رویداد۲۴ افزایش چند برابری قیمت گوشی با افزایش نرخ ارز و سودجویی فروشندگانی که علی‌رغم دریافت ارز دولتی، کالاها را با نرخ ارز آزاد به فروش رساندند و فیلتر شدن پیام‌رسان تلگرام که موجب رشد پیام‌رسان‌های بومی شد را می‌توان در شمار مهم‌ترین اخبار حوزه ارتباطات و فناوری اطلاعات در سال ۱۳۹۷ دانست.
سال ۱۳۹۷ را نمی‌توان سال چندان خوشایندی برای حوزه ارتباطات و فناوری اطلاعات در نظر گرفت؛ زیرا علی‌رغم پیشرفت‌هایی که در این حوزه انجام شده و توسعه‌ی زیرساخت‌های ارتباطی، افزایش قیمت تجهیزات و کالاهای ICT که در صدر آنها افزایش قیمت حداقل دو تا سه برابری گوشی قرار داشت و یا فیلتر شدن پیام‌رسان تلگرام که در برهه‌ای از زمان برای کسب‌وکارها مشکلاتی را ایجاد کرد و، کام فعالان این حوزه را تلخ کرد.
سال ۱۳۹۷، برای تلگرام در ایران آمد نداشت. اختلال این پیام‌رسان در مناطقی از جهان همچون اروپا و خاورمیانه در روزهای ابتدایی سال آغاز شد و البته مدیر این پیام‌رسان با تأیید اختلالات فراقاره‌ای، از رفع آن خبر داد.
همین روزها بود که از گوشه و کنار کشور، خبر از فیلتر تلگرام به گوش رسید و البته چندین بار هم از سوی مسؤولان تأیید و تکذیب شد.
اما یکی دیگر از اخبار مهم فروردین، اختلالات سراسری در سرویس اینترنت و سرویس‌های مراکز داده داخلی ناشی از حملات سایبری بود که البته از سوی مرکز ماهر (مدیریت امداد و هماهنگی عملیات رخدادهای رایانه‌ای) اعلام شد در پی این حملات، هیچ دسترسی غیرمجازی به اطلاعات شهروندان اتفاق نیفتاده و تنها شامل تجهیزات روتر و سوئیچ متعدد شرکت سیسکو بوده که تنظیمات این تجهیزات مورد حمله قرار گرفته و کلیه پیکربندی‌های این تجهیزات حذف شده است.
یکی دیگر از اخبار فروردین ماه، حذف پیام‌رسان‌های ایرانی از فروشگاه‌های آنلاین اپل بود. البته داستان حذف اپلیکیشن‌های ایرانی از فروشگاه‌های آنلاین برنامه‌های کاربردی مانند گوگل‌استور و اپ‌استور مدتی پس از تحریم‌های آمریکا علیه ایران آغاز شده بود. با وجود این پس از چند ماه، بار دیگر در فروردین اپل در اقدام جدیدی، برخی از اپلیکیشن‌های پیام‌رسان ایرانی را نیز از فروشگاه خود حذف کرد.
در حالی که طرح احراز اصالت تجهیزات دارای سیم‌کارت (رجیستری) از آذر سال ۱۳۹۶ آغاز شده بود و به تدریج برای برندهای مختلف گوشی‌های همراه ادامه داشت، در نهایت با مشمول شدن رجیستری برای سامسونگ در روزهای پایانی فروردین ماه، این طرح تمامی برندها را در بر گرفت تا به تعبیر مسؤولان، طرحی که تأثیر بسزایی در کاهش گوشی‌های قاچاق و افزایش واردات قانونی گوشی و تجهیزات دارای سیم‌کارت داشت، تکمیل شود.
شاید یکی از مهم‌ترین اخبار سال را بتوان افزایش نرخ دلار دانست که در پی آن، افزایش قیمت کالاهای دیجیتالی را هم سبب شده بود. در روزهای پایانی فروردین ماه بود که قیمت دلار ناگهان رو به افزایش گذاشت که به دنبال آن موجب شد برای مدتی، برخی فروشگاه‌های خود را تعطیل کرده و برخی هم خرید و فروشی نداشته باشند و فروشگاه‌هایی هم که همچنان اقدام به مبادله کالا می‌کردند، مدت زمان زیادی از افزایش نرخ دلار نگذشته، با این توجیه، قیمت‌های خود را افزایش دادند.
