رویداد۲۴ ندا جعفری- ساز و کار ویژه مالی ایران و اروپا موسوم به اینستکس، مسکنی است که در پی خروج آمریکا از برجام و اعمال مجدد تحریم‌ها علیه ایران توسط سه کشور اروپایی عضو توافق هسته ای ابداع شد اما تا امروز چیزی جز خبرهای جسته و گریخته از اجرایی شدن و نشدن آن به گوش نخورده است.
همزمان با سالروز خروج آمریکا از برجام، رییس جمهور ایران از کاهش تعهدات برجامی ایران خبر داد؛ خبری که به سرعت با اعلام انجام اولین تراکنش مالی در اینستکس همراه شد. با این وجود واکنش مقامات ایران به اولین تراکنش بیش از اینکه ناشی از ذوق زدگی آنها باشد، نشان دهنده نا امیدی‌شان بود.
محمدجواد ظریف و عبدالناصر همتی وزیر خارجه و رییس بانک مرکزی کشور از لزوم واریز شدن پول نفت به این سامانه حرف زدند. این انتقادات در نهایت در نشست بروکسل میان وزرای کشورهای اروپایی بررسی شد و به بیانیه فدریکا موگرینی مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا منتهی شد. او از امکان اضافه شدن کشور ثالث به این ساز وکار خبر داد.
چندی پیش محمدرضا مودودی سرپرست سازمان توسعه تجارت، توضیحی درباره سازوکار اینستکس داده بود. به گفته او آن سوی قضیه اصلا بانک‌ها نیستند، بلکه شرکتی است که مدیریت عامل آن با آلمان است، محل آن در فرانسه است و انگلیس به عنوان ناظر در آن فعالیت خواهند داشت. این یعنی ترکیبی از سه کشور که به نسبت مساوی قرار است در اینستکس سهم داشته باشند.
به گفته او این ساختار به هیچ وجه یک ساختار بانکی نیست که قرار باشد در آن پولی جابجا شود بلکه بیشتر یک ساز و کار برای مبادلات تجاری در قالب تهاتر با اقلام غیرتجاری است و هدف اروپا هم این نبوده که بانک‌های خودش را درگیر آن کنند.
همزمان با تحولات مربوط به اینستکس، نفتکش ایرانی در جبل الطارق به توقیف بریتانیا در آمده و در مقابل ایران یک نفتکش بریتانیایی را در تنگه هرمز توقیف کرده است. وزیر خارجه بریتانیا در واکنش به توقیف نفتکش انگلیسی خواستار برقراری دیالوگ شده اما همزمان ایران را تهدید به کاهش تنش‌ها کرده است.
حال سوال این است که در شرایط کنونی، اینستکس چقدر می تواند خواسته های ایران تامین کند؟
محمود جامساز اقتصاددان و استاد دانشگاه تهران در گفت‌وگو با خبرنگار رویداد۲۴ می‌گوید: در حال حاضر شرایط دیپلماسی کشور مطلوب نیست؛ هر چند کشورهای اروپایی ساز و کار اینستکس را برای تهاتر با ایران راه اندازی کرده‌اند، اما این موضوع هم نمی‌تواند دردی از اقتصاد نابسامان کشور دوا کند.
او ادامه می‌دهد: در این میان دولت تصمیم گرفته تا برخی از مفاد برجام را اجرا نکند و اعلام کرده که غنی سازی را از ۳.۶۷ به ۵ درصد و پس از آن به ۲۰ درصد افزایش خواهد داد و این تصمیم دولت باعث نگرانی کشورهای اروپایی نظیر فرانسه، آلمان و انگلیس شده است.
جامساز می‌گوید: انگلیس هم پس از اعلام افزایش غنی سازی از سوی ایران، هشدار‌هایی داده و انتظار دارد ایران غنی سازی را متوقف کند، اما همان طوری که شواهد نشان می‌دهد اروپا در حالی ادعای همکاری با ایران و اجرای تعهدات خود را دارد که در مقابل آمریکا هم تمکین می‌کند. آمریکا تقاضا کرده شورای حکام علیه ایران تشکیل جلسه دهند و طبعا نتیجه جلسه شورای حکام به نفع ایران نخواهد بود.
به گفته جامساز، آنچه مسلم است اینکه اینستکس تنها برای سست کردن ایران در تصمیماتش طراحی شده است؛ ضمن آنکه ایران اینستکس را به این صورت که مطرح شده نمی‌پذیرد زیرا این معاملات شامل فروش نفت و معاملات فراورده‌های نفتی نمی‌شود و برای اقتصاد ایران کارساز نیست.
جامساز می‌گوید: هر چند وزیر نفت گفته آمریکایی‌ها و اروپایی‌ها نمی‌فهمند که ما نفت خود را چطور می‌فروشیم و راه دور زدن تحریم‌ها را نمی‌دانند اما شاهد توقیف نفتکش ایران در جبل الطارق از سوی بریتانیا بودیم پس می بینیم عزم بسیار قوی وجود دارد تا ایران نفت خود را نفروشد.
او می‌گوید: با این مشکلات در فروش نفت راه‌های ورود دلار به کشور بسته می‌شود و دولت ناچار به چاپ اوراق قرضه شده و پایه پولی هم بالا خواهد رفت و باز هم شاهد تورم بیشتر در کشور خواهیم بود.