رویداد۲۴ سارا ریاضی: سرنوشت توافق هستهای بستگی زیادی به دو کاندیدای جانشینی یوکیا آمانو در آژانس بین المللی انرژی اتمی تعیین خواهد شد. روز دوشنبه هفته گذشته یوکیا آمانو به ناگهان جان خود را از دست داد. برخی رسانه‌ها از مرگ مشکوک آمانو خبر دادند و مدعی شدند آمانو زیر بار فشار‌های آمریکا و اسرائیل علیه برنامه هستهای ایران نمی‌رفته و جریان‌هایی در اسرائیل زمینه مرگ آمانو را فراهم کردند.
در ماه سپتامبر سال گذشته آژانس اعلام کرده بود که آمانو تحت درمان است. به ادعای اورشلیم پست نوع بیماری امانو در آژانس به یک موضوع تابو تبدیل شده بود. به گزارش آسوشیتدپرس، خانواده آمانو از آژانس خواسته بود مرگ او را قبل از برگزاری مراسم تشییع در روز دوشنبه اعلام نکنند. دلیل مرگ از سوی خانواده آمانو نیز اعلام نشده است. این دیپلمات برجسته ژاپنی در ۷۲ سالگی در حالی که از سال ۲۰۰۹ به عنوان دبیر آژانس بین المللی انرژی اتمی خدمت میکرد درگذشت.
به گزارش رویداد۲۴ در بیانیه‌ای که آژانس در پی درگذشت امانو منتشر کرد هیچ اشاره‌ای به زمان بندی انتخاب جانشین او نشده است. آژانس گفته آمانو قرار بود در نامه‌ای به هیات مدیره اعلان کند که قبل از پایان رسمی دوران ماموریتش به عنوان دبیر کل قصد کناره گیری دارد.
بر اساس بیانیه‌ای که آژانس روز سه شنبه هفته گذشته منتشر کرده، تا زمانی که مراحل انتخاب دبیرکل جدید آژانس انجام شود، کورنل فروتا دیپلمات رومانیایی ریاست آژانس را برعهده خواهد داشت.
آمانو همواره بر ماهیت فنی آژانس تاکید داشت و سعی میکرد این ماهیت را بر ماهیت سیاست این سازمان بین المللی ارجح بداند.
بر اساس اساس نامه آژانس بین المللی انرژی اتمی انتخاب دبیر کل آژانس با توافق ۳۵ کشور عضو آژانس صورت می‌گیرد. کاندیدای مد نظر باید در کنفرانس عمومی تایید شود. این نشست هر سال در تاریخ ۱۶ تا ۲۰ سپتامبر برگزار می‌شود.
بحران جانشینی آمانو و تمایل رسانه‌های اسرائیلی به گزینه آرژانتینی
اورشلیم پست در گزارشی در باره مرگ آمانو نوشته او با مقامات آمریکایی بر سر ایران درگیری داشت. این رسانه درباره گزینه‌های جایگزینی یوکیا آمانو از اجتناب وزارت خارجه اسرائیل در اظهار نظر درباره این گزینه‌ها حرف زده و نوشته کارشناسان هنوز درباره این گزینه‌ها به توافق نرسیده‌اند.
رافائل گروسا سفیر آرژانتین در آژانس انرژی اتمی و کورنل فروتا از رومانی و رییس کارکنان آژانس در دوره ریاست آمانو دو گزینه جانشینی یوکیا آمانو به عنوان دبیری آژانس انرژی اتمی است.
کورنل فروتا؛ گزینه‌ای که اسراییل با آن مخالف است
اورشلیم پست، کورنل فروتا را یکی از حامیان اصلی توافق هستهای خوانده که قرار گرفتن او در مصدر ریاست آژانس می‌تواند او را در برابر آمریکا و اسرائیل قرار دهد.
در سال ۲۰۱۶ فروتا اعلام کرده بود من فکر می‌کنم توافق هستهای به خودی خود نمایانگر موفقیت واقعی در نظارت هستهای است. او کسی است که می‌گفت برجام زمین بازی را تغییر داد و روابط بین طرف‌ها را بهبود بخشید و این واقعیت که امروز در آن قرار گرفته‌ایم نشان می‌دهد که وضعیت چقدر پیچیده و حساس بوده و امروز می‌توانیم از این وضعیت پیچیده با گفتگو عبور کنیم.