اخبار تلگرام که از فروردین آغاز شده بود، تا اردیبهشت ماه هم ادامه داشت تا اینکه بالاخره از دهم اردیبهشت، این پیام‌رسان با دستور قضائی فیلتر شد و تا امروز هم فیلترینگ آن ادامه دارد. البته در حالی که برخی کسب‌وکارها مدعی اختلال در برخی نرم‌افزارهای کاربردی و نیز بازی‌های رایانه‌ای برخط و همچنین اختلال در بعضی وب سایت‌های اینترنتی بودند، سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی اعلام کرد مسدودسازی نباید در دسترسی به سایر کاربری‌های اینترنت اختلال ایجاد کند.
یکی دیگر از اخبار اردیبهشت ماه، راه‌اندازی دولت همراه بود که در روزهای پایانی اردیبهشت مراسم «بهره‌برداری از فاز نخست دولت همراه»، در آستانه روز جهانی ارتباطات برگزار و در آن تاکید شد که با دولت همراه به‌جای اینکه نیاز باشد مردم برای دریافت خدمات مراجعه کنند، می‌توان خدمات دولتی را همه وقت و همه جا به آنها ارائه داد.
پس از فیلتر تلگرام و در حالی که نسخه‌های فارسی آن شایعاتی درباره‌ی وجود سرورهای این پیام‌رسان در ایران ایجاد کرده بود، وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات اعلام کرد هیچ‌گونه سروری در اختیار تلگرام و یا نسخه‌های غیررسمی آن قرار نداده است و آنچه از امکانات وجود داشته با ابلاغیه مرکز ملی فضای مجازی، در اختیار پیام‌رسان‌های بومی مجاز قرار گرفته است. همچنین به کاربران توصیه کرد از نصب هرگونه نسخه غیررسمی و تاییدنشده تلگرام خودداری کنند.
یکی دیگر از اخبار خرداد ماه، تأثیر مشکلات ارزی در صنعت فناوری اطلاعات بود که اگرچه انتظار می‌رفت کاهش تعرفه واردات لپ‌تاپ، کاهش قیمت را در پی داشته باشد، ولی با نوسانات نرخ ارز نه تنها قیمت‌ها افزایش یافت بلکه از طرفی کالاها با نرخ آزاد قبلی اجازه ترخیص نیافتند و این بازار با چالش قیمتی و کمبود کالا روبه‌رو شد.
در حالی که قیمت گوشی در پس افزایش نرخ ارز، با جهش چند برابری روبه‌رو شده بود، این موضوع در کنار نارضایتی خریداران، اعتراض تعدادی از کسبه و فروشندگان موبایل و تبلت را نیز به همراه داشت که موجب شد وزیر ارتباطات لیست شرکت‌هایی که به آنها ارز ۴۲۰۰ تومانی برای واردات گوشی تلفن همراه تخصیص یافته است را منتشر کند؛ انتشار این لیست از تخلف بسیاری از واردکنندگان را آشکار کرد که ارز دولتی دریافت کرده و کالاها را با قیمت ارز آزاد به فروش رسانده بودند.
پس از انتشار اظهاراتی مبنی بر ماهیت فیلترشکن بودن نسخه‌های داخلی تلگرام، در حالی که ادعاهایی مبنی بر حضور سرورهای هاتگرام و طلاگرام در ساختمان شرکت ارتباطات زیرساخت وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات منتشر شد، وزیر ارتباطات از رسانه‌ها خواست با بررسی این موضوع، صحت نداشتن آن را روشن کنند. در همین راستا تعدادی از خبرنگاران و عکاسان برای بازدید در این ساختمان حضور یافتند و جلسه‌ای برای رفع این شبهه که در طبقه نهم سرورهای تلگرام طلایی و هاتگرام وجود دارد یا خیر، برگزار شد و مدیران فنی به پاسخگویی سوالات پرداختند.
همچنین مشکلات بازار گوشی تلفن همراه تا تیر ماه هم ادامه داشت. از طرفی با آشکار شدن قیمت‌های واقعی گوشی تلفن همراه پس از انتشار فهرست واردکنندگان با ارز دولتی، برخی فروشندگان به امید گران‌تر شدن گوشی از فروش آن خودداری می‌کردند. از طرف دیگر، وزیر ارتباطات عنوان کرد برای تعدیل بهای گوشی تلفن همراه باید گوشی‌های توقیف‌شده وارد بازار شود تا قیمت به وضعیت رضایت‌بخش نزدیک شود.
