در شرایطی که صحبت از بازگرداندن نیرو‌های کار افغان شده، این سوال مطرح می‌شود که اساسا این نیرو‌ها چقدر در اقتصاد ایران موثر بوده‌اند و چگونه باید آن‌ها را مدیریت کرد؟
رویداد۲۴ کافی است هشتگ «عراقچی» را در شبکه‌های مجازی زده یا در گوگل گشتی بزنیم. صحبت‌های او حالا به نقل محافل خبری تبدیل شده است. او اخیرا در خصوص تحریم‌های نفتی ایران گفته بود: «اگر فروش نفت ایران به صفر برسد، از مهاجران افغان می‌خواهیم ایران را ترک کنند.» البته کمی بعد اعلام کرد که از صحبت هایش برداشت اشتباهی شده و منظور او این جمله نبوده است. با این حال، مساله نیروی کار افغان چیزی است که به بهانه صحبت‌های عراقچی بسیاری از کارشناسان درباره آن صحبت کرده‌اند.
اما واقعیت چیست؟ نیرو‌های افغان چقدر در اقتصاد ایران موثر بوده‌اند و اگر قرار باشد از ایران بروند، آیا جایگزینی برای آنان وجود دارد؟ حمید حاج اسماعیلی، فعال حوزه کارگری در این رابطه می‌گوید: «به دلیل مطرح بودن این بحث‌ها در محافل خبری باید بگویم که با دو رویکرد می‌توان مساله نیرو‌های افغان در ایران را مورد بررسی قرار داد؛ یکی بحث قانونی است که باید طبق آنچه در قوانین به خصوص قانون کار کشور وجود دارد، پیش برود. بر این اساس ورود اتباع خارجی به کشور چه برای اقامت و چه برای کار از قوانین کشور پیروی می‌کند. کسی که وارد کشور می‌شود در درجه اول باید روادید بگیرد و با اجازه وزارت خارجه وارد شود. در عین حال وقتی می‌خواهد در حوزه کار فعالیت کند، باید حتما پروانه کار دریافت کند.»
در چه مشاغلی کار می‌کنند؟وی معتقد است: «بر اساس آنچه در قانون آمده، اتباع خارجی در مشاغلی می‌توانند پروانه کار دریافت کنند که نیروی کار ماهر متناسب با آن حرفه در داخل نداشته باشیم، در غیر این صورت صدور پروانه کار برای اتباع خارجی در کشور ممنوع است. یا اینکه در کار‌هایی فعال باشند مثل خبررسانی و یا مسائل دیپلماتیک. یا مشاغلی خاص که به تایید بالاترین مقامات اجرایی و سیاسی کشور رسیده باشد که به نوعی استثنا محسوب می‌شود.
حوزه فعالیت افاغنه در ایران باید در چارچوب قوانین باشد و این برای همه کشور‌ها یکسان است.»
حاج اسماعیلی می‌گوید: «یک رویکرد دیگری وجود دارد که بیشتر جنبه سیاسی دارد. به‌هر حال علتش این است که افغانستان سال‌های زیادی است که درگیر جنگ است و به دلیل مرز مشترک طولانی با ایران و قرابت‌های مذهبی و قومیتی و زبانی که با ایران دارد، ایران بخش زیادی از این مساله را در کشور پذیرفته است؛ بنابراین بیش از اینکه ما حضور افاغنه را در چارچوب قانون بپذیریم، بیشتر مسائل انسانی و همسایگی است. بسیاری از مشاغل که در آن کار می‌کنند هم بر همین اساس است.»
۲ میلیون کارگر افغان!به گفته وی، ما باید هر دو رویکرد را همزمان مورد بررسی قرار دهیم در عین حال بر اساس آمار‌هایی که خود معاونت امور سیاسی وزارت خارجه هم آن را تایید کرده، برآورد می‌شود که حدود ۳ میلیون افاغنه در کشور حضور دارند که نزدیک به ۲ میلیون آن‌ها در مشاغل داخل که عمدتا خدمات هست، حضور دارند.
این فعال حوزه کارگری تاکید می‌کند: «بخشی از این نیرو‌ها در بخش‌های خدمات ساختمانی فعال هستند و بخشی دیگر در مشاغلی فعال هستند که به تعبیر ما، مشاغل حاکمیتی مثل شهرداری است که امکان رصد دارد. البته اکثر آن‌ها که در این مشاغل هستند، پروانه کار ندارند. این کلیات حضور افاغنه در ایران است».
وی تصریح کرد: «اگر بخواهیم عذر آن‌ها را بخواهیم، برخی مشاغل ظرفیت جذب نیروی ایرانی را پیدا می‌کند، اما مساله این است که به اعتقاد بسیاری، کاری که افاغنه انجام می‌دهند شاید نیروی کار ایرانی نتواند انجام دهد. برداشت ما این است که اگر قانون، حقوق و شرایط کار همانطور که در ماده ۱۰ برای کارگر تعریف شده، در قرارداد باشد و حقوق کارگر درست اجرا شود، مطمئن هستیم که در کار‌های سخت هم می‌توان از نیروی کار داخلی استفاده کرد.»
راهکار چیست؟به گفته حاج اسماعیلی، آمار بیکاری در کشور ما به شدت بالاست و به این مشاغل نیاز داریم. وی تاکید می‌کند که مصلحت ها، قانون و شرایط سیاسی و همسایگی شرایطی ایجاد کرده است که میزبان افغان‌ها در دو میلیون شغل باشیم.
این فعال حوزه کارگری می‌گوید: «اگر قانون کار درست اجرا شود، مشاغلی که افغان‌ها در آن هستند، می‌تواند توسط ایرانی‌ها پر شود. مساله این است که افاغنه ساعت‌های بیشتری کار می‌کنند و این برای کارفرمایان یا نهاد‌های وابسته شاید جذابیت بیشتری داشته باشد. این نیرو‌ها را بیمه نمی‌کنند و در عین حال شرایطی که ما از آن به عنوان کرامت کار یاد می‌کنیم شاید درباره افغان‌ها چندان اجرا نشود. مجموعه مزایایی که معمولا به نیروی کار ایرانی داده می‌شود، در خصوص افغان‌ها اعمال نمی‌شود. همین مسئله باعث شده برخی کارفرمایان استخدام افاغنه را به نیروی کار ایرانی ترجیح دهند. این ضعف‌ها برطرف شود، مشکل هم حل می‌شود.»