از این گذشته فروتا به سرعت فهرستی تدوین کرده که گویای معضلات فنی است که ایران علی رغم وجود آنها به توافق هستهای پایبند بوده است. از همه این‌ها مهمتر، کورنل فروتا از موضع آمانو برای عبور از ابعاد نظامی برنامه هستهای ایران حمایت میکرد. ایده او این بود که ایران فعالیت‌هایی داشته که با توسعه ابزار‌های منفجر شونده هستهای در ارتباط بوده، اما همه این‌ها به قبل از ۲۰۰۳ بر می‌گردد. با این حال این فعالیت‌ها از سطح مطالعات علمی فراتر نرفته و منتج به دستیابی ایران به سطحی از ظرفیت‌ها و توانمندی‌ها نشده است.
کورنل فروتا در سخنرانی‌ای که در سال ۲۰۱۷ ایراد کرد و در رسانه‌های اتحادیه اروپا نیز منتشر شد اعلام کرد او و آژانس بین المللی انرژی اتمی بر اجرای تعهدات برجامی توسط ایران اذعان دارند. برجام همچتان سنگ بنای رژیم عدم اشاعه سلاح هستهای در جهان است و برای امنیت منطقه، اروپا و جهان حیاتی است.
کورنل فروتا در سال ۲۰۱۳ به عنوان رییس هماهنگی‌های آژانس انتخاب شد. او سفیر رومانی در آژانس و سازمان ملل در وین بین سال‌های ۲۰۰۷ تا ۲۰۱۲ بوده است.
او پیش از این نیز در وزارت خارجه به عنوان دیپلمات پست‌های متعددی داشت. موضع آمانو در قبال ابعاد نظامی برنامه هستهای ایران دی پی افشاگری اسرائیل علیه برنامه هستهای ایران تغییری نکرد. این در حالی است که اسرائیل از تلاش ایران برای ساخت ۵ بمب اتم پرده برداشته بود.
کورنل فروتا و آژانس بین المللی انرژی اتمی بار‌ها از سوی محافظ رژیم صهیونیستی به مسامحه در برابر برنامه‌های مخفی ایران متهم شدند.
به گفته اورشلیم پست، مشخص نیست که آیا موضع کورنل فروتا در قبال ایران از آپریل ۲۰۱۸ که اسناد اسرائیل منتشر شده تغییر کرده یا نه.
رافائل گروسا؛ گزینه مورد حمایت اسراییل و آمریکا
در باره دیگر گزینه جانشینی امانو اطلاعات کمتری در دسترس است. به اذعان اورشلیم پست، رافائل گروسا احتمالا کاندیدای آمریکا و اسرائیل در آژانس است.
رافائل گروسا در مصاحبه‌ای که ژوئن امسال با انجمن کنترل سلاح انجام داده بود، درباره تاثیر برنامه هستهای ایران، برجام و چگونگی خروج ایران از تعهداتش برجام اظهاراتی را مطرح کرده بود. رافائل گروسا بسیار با احتیاط و محافظه کار است.
او گفته بود: قطعا برجام تاثیر به سزایی داشته است؛ چه در بحران‌های منطقه‌ای چه برای جلوگیری از اشاعه سلاح. اما هنوز خیلی زود است بتوانیم آنها را ارزیابی کنیم چرا که وضع ممکن است تغییر کند.
رافائل گروسا همچنین گفته در سال ۲۰۱۶ فضای خوشبینانه‌ای درباره برجام شکل گرفته بود و فضای اطراف کره شمالی بدبینانه بود. اما امروز چه؟ آیا اوضاع تغییر نکرده است؟ در سال ۲۰۱۸ فضا برای برجام بدبینانه و برای کره شمالی خوشبینانه شد.
او همچنین گفته امروز در مورد کره شمالی تردید‌هایی وجود دارد، اما هنوز امید هم هست و درباره برجام به نظر می‌رسد به یک باره این توافق رو به زوال رفته است. تنها ظرف دو سال و نیم انگار همه طیف‌های رنگین کمان جلوی چشم ما ظاهر شده است.
توییتر رافائل گروسا نیز مرجع خوبی برای ارزیابی ایده‌های اوست. او از پیمان منع اشاعه سلاح هستهای حمایت می‌کند و همه وقایع مرتبط با کنفرانس‌های منع اشاعه سلاح در نقاطی به جز اروپا و آمریکا را نیز پوشش داده است.
تایمز آو اسرائیل تنها رسانه اسرائیلی است که خبر یکی از رسانه‌های داخلی ایران درباره احتمال دست داشتن اسرائیل در مرگ آمانو را بازتاب داده است.