شاید مهم‌ترین خبر در مرداد را بتوان برگزاری الکامپ دانست. الکامپ بزرگ‌ترین رویداد بین‌المللی ایرانی در حوزه الکترونیک، کامپیوتر و تجارت الکترونیک است که بیست‌وچهارمین دوره‌ی آن در مرداد ماه امسال با حضور شرکت‌های داخلی و برخی از شرکت‌های خارجی در بخش‌های دولت همراه، الکام تاکز، الکام استارز، ترند و گیم برگزار شد و دولت هوشمند هم با ۳۱۴ خدمت در آن حضور یافت.
یکی دیگر از اخبار مهم حوزه ارتباطات، ابطال دریافت آبونمان تلفن‌های ثابت در مصوبه کمیسیون تنظیم مقررات ارتباطات بود. با ابطال این مصوبه، شرکت مخابرات ایران اعلام کرد متحمل هزینه‌های زیادی می‌شود و این موضوع این سوال را ایجاد کرد که ممکن است در آینده تعرفه‌های تلفن ثابت تغییر کند؛ البته تغییر تعرفه هنوز از طرف شرکت مخابرات اتفاق نیفتاده است.
همچنین در حالی که پس از فیلتر تلگرام، فعالیت نسخه‌های فارسی آن رونق گرفته بود، رئیس مرکز ملی فضای مجازی با بیان اینکه کمکی به فیلترشکن‌ها نمی‌شود، ضمن تاکید بر حمایت از هاتگرام و طلاگرام در راستای سیاست خروج از انحصار تلگرام، از مهلتی به نسخه‌های داخلی تلگرام خبر داد که تا ۱۵ شهریور، ۱۰۰ درصد بومی شوند.
در حالی که کسب‌وکارهای مختلف برای تبلیغات خود راه‌هایی مانند ارسال پیامک از شماره‌های شخصی و ثابت را برگزیده بودند، با راه‌اندازی سامانه ۱۹۵، امکان شکایت از شماره‌های تبلیغاتی با شماره‌های شخصی، ثابت و سرشماره‌های دیگر نیز فراهم شد تا مشترکان با استفاده از این سامانه بتوانند امکان قطع سرویس ارسال پیامک از این شماره‌ها را فراهم کنند. در این راستا رئیس سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی اعلام کرد بیش از ۳۰ هزار سیم‌کارت مزاحم مسدود شد.
تا پیش از این داستان قاچاق محسوب شدن ارز آزاد و ترخیص نشدن کالاهای آی‌تی از گمرک موجب کمبود کالاهای آی‌تی و افزایش قیمت شده بود، از زمانی به بعد، موضوع پرداخت مابه‌التفاوت ارز دولتی با بازار ثانویه، نگرانی‌های دوباره‌ی کمبود کالا و افزایش قیمت‌ها را ایجاد کرد و موجب نارضایتی شرکت‌های واردکننده شد.
همچنین قیمت گوشی در این ماه‌ها با افزایش نرخ ارز، روندی صعودی را در پیش گرفته بود و در حالی که حتی زمان عرضه ارز دولتی به واردکنندگان گوشی هم شاهد افزایش قیمت گوشی بودیم، اگرچه وزیر ارتباطات به کرات خبر از رفع موانع ترخیص گوشی‌های توقیفی داد، اما کارشناسان معتقد بودند حتی عرضه گوشی‌های توقیف‌شده هم کمکی به کاهش قیمت‌ها نمی‌کند.
در حالی که پس از اعتراض به فعالیت نسخه‌های فارسی تلگرام، اعلام شد که این اپلیکیشن‌ها تا نیمه شهریورماه فرصت دارند به پیام‌رسان‌های کاملاً بومی تبدیل شوند، حتی با سر رسیدن موعد مقرر هم امکان تفکیک این نسخه‌ها از تلگرام اصلی فراهم نشد.
در روزهای ابتدایی مهر ماه، اپراتورهای اول و دوم تلفن همراه، به یکسان‌سازی تعرفه‌های خود اقدام کردند اما این یکسان‌سازی در برخی از سیم‌کارت‌های دائمی و اعتباری، برای تماس‌های درون و برون شبکه، با افزایش قیمت برای مشترکان همراه بود. البته در اطلاعیه‌ی اپراتورها پس از اقدام به یکسان‌سازی تعرفه آمده بود که این روش جدید قیمتگذاری موجب سهولت و شفافیت بیش‌تر در محاسبه هزینه مکالمات مشترکین خواهد شد و از مزایای دیگر این طرح کاهش تعرفه تماس‌های برون‌شبکه برای مشترکین دائمی و اعتباری است.
