سفیر افغانستان در ایران در گفت‌وگو با رویداد۲۴:
مساله مهاجران افغانستانی در ایران همواره دغدغه فعالان سیاسی و اجتماعی کشور بوده و اخیرا با دو موضوع بار دیگر به صدر اخبار راه پیدا کرده؛ اعطای تابعیت ایرانی از مادر ایرانی و اظهار نظر جنجالی سید عباس عراقچی معاون وزیر خارجه درباره اخراج مهاجران.
رویداد۲۴ سارا ریاضی: مسئله مهاجران افغانستانی در ایران همواره دغدغه فعالان سیاسی و اجتماعی کشور بوده است؛ این مسئله چندی پیش با دو موضوع بار دیگر به صدر اخبار راه پیدا کرده؛ اعطای تابعیت ایرانی از مادر ایرانی و اظهار نظر جنجالی
سید عباس عراقچی معاون وزیر خارجه درباره اخراج مهاجران.
این دو موضوع بهانه‌ای شد برای گفت‌وگو با سرپرست سفارت جمهوری افغانستان در ایران. محمد هارون نجم پور مستشار وزیر مختار و سرپرست سفارت جمهوری افغانستان در ایران در محل سفارت این کشور میزبان من بود؛ جایی که تصویر اشرف غنی رئیس جمهور افغانستان، عبدالله عبدالله رئیس اجرایی حکومت وحدت ملی در کنار احمد شاه مسعود فرمانده مجاهدین افغان در بدو ورود به آن جلب توجه می‌کند.
حادثه‌ای که به کشته شدن احمد شاه مسعود منجر شده احتمالا ریشه بی اعتمادی مقامات افغانستان به خبرنگاران است. سوال‌های گفت‌وگو از پیش ارسال شده و بعد از مصاحبه مدت‌ها در انتظار تایید ماند.
نجم پور سالهاست در به عنوان معاون سفیر و این روز‌ها به عنوان سرپرست سفارت در ایران زندگی می‌کند؛ فضای سیاسی و رسانه‌ای ایران را به خوبی می‌شناسد و درباره جریانی که رسانه رویداد۲۴ به آن نزدیک‌تر است سوال می‌کند. اصلاح طلبان و اصولگرایان را به اروپایی‌ها و آمریکا در مذاکرات هسته‌ای و این قول معروف تشبیه می‌کند که «اروپایی‌ها آقا اجازه هستند و آمریکا کدخداست؛ بستن با کدخدا راحت‌تر است». به نظر نجم پور اصلاح طلبان هم «آقا اجازه» هستند.
متن زیر مصاحبه یک ساعته رویداد۲۴ با هارون نجم پور است:
جناب نجم پور سلام. از طالبان شروع کنیم؛ نظر دولت افغانستان درباره مذاکرات طرف‌های خارجی با طالبان بر سر مساله صلح بین الافغانی چیست؟
افغانستان از هر فرصتی برای ایجاد صلح در افغانستان حمایت می‌کند. افغانستان از همکاری کشور‌های منطقه برای ایجاد فضای مثبت مذاکره بین جمهوری اسلامی افغانستان و طالبان برای رسیدن به صلح برای مردم افغانستان با محوریت قانون اساسی حمایت می‌کند و اگر چنین مذاکراتی باشد ما آن را گام مثبت می‌دانیم.
از آنجا که پیش زمینه صلح در افغانستان در سطح بین المللی ایجاد همگرایی برای توافق و ایجاد شرایط صلح است، کشور‌های همسایه و قدرت‌های جهانی می‌توانند نقش کلیدی داشته باشند. در داخل افغانستان نیز گفت‌وگوی بین الافغانی نقشی اساسی دارند.
شرط امریکا با طالبان نیز گفت‌وگوی بین حکومت افغانستان و طالبان و تفاهم بین آنهاست. اعلامیه لویه جرگه مشورتی نیز تاکید بر صلح، اما با محوریت دولت و قانون اساسی افغانستان بود.
اینکه گفته میشود مساله مذاکرات آمریکا و طالبان باعث ایجاد شکاف میان دولت افغانستان و آمریکا شده، چقدر صحت دارد؟
نخیر. در این زمینه مشکل خاصی وجود ندارد و دولت افغانستان در جریان بخش زیادی از مذاکرات آقای خلیل‌زاد و طالبان در قطراست، نتایج مذاکرات به اطلاع دولت افغانستان می‌رسد و بین افغانستان و متحدانش شکاف وجود ندارد.
