رویداد۲۴ چهار دهه بعد از انقلاب، بدون شک معصومه ابتکار مهمترین زن سیاستمدار جمهوری اسلامی ایران است؛ از حضور در صف دانشجویان خط امام هنگام تسخیر سفارت آمریکا در سال ۵۸ تا حضور در دولت خاتمی و دولت روحانی و عضویت در فراکسیون اقلیت شورای شهر تهران، مجموعه‌ای از فعالیت‌های
معصومه ابتکار است. با این حال محور مصاحبه با او به مسئولیت آخرش در معاونت امور زنان و خانواده رئیس جمهوری مربوط است؛ همان جایی که مصاحبه انجام شد. مصاحبه از موضوع زنان و مهریه و حقوق اولیه شروع شد و با صحبت درباره تعامل روحانی با زنان کابینه به پایان رسید:
استان‌ها مکلف شده‌اند برنامه‌های توسعه‌ای خود در حوزه زنان را بنویسند
زمانی که در سازمان محیط زیست بودید، به ما گفتید مهمترین دستاورد شما در این سازمان این بود که حساسیت افکار عمومی نسبت به این سازمان را برانگیخته‌اید. اکنون که در معاونت زنان حضور دارید، آیا باز هم توانسته‌اید نگاه و حساسیت افکار عمومی را نسبت به زنان برانگیزید؟
در یکسال و نیم گذشته؛ حضور در سازمان‌ها و استان‌ها تمرکز معاونت زنان بر بحث عدالت جنسیتی بود و خدا را شکر با فعالیت‌های خوبی که انجام شده بود، تصمیم گرفتیم به جای اینکه از صفر شروع کنیم، از پله‌های میانی که پایه گذاری شده بود، راه را ادامه دهیم. همین باعث شد تا در بسیاری از امور پیشرفت خوبی را داشته باشیم.
در بحث عدالت جنسیتی معاونت زنان و خانواده چارچوب شاخص‌های عدالت جنسیت را تعریف کرد و طی فرایندی با دستگاه‌های مورد نظر این تعاریف و شاخص را مشخص و ابلاغ کردیم. یعنی برای اولین بار یک برنامه مبتنی بر شاخص را برای رفع شکاف‌ها ارائه کرده‌ایم و فکر می‌کنم نتایج خوبی را هم گرفته‌ایم.
علاوه بر این طرحی را از سال قبل شروع کرده‌ایم که همه استان‌ها مکلف شده‌اند برنامه‌های توسعه‌ای خود در حوزه زنان را بنویسند. یعنی استان‌ها بر اساس ظرفیت، توان و جهت‌گیری‌هایی که دارند، برنامه‌های خود را بنویسند و ارائه دهند. ما اکنون ۳۱ سند استانی را در اختیار داریم و معتقدم حرکت برنامه‌ای در حوزه زنان در حال شکل گیری است که اتفاق بسیار خوبی است.
یکی از ابعاد این موضوع انتصاب ۳۰ درصدی زنان در پست‌های مدیریتی است، حتی رئیس جمهور نیز که تاکید دارند انتصاب زنان در دولت ایشان بسیار زیاد باشد، در حال محقق شدن است.
از حوزه زنان به محیط زیست آمدم
*با توجه به اینکه اکثر مردم و رسانه‌ها شما را به عنوان یک فعال زیست محیطی می‌شناسند، آیا به همان میزان شما را یک فعال در حوزه زنان نیز می‌شناسند؟
بودن در حوزه محیط زیست باعث شد مردم مرا بیشتر بشناسند و در مواجه با من راحت‌تر باشند. زمانی که در حوزه محیط زیست بودم نیز فعالیت‌هایم به گونه‌ای بود که بخشی از آن به حوزه زنان ارتباط پیدا می‌کرد. سابقه اصلی من در حوزه زنان است. در سال ۶۴ از سمت آقای خاتمی وزیر ارشاد وقت، عضو هیات اعزامی به سومین کنفرانس بین المللی زن بودم که این عضویت باعث شد در حوزه زنان فعال شوم و با همکاری استادم خانم گرجی مرکز مطالعاتی را تاسسیس کردیم و مجموعه فعالیت‌های را در حوزه زنان انجام می‌دادیم. همین موضوع باعث شد با همکاری دکتر آیینه وند رشته مطالعات زنان را در دانشگاه‌های ایران داشته باشیم و بعد از سال ۷۴ خانم شهلا حبیبی که مشاور رئیس جمهور بودند از من دعوت کردند و من هم مشاور ایشان شدم و مرکز غیردولتی حمایت و مطالعه از زنان را راه‌اندازی کردیم و در آن دوران مسئولیت سختی از این بابت بر روی دوش من بود و زمانی که آقای خاتمی رئیس جمهور شدند از من دعوت کردند به در حوزه محیط زیست فعالیت کنم. یعنی زمانی که از من دعوت شد تا به سازمان محیط زیست بروم من در دفتر معاونت زنان ریاست جمهوری مشغول بودم و به نوعی ما را از حوزه زنان به محیط زیست بردند.