پس از گوشی‌ها و تبلت‌های سیم‌کارت‌خور، نوبت به مودم‌ها و مسیریاب‌هایی که از سیم‌کارت استفاده می‌کنند، رسیده که مشمول طرح رجیستری شوند. بدین ترتیب بنا بر اعلام کارگروه طرح رجیستری، هماهنگی برای اجرای این طرح برای مودم‌ها، دانگل‌ها و روترها انجام شد. همچنین تبلت‌ها و ساعت‌های هوشمند هم در صف رجیستری قرار گرفتند.
در آبان ماه و با آغاز مرحله‌ی جدیدی از تحریم‌ها، برخی از اظهارات مطرح شد مبنی بر اینکه در شرایط تحریم‌ها، احتمال قطعی اینترنت کشور وجود دارد. اما حسین فلاح جوشقانی -رئیس سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی- قطع اینترنت به دلیل اعمال تحریم‌های آمریکا را از نظر فنی غیرممکن دانست و گفت: در حوزه‌هایی چون نامه‌های دامنه و بانک‌ها که احتمال ایجاد محدودیت به دلیل تحریم‌ها وجود دارد برنامه‌ریزی‌هایی صورت گرفته و حتی مانورهایی نیز انجام شده است.
همچنین امیر ناظمی -رئیس سازمان فناوری اطلاعات- با اشاره به تحریم‌های احتمالی آمریکا در حوزه اینترنت گفت: شبکه اینترنت حکمران خاصی ندارد و یک شبکه عنکبوتی است و تک‌تک بازیگران آن می‌توانند فقط در حیطه توانمندی خود بازی کنند و هیچکس نمی‌تواند برای نقاط اتصال تعیین تکلیف کند و این واقعیت شبکه اینترنت است.
از طرفی یکی دیگر از اخباری که در سال جاری مناقشاتی زیادی درباره‌اش وجود داشت، داستان تلگرام‌های فارسی بود. پس از مهلت اولیه به این نسخه‌های تلگرام تا ۱۵ شهریور، این مهلت تا پایان آذرماه تمدید شد تا این پیام‌رسان‌ها بتوانند در شرایط بهتری دوره‌ی گذار از تلگرام به پیام‌رسان‌های داخلی را طی کنند.
با وجود این، در حالی که اوایل آذر ماه هم به تمدید مهلت پیام‌رسان‌ها تا پایان آذر تاکید شد، هرچند تا امروز که چندین ماه هم از مهلتی که به این پیام‌رسان‌ها داده شده می‌گذرد، آنها هنوز هم در سکوت به فعالیت خود ادامه می‌دهند.
همچنین در خبری دیگر، رئیس مرکز ملی فضای مجازی با بیان اینکه در مرکز ملی فضای مجازی معتقدیم رسانه‌های خارجی که بیش از یک میلیون کاربر دارند، حتماً باید داخل کشور نماینده داشته باشند، اظهار کرده بود: «تعریفی که در مرکز ملی و شورای عالی فضای مجازی از پیام‌رسان شده شامل شبکه‌های اجتماعی هم می‌شود و سیاست ما این است که اینستاگرام هم باید در کشور نماینده پاسخگو داشته باشد.» هرچند این موضوع هم با گذشت چند ماه هنوز به نتیجه‌ی نهایی نرسیده است.
پس از فیلتر تلگرام، بارها و بارها اخباری از احتمال فیلتر شدن سایر پیام‌رسان‌ها و یا شبکه‌های اجتماعی به گوش رسید. یکی از این شبکه‌های خارجی، اینستاگرام بود که حتی در برهه‌ای، نامه‌ای از سوی سازمان تنظیم مقررات ارتباطات و رادیویی، خطاب به شرکت مخابرات ایران و کلیه شرکت‌های ارایه‌کننده خدمات اینترنتی آمده بود که با توجه به ضرورت صیانت از فرهنگ اسلامی ایرانی و حریم خانواده‌ها و حمایت از محتوای داخلی، با قید فوریت تصمیمی اتخاذ کنند که بسته‌ها و طرح‌های فروش اینترنت بدون امکان اتصال و استفاده از شبکه اجتماعی اینستاگرام، تهیه و در لیست بسته‌های فروش خود قرار دهند.
البته پس از انتشار این اخبار، وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات اعلام کرد این موضوع ارتباطی با فیلترینگ این شبکه اجتماعی ندارد. و حتی وزیر ارتباطات در واکنش به این موضوع اظهار کرد: این ابلاغیه سازمان تنظیم عملاً بی‌فایده است چراکه اولاً باعث ترویج بیش‌تر فیلترشکن‌ها می‌شود و ثانیاً هدف از طریق ترویج نرم‌افزارهای مدیریت والدین بهتر محقق می‌شود.
