رویداد۲۴ کمبود برق در تابستان سال گذشته همه بخش‌های کشور و به خصوص بخش‌های تولیدی را با چالش مواجه کرد و حتی صادرات به عراق نیز با کاهش شدید مواجه شد.
چنانچه ایران بخواهد به عنوان یک صادرکننده دائمی برق به کشورهای همسایه باقی بماند باید در فصل تابستان نیز برق این کشورها را تأمین کند تا روند صادرات برق ادامه یابد. با توجه به ابعاد وسیع قطعی برق، مسئولین وزارت نیرو برای جلوگیری از بحران سال آتی برنامه‌ای را تحت عنوان برنامه «گذر از پیک ۹۸» تدوین کردند.
بررسی این برنامه نشان می‌دهد که مهم‌ترین اقدام وزارت نیرو برای امسال، مدیریت مصرف با تمرکز بر مشترکین پرمصرف است که حجم آن ۱۵۰۰ مگاوات پیش‌بینی شده است. به همین دلیل این وزارتخانه طرحی را برای کنترل برق مشترکین پرمصرف به هیأت دولت تقدیم کرد.
با پیگیری وزارت نیرو هرچند که هیأت وزیران در اواخر اسفندماه سال گذشته با اصلاح تعرفه برق پرمصرف‌ها موافقت کرد اما آنچه که تصویب شد با طرح اولیه این وزارتخانه فاصله زیادی داشت.
به موجب مصوبه سال گذشته، به وزرات نیرو اجازه داده شد تا تعرفه برق همه مشترکین را به میزان ۷ درصد در کل سال افزایش دهد و در چهار ماه فصل گرم نیز به کل بهای برق مشترکین خارج از الگو، ۱۶ درصد اضافه کند. این مصوبه هرچند اقدامی مثبت و گامی رو به جلو در جهت عدالت انرژی و مدیریت مصرف است اما نقاط ضعفی هم دارد که باید برطرف شود.
ضعف نخست؛ فقدان الگوی صحیح برق
حامد عسگری، کارشناس صنعت برق با اشاره به اینکه یکی از نقاط ضعف تعرفه‌های جدید برق، عدم تعیین یک الگوی صحیح برق در هر اقلیم آب و هوایی است، گفت: برخی نمایندگان مجلس نیز با وجود توافق با افزایش تعرفه پرمصرف‌ها، نسبت به غیرمنطقی بودن الگوهای برق در استان‌های جنوبی کشور اعتراض کرده‌اند.
هرچند که در مصوبه اصلاحی در تاریخ ۲۴ اردیبهشت این مورد بهبود یافته است اما ضروری است تا الگوی مصرف برق با یک شیوه صحیح طراحی شود تا مردم اطمینان کنند که مقدار قابل توجهی از مشترکین داخل الگو قرار دارند.
وی افزود: هرچند که به لطف بارش‌های فراوان، امسال شاهد خاموشی برق مانند گذشته نیستیم، اما باید توجه کرد که به علت رشد مصرف برق و تعهدات صادراتی، حداقل ۲۰۰۰ مگاوات کمبود برق در سال جاری وجود خواهد داشت.
به همین دلیل ضروری است تا از راهکارهای متنوعی برای کاهش بحران برق استفاده کرد که قطعاً یکی از مهم‌ترین آنها، استفاده از ابزار تعرفه است.
به گفته این کارشناس صنعت برق، کاهش مصرف برق با استفاده از ابزار تعرفه‌ای مختص ایران نیست و در بسیاری از کشورهای دنیا مانند آمریکا، مکزیک، برزیل، هند، کوبا، تاجیکستان، آفریقای جنوبی و به خصوص برای مشترکین پرمصرف این اقدام تجربه شده است.
برنامه‌ریزی ۱۰ ساله تاجیکستان برای مقابله با بحران برق
یکی از کشورهایی که از اصلاح تعرفه به عنوان ابزاری برای مدیریت مصرف برق استفاده می‌کند، تاجیکستان است که در سال ۲۰۱۰ میلادی چالش برق را که دلایل مختلفی داشت، تجربه کرد. تاجیکستان در سال ۲۰۱۰ با کاهش حجم نیروگاه‌های برقآبی و همچنین تنش‌های سیاسی و در نتیجه کاهش تبادل برق با کشورهای همسایه و بخصوص ازبکستان مواجه شد. به همین دلیل مسئولان این کشور، برنامه‌های بلندمدتی را بخصوص برای سال ۲۰۲۰ میلادی تهیه و تدوین کردند.
مهم‌ترین برنامه تاجیکستان برای کاهش مصرف برق در سال ۲۰۲۰ میلادی، اصلاح تعرفه و به مقدار ۱۳۳۹ گیگاوات ساعت است که بیش از ۴۰ درصد کل برنامه کاهش مصرف در سال هدف را شامل می‌شود. کاهش اتلافات شبکه و همچنین بهینه‌سازی مصرف برق در صنعت آلومینیوم این کشور، مهم‌ترین اقدامات بعدی تاجیکستان برای مقابله با بحران برق هستند.