در بحث زنان با اصولگرایان اختلاف نظر داریم
*آیا اکنون در این حوزه خودتان را موفق می‌دانید؟
این را باید مردم بگویند. تلاش‌ها و عملکرد‌های بسیار خوب خانم مولاوردی و مدیران قبل را نادیده نگرفتیم و دوربرگردان نزدیم و در همان مسیر کار کردیم، زیرا تجربه من همواره در کار کردن با حوزه‌های مدنی بوده است و احساس می‌کنم که از نهاد‌های مدنی به حوزه دولت آمده‌ام. اکنون هم فکر می‌کنم یکی از ظرفیت‌های بزرگ ما روابط ما با سازمان‌های مردم‌نهاد و شنیدن صدای آن‌هاست، بنابراین فکر می‌کنم اگر تحولی رخ داده است، به این موضوع برمی‌گردد.
در بحث زنان باید بگویم تفاوت نگاه و دیدگاه میان اصولگرایان و اصلاح طلبان وجود دارد، تفکر ما این است که زن در هویت انسانی و زنانه خود و روحی که خداوند در آن دمیده، هیچ تفاوتی با مرد ندارد بنابراین اینگونه نیست که زن ناقص باشد یا وابسته باشد یا ماهیت وجودی‌اش نشات گرفته از فرد دیگری باشد. فکر نمی‌کنم هیچ یک از فقها و صاحبنظران در این موضوع نقد و خدشه‌ای داشته باشند گرچه در یک دورانی عده‌ای تصورات و برداشت‌های اشتباهی وجود داشت. بر اساس همین ماهیت انسانی، زن پیش از آنکه مادر، خواهر، همسر یا دختر باشد یک انسان است و به واسطه انسان بودنش حق انتخاب و تصمیم‌گیری دارد.
عده‌ای به امام می‌گفتند به شورای نگهبان بگوید بی سروصدا زنان را رد صلاحیت کنند
در یک دوره‌ای برخی به امام گفتند که انقلاب تمام شد و دیگر اجازه ندهید زنان درتظاهرات حضور داشته باشند، صدایشان و چهره‌هایشان مشخص می‌شود و با حدود دینی مغایرت دارد. حتی در مدرسه رفاه که زنان به دیدار امام می‌آمدند عده‌ای می‌گفتند دیگر نگذاریم زنان بیایند.
در زمان مجلس به امام می‌گفتند درست نیست زنان وارد مجلس شوند، صدایشان بالا می‌رود اختلاط زن و مرد ایجاد می‌شود، شما دستور دهید بی سر و صدا شورای نگهبان زنان را رد صلاحیت کنند.
عده‌ای همچنان بر این تاکید می‌کنند که زنان ابتدا نقش همسری، ابتدا نقش مادری و ... را داشته باشند یا مثلا از لفظ زنان بی سرپرست استفاده می‌کنند و تفکرشان این است که زنان ماهیتا به یک سرپرست نیاز دارند و معتقدیم اصلا واژه‌ای به عنوان زن بی سرپرست نباید داشته باشیم.
احمدی نژاد از زنان به عنوان ویترین استفاده کرد
*آیا قبول دارید توجهی که در دولت احمدی نژاد نسبت به زنان نشان داده شد نسبت به دولت آقای روحانی که انتظار می‌رفت در مرحله اجرا عملکرد بهتری داشته باشد، بیشتر بود؟
خیر، اصلا این موضوع را قبول ندارم و با دلیل و آمار هم به شما می‌گویم که اشتباه می‌کنید. در دوران احمدی نژاد فقط یک وزیر زن داشتیم و به نظرم ایشان علاقه داشت به ویترین توجه کند تا به ساختار. کسی که علاقه دارد به وضعیت زنان رسیدگی کند از پایه و اساس این مسئله را حل می‌کند نه اینکه برای نمایش و ویترین.