همچنین یکی دیگر از اخبار، حذف تمام محصولات آمریکایی از شبکه ملی اطلاعات بود که در این راستا وزیر ارتباطات در مراسم افتتاح پروژه ارتقای سه برابری هسته IP شبکه ملی اطلاعات، اظهار کرد: بنا بر ابلاغ مرکز ملی فضای مجازی ما کل تجهیزات آمریکایی را از شبکه ملی اطلاعات خارج کردیم و امروز با اجرای این پروژه‌ها، دیگر هیچ تجهیزات آمریکایی در شبکه ملی اطلاعات نداریم.
داستان پیامک‌های تبلیغاتی از آن دست موضوعاتی است که اگرچه سر درازی دارد، اما شاید در سال جاری شدت گرفته و به همین دلیل مقابله با پیامک‌های مزاحم هم به شیوه‌های جدیدی پیگیری شده است. راه‌اندازی سامانه‌هایی برای ثبت شکایات و ثبت شماره‌های مزاحم و مسدود کردن شماره‌های شخصی ارسال‌کننده این پیامک‌ها، از روش‌های متعدد رگولاتوری برای جلوگیری از ارسال پیامک‌های تبلیغاتی بوده است.
اما در حالی که تمامی این روش‌ها نتوانستند به‌طور کامل پیامک‌های تبلیغاتی را ریشه‌کن کنند، رئیس جمهوری هم به این موضوع واکنش نشان داد و این موضوع موجب شد وزیر ارتباطات هم پس از این انتقاد درباره پیامک‌های تبلیغاتی مزاحم و عدم رعایت حقوق شهروندان در این حوزه، در توییتی به دفاتر خدماتی ارتباطی در ارائه سیم‌کارت اخطار جدی لغو مجوز داد.
یکی دیگر از اخبار بهمن ماه که جنجال زیادی هم به پا کرد، رزمایش قطع اینترنت بود. بدین‌ترتیب که در نامه‌ای منتسب به دفتر حقوقی وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، از شرکت شاپرک (شرکت وابسته به بانک مرکزی) خواسته شده بود با توجه به برگزاری رزمایش سراسری در تاریخ هفتم بهمن‌ماه و متعاقباً قطعی خدمات پرداخت شتابی، کلیه مستندات قانونی راجع به ضرورت انتقال سرورها به داخل کشور و عدم ارائه سرویس به پذیرنده‌هایی که دارای سرویس خارجی هستند را به وزارت ارتباطات ارائه کنند.
البته پس از این اخبار بود که وزیر ارتباطات اعلام کرد این رزمایش برای چک تاب‌آوری زیرساخت بانکی در برابر تحریم انجام شده، اما برای این موضوع، روش‌های دیگری جز قطع اینترنت هم وجود داشته و به همین دلیل، این برنامه لغو شد.
یکی از مواردی که شاید هیچ‌گاه از نظر کلاهبرداران فضای مجازی دور نمی‌ماند، به کار بردن نسخه‌های جعلی از برنامه‌ها و اپلیکیشن‌ها برای عرضه محصولات مخرب خود از جمله بدافزارها و جاسوس‌افزارهاست و اگرچه اطلاع‌رسانی‌های متعددی برای کاربران انجام شده اما باز هم اتفاق می‌افتد که برخی از افراد ناآگاه، فریب این پیام‌ها را بخورند و با دانلود کردن برنامه‌های مخرب، دستگاه‌های خود را آلوده کنند.
این موضوع موجب شد در روزهای ابتدایی اسفند، حمله‌های گسترده‌ای به برخی وب‌سایت‌ها شده و کسب‌وکارهای داخلی هم مورد هجوم قرار بگیرند که کارشناسان علت این حمله‌ها را دانلود بدافزارها و فیلترشکن‌های نامعتبر اعلام کردند.
از طرفی یکی دیگر از مواردی که در روزهای پایانی سال، در روند فعالیت کسب وکارها را مختل کرد، اختلال در اپلیکیشن‌های ایرانی در گوشی‌های آیفون بود.
در حالی که این اپلیکیشن‌ها از اپ‌استور حذف شده و به صورت درون‌سازمانی در اختیار کاربران قرار گرفته بودند، به دلیل قرار گرفتن برخی از نسخه‌های هک‌شده از اپلیکیشن‌ها، اپل تصمیم گرفت امکان فعالیت این اپلیکیشن‌ها را حذف کند که تعدادی از پرمخاطب‌ترین اپلیکیشن‌های ایرانی از جمله اپلیکیشن‌های حوزه پرداخت و تاکسی آنلاین و غیره هم در این دسته قرار داشتند.