این رسانه اسرائیلی خبر مرگ آمانورا با بازنشر بخشی از گزارش آسوشیتدپرس درباره تنش‌ها بر سر برنامه هستهای ایران در خلال بازگشت تحریم‌های آمریکا و افزایش درگیری میان ایران و آمریکا منتشر کرده است. این رسانه درباره کورنل فروتا نوشته: جانشین آمانو تا زمان انتخاب دبیر کل در مجمع عمومی، کسی است که از حامیان اصلی توافق هستهای سال ۲۰۱۵ بوده است.
جنگ میان بلوک حامیان برجام و مخالفان آن بر سر جانشین
به گزارش رویداد۲۴ رویترز که اخیرا در انتشار اخبار ضد ایرانی گوی سبقت را از سایر رسانه‌های جهان ربوده، در گزارشی نوشته آمانو اغلب بر اقدامات فنی آژانس تاکید داشت تا رویکرد‌های سیاسی، اما تصمیم ترامپ برای خروج از توافق هستهای فشار‌های سیاسی را بر او و آژانس افزایش داده بود. این تصمیم درگیری ایران و آمریکا را بیشتر کرد و به اعمال مجدد تحریم‌ها علیه تهران منجر شد. این رسانه به همزمانی مرگ آمانو با تشدید تنش ایران و آمریکا نیز اشاره کرده است.
رویترز نوشته فقدان اطلاعات درباره بیماری آمانو نشان می‌دهد چطور این سازمان با اطلاعات حساس برخورد می‌کند. دیپلمات‌ها و اعضای آژانس بین المللی انرژی اتمی اغلب ناتوانی‌شان را از دسترسی به اطلاعات محرمانه‌ای که در اختیار آمانو و همکارانش درباره موضوعاتی نظیر توافق هستهای ایران بود عنوان می‌کردند.
در گزارش رویترز گفته شده در حالی که هر یک از کاندیدا‌ها ایده‌های خودشان را در استایل مدیریتی دارند، اما در اینکه تغییرات خاصی در موضع آژانس در قبال موضوعات مهمی نظیر ایران و کره شمالی رخ نخواهد داد اتفاق نظر دارند.
آسوشیتدپرس خبر مرگ آمانو در حالی اعلام کرده که نگرانی‌ها از بابت تنش‌ها بر سر برنامه هستهای ایران در حال افزایش است و ترامپ از توافق هستهای خارج شده و تحریم‌ها علیه ایران را برگردانده است. آمانو به شدت درگیر مذاکرات طولانی ایران و غرب برای رسیدن به یک توافق بود. توافقی که درنهایت به دست ترامپ از بین رفت.
عدنان طباطبایی یک کارشناس در مرکز تحقیقات آلمان درباره مرگ آمانو گفته مرگ او ضایعه بزرگی برای آژانس است. با اینکه می‌دانیم آژانس بدون آمانو هم قادر است به کارش که عدم اشاعه سلاح است ادامه دهد، اما از دست دادن شخصی مانند یوکیا آمانو که خودش را وقف این کار کرده بود می‌تواند به پیچیدگی‌های شرایط به ویژه وضعیت برجام بیافزاید.
واشنگتن پست نیز از درگیری جدی آمانو در مذاکرات هسته ایران و توافق نهایی حاصل میان ایران و قدرت‌های جهانی گفته و نوشت: مرگ او در حالی اتفاق افتاده که نگرانی‌ها برای تنش‌ها بر سر برنامه هستهای ایران در حال افزایش است.
این رسانه در گزارش با عنوان «یوکیا آمانو، مسئول نظارت بر توافق هستهای درگذشت» نوشت: آمانو سکاندار آژانس در خلال مذاکرات هستهای با ایران و فاجعه هستهای در فوکوشیما ژاپن بعد از سونامی سال ۲۰۱۱ بود.
نیویورک تایمز نیز در گزارشی نوشت: آمانو سعی داشت ایران را مجاب کند با وجود خروج آمریکا، در برجام بماند. او تا هفته‌های آخر نیز دست از تلاش برنداشت. اما ایران کاهش تعهدات برجامی را از سر گرفته است.