ما اکنون دو سفیر زن داریم، ۳۰ معاون وزیر و ۳۰ هم‌تراز معاون وزیر داریم، در کجای دولت احمدی نژاد اینچنین توجه‌ای به زنان شده بود؟ وزیر راه ۳ معاون زن دارد. در استان‌ها ۶۰ درصد رشد زنان در پست‌های مدیریتی داشتیم، این عملکرد بنیادین است. اکنون در حال توانمندسازی زنان برای ارتقا شغلی و تصمیم‌گیری هستیم و شخص رئیس جمهور نیز تاکید موکدی در این رابطه دارند و از مدیرانش در این رابطه گزارش‌های لازم را خواسته است.
عملکرد همسر روحانی، ملاک نگاه دولت به زنان نیست
*به آقای روحانی و تاکید ایشان بر حضور زنان صحبت کردید، ایشان از معدود روسای جمهوری هستند که همسرشان در هیچ کجا همراه ایشان دیده نشده است، آیا واقعا آقای روحانی قلبا به حضور زنان در جامعه و پست‌های مدیریتی اعتقاد دارد یا نه؟
همسرشان در فعالیت‌های اجتماعی حضور دارند، اما این نمی‌تواند به عنوان ملاک قرار بگیرد، زیرا یک بحث شخصی است. اما ایشان واقعا قلبا به این موضوع اعتقاد دارند و میدانی که ایشان به زنان داده است برای سطوح تصمیم‌گیر جامعه بسیار متفاوت و چشمگیر است و هیچ تفاوتی میان زن و مرد قائل نیست حتی در برخی از جا‌ها اعتماد بیشتری به خانم‌ها دارند از لحاظ تاثیرگذاری.
* اما به نظر می‌رسد ایشان نگاه محافظه‌کارانه‌ای نسبت به حضور زنان دارد، به طور مثال اگر بخواهیم بگوییم برای زنان کابینه شروط عجیبی می‌گذارد! مانند پوشیدن چادر برای خانم جنیدی.
فکر نمی‌کنم نگاه آقای روحانی این باشد. ایشان در این موضوع کاملا شرایط اجتماعی را مورد سنجش قرار دارند. در یک زمانی شما می‌خواهید یک کار بسیار بزرگ را با حداقل حاشیه انجام دهید که فکر می‌کنم این اتفاق باید رخ دهد و مسئله پوشش افراد فرع است بر مسئله اصل حضور زنان. اخیرا فعالیت و حضور زنان واقعا بی نظیر بوده است. بخشدار و فرماندار زن داریم و استاندار‌ها واقعا اعتماد خوبی به زنان کرده‌اند.
دوران تعصب درباره زنان گذشته است
*اما بازهم فکر می‌کنیم که آقایان برخلاف شعار‌هایی که می‌دهند در بحث مدیریت کلان اعتقادی به حضور زنان ندارند! به طور مثال آقای جهانگیری که معاون اول رئیس جمهور هستند، اما مشاور و معاون زن ندارند!
اتفاقا ایشان پیشنهاد معاون و معاون زن هم داشتند. آقای جهانگیری هم واقعا اعتقاد به حضور گسترده زنان دارند. درواقع دوران تعصب گذشته است و حضور زنان در پست‌های مدیریتی و نقش زنان در جامعه واقعیتی غیرقابل انکار است و نمی‌توان زنان را از جامعه کنار گذاشت.
*از سمت کدام نهاد یا سازمان بر حوزه شما فشار وجود دارد؟
ما فشار نهادی نداریم، اما بیشتر فشار‌های تفکری است که اعتقادی به حضور زنان ندارند و فکر می‌کنند که حضور زن صرفا در خانه است و ما بار‌ها گفته‌ایم که حضور زنان در جامعه به عنوان نفی حضور آن‌ها از خانواده نیست و اصلا به دنبال این نیستیم که زنان را از خانواده دور کنیم و اتفاقا به دنبال ایجاد تعادل در این رابطه هستیم.
