا باید قاطعانه پاسخ دهد. ریکاردل در اثر اختلافات با ملانیا ترامپ، بانوی اول آمریکا، از شورای امنیت ملی اخراج شد، اما مقامات قبلی و فعلی آمریکا گفته‌اند درباره تصدی یک شغل جدید در پنتاگون توسط ریکاردل، گفتگو‌هایی صورت گرفته است. همزمان با بررسی واکنش آمریکا در پاییز گذشته، کاخ سفید یک بیانیه دو صفحه‌ای منتشر کرد که هشداری درمورد یک حمله نظامی به نظر می‌رسید.
بولتون، از زمانی که در دولت جورج بوش پسر خدمت می‌کرد دیدگاه‌های تندی درباره ایران داشت که پس از خروج از دولت بوش تندتر هم شد. او به عنوان یک تحلیلگر، بار‌ها خواستار حمله نظامی به ایران بود. در سال ۲۰۱۵، در حالی که دولت وقت آمریکا به دیپلماسی با ایران روی آورده بود، او طی یادداشتی تحت عنوان «برای متوقف کردن بمب ایران، ایران را بمبماران کنید»، در روزنامه نیوریوک‌تایمز، از حمله به ایران حمایت کرد.
بولتون حتی پس از ورود به دولت ترامپ هم، به دلیل دو دستگی در کاخ سفید، نتوانست برخی طرح‌های خود را عملی کند. برخی محافل آمریکایی، ژنرال اچ آر مک‌مستر، مشاور پیشین امنیت ملی، رکس تیلرسون، وزیر خارجه سابق، و جان متیس، وزیر دفاع مستعفی، را «محور عقلای» دولت ترامپ می‌دانند که تمایلات تندروی ترامپ را کنترل می‌کردند. متیس آخرین بازمانده این محور بود که اخیرا استعفا داد و عرصه را برای بولتون و پومپئو خالی کرد. در سپتامبر، که بحث حمله به ایران مطرح شده بود، متیس «نگرانی‌های عمیقی» درباره درخواست بولتون داشت. البته متیس، دیدگاه‌های مساعدی در برابر ایران ندارد، اما به هر حال از درگیری با ایران حمایت نمی‌کند. در غیاب عقلا، ممکن است بولتون بتواند ترامپ را به تقابل با ایران متقاعد کند.
در اوایل سال ۲۰۱۷، زمانی که مک مستر به عنوان مشاور امنیت ملی، انتخاب شد، به پنتاگون دستور داد یک طرح کلی برای جنگ با ایران تهیه کند. متیس هم گزینه‌هایی در این خصوص تهیه کرد. اما طرح این دو، با درخواست اخیر بولتون برای انجام حمله انتقامجویانه و محدود به برخی تاسیسات نظامی ایران متفاوت است.
در روز‌های اخیر، برخی گزارش‌ها حاکی از آن است که بولتون تلاش‌هایی برای معرفی ریکاردل به عنوان وزیر دفاع انجام می‌دهد، اگر ریکاردل، به ریاست پنتاگون برسد، احتمال ماجراجویی آمریکا علیه ایران به طور جدی بیشتر خواهد شد. ریکاردل در شورای امنیت ملی دست راست جان بولتون بوده و روابط نزدیکی با او دارد. در سپتامبر گذشته، ریکاردل حملات عراق را «یک اقدام جنگی» توصیف کرده و خواستار پاسخ قاطعانه آمریکا شده است.
بعید نیست که ریکاردل در پنتاگون درخواست‌های بولتون را مو به مو اجرا کند.
نکته مهمی که در اینجا باید به آن پرداخت، موضع خود ترامپ است. ترامپ بار‌ها با جنگ‌های خارجی آمریکا مخالت کرده است. پس از انتخابات میان‌دوره‌ای اخیر آمریکا، جمهوریخواهان اکثریت مجلس نمایندگان را به نفع رقبای دمکرات از دست دادند و سیطره‌شان بر مجلس سنا هم تضعیف شد. اختلافات دمکرات‌های کنگره با ترامپ در روز‌های اخیر بر سر احداث دیوار مرزی و همچنین تعطیلی بخشی از دولت آمریکا به اوج رسیده و حتی برخی از احتمال ورود دمکراتها به پرونده تبانی احتمالی ترامپ با روسیه سخن می‌گویند. برخی ناظران معتقدند که اگر ترامپ در داخل آمریکا تحت فشار قرار گیرد ممکن است به ماجراجویی خارجی متمایل شود. کما اینکه اخیرا، ریچارد هاس، رئیس اندیشکده آمریکایی شورای روابط خارجی مدعی شده که در سال ۲۰۱۹ ایران محتمل‌ترین صحنه برای یک جنگ خارجی است.