بر اساس این گزارش یافتن جانشینی برای آمانو کار ساده‌ای نیست. قدرت‌های کوچک و بزرگی در آژانس اعمال نفوذ می‌کنند. آمانو بعضا از سوی ایرانی‌ها و دیگر به منعطف بودن در برابر واشنگتن متهم می‌شد، اما در واشنگتن دولت ترامپ و منتقدان توافق هستهای از جمله اسرائیلی‌ها، آمانو را به دلیل عدم انجام نظارت‌های سنگین‌تر علیه سایت‌های هستهای ایران و ساده گیری به ایران تخطئه می‌کرند.
به ادعای نیویورک تایمز، منتقدان آمانو می‌گویند زمانی که ایران مدارکش را در رابطه با برنامه‌های هسته‌ای‌اش در گذشته ارائه می‌داد، او به ایران اجازه داد تاریخ را تحریف کند. آنها به اسناد افشا شده توسط اسرائیل در باره برنامه‌های ایران اشاره می‌کنند.
وال استریت ژورنال بلوک‌هایی که ممکن است بر انتخاب جانشین آمانو تاثیر بگذارند را به دو بلوک هند و چین به عنوان حامیان توافق هستهای و بلوک آمریکا از سوی دیگر تقسیم کرده و گفته این دو می‌توانند بر جانشین آمانو تاثیر بگذارند.
سپتامبر سال گذشته بنیامین نتانیاهو، آمانو را به حرکتی آهسته برای پیگیری اسنادی علیه برنامه هستهای ایران متهم کرد؛ ترامپ نیز ایران را به داشتن فعالیت‌های غنی سازی مخفیانه متهم کرد. ایران نیز تعمدا تعهدات برجامی‌اش را در هفته‌های اخیر کاهش داده و تهدید کرده در صورتی که تصمیم واشنگتن مبنی بر ترک توافق هستهای تغییر نکند به برداشتن قدم‌های بعدی ادامه خواهد داد. آمریکا نشست هفته گذشته با آژانس درباره تخفلفات ایران را سازنده خوانده بود، اما آمانو فرصت شرکت در این نشست را به دلیل بیماره پیدا نکرد.
این رسانه به اهمیت موضع رییس بعدی در قبال بمب اتم ایران و نحوه نظارت‌ها بر این کشور اشاره کره و نوشته برخی اختلاف میان ایران و آمریکا در دوران محمد البرادعی دبیر کل سابق آژانس قبل از آمانو، به اختلافات جدی و طولانی در آژانس در سال ۲۰۰۹ تبدیل شده بود.
مرگ مشکوک یوکیا آمانو
مرگ آمانو آژانس انرژی هستهای را در شرایطی حساس، بدون رهبر کرد: در شرایطی که ایران در واکنش به انفعال اروپایی‌ها در برابر خروج آمریکا از برجام، کاهش تعهدات برجامی را آغاز کرده است.
آمانو در این شرایط وظیفه ایجاد تعادل میان فشار‌های دولت‌های قدرتمند مانند ترامپ برای از بین بردن توافق هستهای و اروپایی‌ها برای نگه داشتن این توافق را برعهده داشت و مرگش چالش‌هایی را به همراه خواهد داشت.
آمانو در جریان مذاکرات هستهای و پس از آن بار‌ها به ایران سفر کرده بود و بسیاری از دغدغه‌هایش را با مقامات ایرانی در میان می‌گذاشت.
با روی کار آمدن ترامپ فشار‌ها بر آمانو و آژانس افزایش یافت. یکی از دلایل مشکوک بودن مرگ آمانو، اتفاقی است که برای رییس بازرسان آژانس بین المللی انرژی اتمی افتاد.
ترو واریورانتا دیپلمات فنلاندی و معاون دبیرکل آژانس انرژی اتمی و رییس بخش بازرسی و نظارت آژانس بود. او در ۱۱ ماه می‌سال ۲۰۱۸ در پی برخی اتهام زنی‌های جنسی از سمت خود استعفا کرد.
واریورانتا در سال‌های اخیر به عنوان مدیر بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، چندین بار به ایران سفر کرده بود. وی دو ماه بعد از امضای برجام، در بازدید یوکیا آمانو، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از منطقه پارچین در ۲۹ شهریور ۱۳۹۴ (سپتامبر ۲۰۱۵) شرکت داشت. در این سفر گروه بازرسان آژانس انرژی اتمی از منطقه پارچین نمونهبرداری کردند تا نتیجه آزمایش‌ها را اعلام کنند.
بسیاری از رسانه‌ها همزمانی استعفای او را خروج آمریکا از برجام را یک اتفاق ساده قلمداد نکردند و معتقد بودند آمریکا در اتهاماتی که علیه او زده شد دست داشته است.