*خانم مولاوردی می‌گفتند که در دوران مسئولیتشان با توجه به مشکلات موجود، نتواسنتم ارتباط لازم با سازمان‌ها و مراکز مورد نظر را ایجاد کنم و همین موضوع باعث شد فشار‌ها بر روی این معاونت بسیار زیاد شود. شما چه برنامه‌ای برای رفع این موضوع دارید؟
ایشان شخصیت بزرگوارانه خود را نشان می‌دهد که این نقد را می‌کنند اما در حد توانی که داشتند تلاش خود را انجام دادند. عده‌ای هستند که مدام به این دولت می‌تازند و تخریب می‌کنند و با ظن و مشکلاتی که ایجاد می‌کنند، هر نوع گفتگو و مذاکره‌ای را با مشکل مواجه می‌کنند. نباید نادیده بگیریم که چه تخریب ناجوانمردانه‌ای در قبال خانم مولاوردی صورت گرفت و چه اتهامات نادرستی به ایشان زدند. با من هم همین اتفاق رخ داد و سعی کردند میان مردم و مسئولان فاصله ایجاد کنند.
*به همین دلیل است که با رفت و آمد‌های بی سروصدایتان به قم سعی دارید تا این شکاف و فاصله را پر کنید؟
نه ما بدون سرو صدا به قم نمی‌رویم و خبر‌های رفت و آمدمان نیز منتشر می‌شود و حتی بخشی از جلساتمان را هم به صورت لایو در اینستاگرام می‌گذاریم.
در راستای برابری دیه با مراجع صحبت می‌کنیم
*برخی از مراجع نسبت به دیه زنان واکنش نشان داده بودند، آیا شما کارگروه یا برنامه‌ای دارید که با مراجع در این راستا صحبت کنید؟
پیشنهاد خوبی است. ما اکنون با مراجع در ارتباط هستیم و نشست‌های مبسوطی را در این رابطه داشتیم، سندی هم دراین رابطه در حال تدوین و تنظیم است. به هرحال بحث دیه از آن مباحثی است که در قرآن کریم تصریح نشده است و صراحتی مبنی بر نصف بودن دیه زن نسبت به مرد نیامده است.
در این رابطه با رهبری هم صحبتی نکرده‌ایم و تا جایی که می‌دانم رهبری در این گونه موارد صحبتی نمی‌کنند، اما در آنجایی که نص صریح قران است، بحثی نداریم.
زنان همواره در مشارکت اقتصادی سهیم بوده‌اند. یک زن در خانه کار شستشو، آشپزی، تربیت فرزندان، نظافت، نگهداری سالمندان و بیماران و ... را انجام می‌دهد که نشان می‌دهد سهم زنانی که شاغل نیستند هم در سهم اقتصادی بالا است.
در بحث دیه طبیعتا نباید بحث ارزش‌گذاری زن و مرد باشد، زیرا هردو انسان هستند و طبق آیه قران هر کدام درآمدی داشتند هم برای خودشان است. پس چطور در این جا دیه زن و مرد برابر نباشد؟ به طور مثال یک خانم پزشک جراحی که روزی ۱۰۰ میلیون درآمد دارد، توسط یک معتاد بیکار کشته می‌شود، چرا باید دیه یک همچنین آدمی نصف آن فرد باشد؟
*به عنوان آخرین سوال نظرتان را درباره بحث کودک همسری بفرمایید؟
تاکنون هیچ کسی به صراحت مخالفتی با حذف تبصره ازدواج کودکان زیر ۱۳ سال نداشته است و به صراحت هم وزارت بهداشت اعلام کرده که زیر ۱۳ سال کودک محسوب می‌شوند. ما درخواست و پیشنهادمان حذف این تبصره است.
ما نه بدنبال افزایش سن ازدواج هستیم و نه هیچ تغییر دیگر، فقط به دنبال حذف ازدواج دختران زیر ۱۳ هستیم که با اجازه والدین و دادگاه ازدواج می‌کنند و طبق آمار‌ها طلاق‌های بسیاری در این ازدواج‌ها رخ داده است و با توجه به اینکه دختران در این سن به بلوغ و رشد عقلی نرسیده‌اند و حق انتخاب درستی ندارند نمی‌توانند تصمیم درستی بگیرند ازدواج اجباری محسوب می‌شود.
نکته این است که ما قانون را اصلاح می‌کنیم، اما آیا فرهنگ هم به تبع آن درست می‌شود؟ خیر. باید فرهنگ سازی در این زمینه صورت بگیرد. خصوصا دختران بازمانده از تحصیل هم دیگر نباید داشته باشیم و سعی کنیم که دختران بتوانند در شرایط مناسب تحصیل کنند و با فکر و رشد بازتری دست به انتخاب همسر بزنند.