چندی پیش رییس امنیت ملی افغانستان در مورد ایران طی اظهار نظری داشته و از مذاکرات ایران و طالبان ابراز نارضایتی کرده بود. او گفته ایران تا پیش از این هم به طالبان اسکان و آموزش نظامی می‌داده. چند بار هم این ادعا از طرف پمپئو مطرح شده بود که ایران به اعضای طالبان اسکان میدهد. نظر دولت افغانستان در مورد مذاکرات ایران و طالبان چیست؟
از اسکان یا آموزش من اطلاعی ندارم، ولی بخشی از مذاکرات و تماس‌هایی که ایران و طالبان داشته‌اند با اطلاع قبلی دولت افغانستان بوده و بخشی از این مذاکرات به اطلاع هم می‌رسد. همان طور که گفته شد افغانستان از هر عمل مثبتی در جهت دستیابی به صلح و ثبات در افغانستان حمایت و استقبال می‌کند.
جمهوری اسلامی ایران همسایه بزرگ ما است و می‌تواند نقش مهمی در پروسه صلح افغانستان ایفا کند و امیدواریم بتوانیم از نقش کلیدی ایران در آوردن صلح و همچنین تشویق طالبان به مذاکرات استفاده کنیم و دیدگاه ما نسبت به ایران در خصوص مذاکره با طالبان مثبت است. مهم این است که خروجی کار به نفع ایجاد صلح باشد و در گذشته این خواست دولت ما بوده است که ایران نیز در این زمینه کمک کند.
در مورد مساله طالبان و کمک ایران؛ در حال حاضر با روی کار آمدن ترامپ بودجه حمایتی آمریکا به افغانستان کم شده است. آیا ایران در این وضعیت نقش مهمتری می‌تواند بازی کند؟
دولت افغانستان جایگاه خوبی در سطح بین الملل داشته و روابط خوبی با آمریکا و جهان دارد و همه چیز به بودجه ختم نمی‌شود. در عین حال ایران می‌تواند نقش مثبت کلیدی در روابط خود با افغانستان داشته باشد و یقینا می‌تواند در این زمینه نقش مهمتری بازی کند.
آخرین وضعیت دکترین راهبری ایران و افغانستان چطور؛ چرا آنقدر طولانی شده و چرا هنوز به نتیجه نرسیده است؟
از شش سال قبل که مساله در دور اول آقای روحانی مطرح شد، ما کار‌های زیادی کردیم و پیشرفت‌هایی داشتیم. در جریان مذاکرات از ابتدا تا حال هستم. از جانب افغانستان اراده کامل برای پیشبرد و امضای سند دکترین راهبری وجود دارد در غیر این صورت مذاکراتی شروع نمی‌شد.
ما در سه کمیته به نتیجه رسیدیم. از همه مهمتر کمیته آب، کمیته‌های فرهنگی و اقتصادی است و کمسیون اقتصادی نیز به زودی در ایران نشست خواهد داشت. در کل کار‌های بزرگی شده و در آخرین مراحل هستیم. باید توجه داشت که این کمیته‌ها صرفا برای تهیه پیش‌نویس سند همکاری‌های استراتژیک است و حالت اجرایی ندارد و نباید توقع اجرای تعهدات را در این فاصله داشته باشیم.
گیر کار کمیته امنیتی چیست؟
در آخرین نشست قرار شد مکاتبات دیپلماتیک در این حوزه انجام شود. برخی تفاوت دیدگاه‌ها وجود دارد که قابل حل است. شاید هم تفاهماتی میان رییس کمیسیون با سفیر ایران صورت گرفته باشد که در جریان جزییات آن نیستم؛ اما در کل مسائل امنیتی دو کشور مسائلی حساس است که باید به آن خوب پرداخته شود. به همین خاطر وقت‌گیر است.
در مورد کمیته آب به تفاهم رسیدید؟ آخرین تفاهم‌ها چه بوده؟
باید بگذاریم هر ۵ کمیته به عنوان یک پکیج جمع شود. به نحوی می‌توان گفت تفاهمات دیگر هنوز نهایی نیست و به توافق تبدیل نشده است. ولی تفاهمی که در کمیته آب شده این است که دو طرف اراده کامل خود را برای آغاز مطالعات در خصوص مسائل آبراه‌ها و مذاکرات و همکاری‌های اقتصادی آبی اعلام کرده‌اند؛ از جمله تطبیق کامل معاهده ۱۹۵۱ هیرمند بین ایران و افغانستان.