جزئیات بیشتری از چگونگی افزایش تعرفه در کشور تاجیکستان وجود ندارد، اما با توجه به تجربه دیگر کشورها مانند امریکا، به نظر می‌رسد که برنامه‌های این کشور نیز با تمرکز روی مشترکین پرمصرف انجام شده است.
مقابله با بحران برق در آمریکا در یک دوره شش ساله
در ایالت کالیفرنیا و همزمان با بحران برق و انرژی، شرکت SCE با مجوز رگولاتور انرژی آمریکا تصمیم به افزایش بهای برق مشترکین خود گرفت. طی سه مرتبه افزایش قیمت بین سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۰۶ میلادی، مشترکین پرمصرف با افزایش قیمت‌های بسیار بیشتری نسبت به مشترکین کم‌مصرف مواجه شدند.
به طوری که در سال ۲۰۰۱ میلادی بهای برق مشترکین کم‌مصرف ثابت، در سال ۲۰۰۲ میلادی تنها ۱۷ درصد و در سال ۲۰۰۶ میلادی حدود ۳ درصد به تعرفه‌های برق این مشترکین افزوده شد.
اما افزایش برق مشترکین پرمصرف در همین سال‌ها به ترتیب برابر با ۴۷، ۷۹ و ۸۳ درصد بود. واضح است که سیاست افزایش قیمت برق در کالیفرنیا کاملاً مبنی بر حمایت از مشترکین کم‌مصرف و فشار بیشتر بر مشترکین پرمصرف بوده است. این سیاست هوشمندانه علاوه بر درآمدزایی، منجر به کاهش ۱۲ درصدی توان مصرفی هم شده است.
راه حل مقابله با چالش برق در ایران چیست؟
با توجه به برنامه مقابله با خاموشی برق به نظر می‌رسد که برنامه‌های وزارت نیرو برای مقابله با بحران برق سال جاری متنوع است که البته به جز طرح افزایش قیمت برق مشترکین پرمصرف، همگی آنها نیاز به بودجه و مصوبه شورای اقتصاد دارد.
از طرفی بنا به گفته مسئولان وزارت نیرو، مهم‌ترین این برنامه‌ها که مدیریت بخش پرمصرف خانگی بود مورد تصویب قرار نگرفت و مصوبه هیأت وزیران با آنچه که مورد نظر بود، همچنان فاصله دارد.
از سویی دیگر حتی با وجود تعرفه‌های جدید برق، یارانه پنهان برق یک درصد از مشترکین پرمصرف نسبت به مشترکین با مصارف بسیار حداقلی بیش از ۶۰ برابر و متوسط یارانه برق ۲۰ درصد از مشترکین پرمصرف نسبت به ۸۰ درصد مشترکین بیش از ۲.۵ برابر است. مشخص است که این شیوه قیمت‌گذاری کاملاً ناعادلانه بوده و منجر به مصارف بی‌رویه و به خصوص بحران برق در فصل تابستان هم می‌شود.
عسگری، کارشناس صنعت برق در ادامه اظهار داشت: پیشنهاد می‌شود تا الگوی مصرف برق برای هر اقلیم آب و هوایی طوری تعیین شود که ۸۰ درصد مشترکین داخل الگو بوده و تعرفه برق آنها بدون تغییر باقی بماند. اما در مقابل، مصارف مازاد بر الگوی مصرف برای ۲۰ درصد از مشترکین به نرخ خورشیدی خانگی محاسبه شود.
الگوی مصرف برق به صورت دینامیک بوده و هرساله شامل ۸۰ درصد مشترکین می‌شود. اما در عوض سطح آن به دلیل کاهش مصرف برق مشترکین، کاهش می‌یابد.
به گفته وی، نخستین نتیجه این اقدام تغییر رفتار پرمصرف‌ها و در نتیجه، کاهش مصرف برق در تابستان است که مانع بروز مشکل جدی می‌شود. دوم اینکه این مشترکین همچنان به مصرف خود ادامه خواهند داد اما حداقل برق مازاد بر الگوی مصرف آنها از طریق نیروگاه‌های خورشیدی تأمین خواهد شد. در نتیجه چالش برق نیز به حداقل می‌رسد.
عسگری تصریح کرد: اصلاح تعرفه برق به قیمت خورشیدی، انگیزه این مشترکین را برای نصب پنل خورشیدی چند برابر خواهد کرد زیرا در فصل تابستان برق مازاد خود را از پنل خورشیدی خود تأمین و در نتیجه از افزایش قیمت قبض مصون خواهند ماند و در دیگر ایام سال نیز با فروش برق خود به شبکه به نرخ خورشیدی، قیمت قبض آنها کاهش هم می‌یابد.
به نظر می‌رسد برای جلوگیری از تکرار چالش تأمین برق در سال جاری و سال‌های آتی، علاوه بر استفاده از راهکاهای متنوع، تعرفه برق مشترکین پرمصرف واقعی شده و به تعرفه برق خورشیدی تغییر یابد.