آیا در توافقات اخیر قرار شده آب هریرود به عنوان آب‌های بین المللی شناخته شود؟
آب بین المللی اصول و تعاریف خود را دارد. باید در مورد هریرود در کل حوزه آبریز مطالعات صورت بگیرد، بعد از رسیدن به تفاهمات نهایی این مسائل واضح خواهد شد.
شنیده شده گویا دولت افغانستان در مورد شناخت آب هریرود به عنوان آب بین المللی توافق کرده است. این شنیده‌ها صحت دارد؟
هنوز هیچ توافقی صورت نگرفته. ما هریرود را در دو بخش داخل افغانستان و هریرود مرزی داریم که بخشی از آب رود‌های ایران وارد آن میشود. بخشی از هریرود مرزی از داخل ایران تامین میشود. در بعضی جا‌ها ایران بالا دست است برخی جا‌ها ما بالادست هستیم. باید بگذاریم کارشناسان امر به آن بپردازند.
گفته میشود آقای اشرف غنی اخیرا در یک نشست اذعان کرده باید با همسایه‌ها در مسائل مهمی مثل مساله آب به نتایج عملی برسند چرا که در سال‌های پیش رو همسایه‌ها ممکن است حس کنند از آب به عنوان اهرم استفاده شده و آنها هم از اهرم‌های دیگری در داخل افغانستان برای ایجاد بی ثباتی استفاده می‌کنند؟
ما با همسایه‌های خود مناقشات آبی و اختلافلات شدید نداریم. ما در منطقه با کمبود آب مواجه هستیم به ویژه سال‌های اخیر، منطقه ما و شما منطقه خشک است و در یکی دو سال قبل بدترین خشکسالی را تجربه کرده است. امسال بارندگی‌ها خوب بود، اما متاسفانه در هر دو کشور تلفات غم‌انگیزی داشت. برای اینکه برای مساله آب کلمه مناقشه را به کار ببریم خیلی زود است. تفاوت دیدگاه‌هایی در تعریف آب رودخانه و آب‌هایی که بین دو کشور است و از کشور دیگر می‌آید وجود دارد. اینها بحث‌های حقوقی است که به این سادگی و با شنیده‌ها نمی‌شود آن را قضاوت کرد.
انتقادی که بعضا در مورد تعیین تکلیف حقآبه‌های ایران مطرح میشود مساله حضور چند میلیون افغان در ایران است و گفته میشود حقآبه همین اتباع افغانستان را نیز ایران باید مطالبه کند؟ چقدر این انتقاد را به حق می‌دانید و چقدر افغانستان در رفع این مساله همت به خرج داده؟
این طور نیست. بحث مهاجران بحث انسانی، اسلامی و حقوق بشری است. هیچ ربطی نه به آب دارد نه به هیچ ابزار دیگری. هیچ وقت ما این دو مساله را به هم ربط نمی‌دهیم. اگر ایران از مهاجران افغان پذیرایی کرده ما از آنها سپاسگزار هستیم. کار بسیار بزرگی کردند که همیشه در خاطره مردم افغانستان خواهد بود. از هم دینان و برادران خود پذیرایی کردند؛ افغانها در این جامعه خلط شدند، زحمت کشیدند، درس خواندند، کار یاد گرفتند و این باعث نزدیکی دو کشور شده و تاثیرات خود را داشته است. ما از این بابت ما بسیار سپاسگزار هستیم.
ما در افغانستان به تعهدات خود برای تامین حقآبه پایبندیم. ما زیرساخت‌هایی برای بستن آب هم به آن صورت نداریم. اگر سد سازی می‌کنیم خب این حق ماست و از جمله توسعه زیرساخت‌ها به شمار می‌رود و سدسازی هم به نفع طبیعت منطقه و جمهوری اسلامی و محیط زیست است. آن زمان ما بهتر می‌توانیم حقآبه ایران را پرداخت کنیم. در حال حاضر آب در کنترل کامل ما نیست و زیرساخت کنترل آب را هم نداریم.
در سال‌های گذشته آبی وجود نداشت که به ایران بیایید، آن وقت‌ها این اختلاف نظر به وجود می‌آید که افغانستان حقآبه ایران را نداده است. همه اینها در حالی است که سالانه بیشتر از آنچه تعهد شده، آب وارد ایران میشود؛ اما در معاهده، ماه به ماه و فصل به فصل قید شده است، چون زیرساخت کنترل آب وجود ندارد، امکان پذیر نیست.
آب ابزار سیاست خارجی ما نیست؛ آب یک نعمت است، ولی اینکه فکر کنید افغانستان آب زیادی دارد اشتباه است. با مدیریت و همکاری کشور‌های منطقه و جهان باید بتوانیم استفاده بهتر از این آب برای زراعت و صادرات افغانستان در همکاری‌های اقتصادی آبی و تولید داشته باشیم. کشور‌ها اگر کمک کنند به نفع منطقه است ما آب را به عنوان یک راه همکاری می‌بینیم. تقسیم آب تقسیم منافع و امکانات است. ما به آب از این بعد نگاه می‌کنیم نه ابزار سیاست خارجی.
اخیرا آقای عراقچی صحبتی کردند و البته آن را پس گرفتند. ایشان گفتند درصورت اخراج افغانها و باز گذاشتن مرز‌ها اروپا متضرر خواهد شد. سوال دوم اینکه چقدر اروپا از چنین سیاستی در قبال افغانها متاثر میشود؟
بحث مهاجران بحث حقوق بشری و اسلامی است، نه بحث سیاسی که در مسائل سیاسی مطرح کنیم و امیدواریم کما فی السابق ایران از مهاجران افغانستان حمایت کرده و میزبان خوبی باشد. ما از این پس نگران نیستیم، چون جوی که ایجاد شد و حمایت و طرفداری که از دوستان و نهاد‌های ایرانی در تماس با خودمان دیدیم امیدواری ما را زیاد کرد.
تصویب مصوبه تابعیت مادران هم ان‌شاءلله یک گام مثبت است. بخشی از اطفالی که با مشکل هویتی از بابت پدر افغانی و مادر ایرانی مواجه بودند از این طریق مشکلشان حل خواهد شد. بخش بزرگی از مشکلات مهاجران با این مصوبه حل میشود.
در مورد صحبت‌های آقای عراقچی هم مسئولان ذیربط صحبت‌های خود را کرده‌اند. ما به حمایت دائمی و سیاست کلی ایران در حمایت از مهاجران افغان و نگاه خاص مقام رهبری به مهاجران افغانستان که دید پدرانه و مشفقانه است ایمان داریم و یقین داریم این مهاجران در اینجا مورد حمایت و کمک دولت جمهوری اسلامی ایران خواهند بود.
این مساله که اگر ایران مرز‌ها را باز بگذارد تهدیدی برای اروپایی‌هاست، منظور چیست؟
منظور این بوده که صد‌ها هزار نفر از افغانستان و پاکستان و هند و بنگلادش از مسیر ایران عبور کنند و به سمت اروپا بروند. آنچه می‌دانیم این است که در چند کتگوری مهاجران در ایران هستند و کار و زندگی می‌کنند. شاید تعدادی از آنها بخواهند بروند اروپا.
شاید تعداد زیادی از مردم از هر کشوری بخواهند بروند و خاص افغانستان نیست. مهاجران افغان در ایران حل شده‌اند و اگر موقعیت شغلی در ایران خوب باشد فکر نمی‌کنم به فکر مهاجرت از ایران باشند.
در مورد مساله تحصیل در ایران در پی اظهارات آقای عراقچی موجی علیه ایران به راه افتاد که مربوط به مساله حق تحصیل بود. اساسا چند درصد از افغانها امکان تحصیل در ایران ندارند؟
در مقطع تحصیلی مدرسه بر اساس فرمان رهبر ایران بخش بزرگی از این مشکل حل شد و هر افغان که حتی سند نداشت موفق به تحصیل در مدارس شد و هر سال هم جریان دارد. موقعیت تحصیل برای اکثریت مردم و هموطنان ما در دانشگاه و سطوح مختلف فراهم است و با اسناد مختلف تحصیل می‌کنند؛ بیشترشان با پاسپورت و با هزینه شخصی خودشان.
مشکل خاصی در زمینه تحصیل افغانها وجود ندارد و از این بابت هم از دولت جمهوری اسلامی ایران تشکر می‌کنیم، چون آموزش افغانها از مهد کودک تا دکترا را فراهم کرده‌اند.