رویداد۲۴ وزارت خزانه داری آمریکا این هفته به درخواست وزارت خارجه تحریم هایی را علیه ظریف، وزیر خارجه ایران اعمال کرد. این اقدام تلافی جویانه ظاهرا در راستای کمپین فشار حداکثری ترامپ علیه جمهوری اسلامی انجام شد. قضیه ظریف فرق می کند. قرار دادن مذاکره کننده ارشد یک کشور در فهرست تحریم ها، اقدامی غیر عادی محسوب می شود. در واقع این اقدام نقض مستقیم رویه های دیپلماتیک و همچنین ماده 31 کنوانسیون روابط دیپلماتیک وین است.
اما در صورتی که ترامپ به دنبال مذاکره با ایران است، چرا دست به این اقدام زد؟ این اقدام بدون شک باعث تضعیف جایگاه میانه روها در نظام سیاسی ایران خواهد شد که به دنبال راهی برای خروج از بحران دیپلماتیک کنونی با غرب هستند. در مقابل، تندروهای ایران ظاهرا اهمیتی برای خطرات پیش رو قائل نیستند.
ظریف در ماه های اخیر در رسانه های اجتماعی و مصاحبه های تلویزیونی خود به شدت از دولت آمریکا به ویژه ترامپ و مشاور امنیت ملی تندروی او یعنی جان بولتون انتقاد کرده بود. بنابراین، اقدام تلافی جویانه دولت خیلی غیر منتظره نبود. علاوه بر این، برخی مقامات آمریکایی معتقدند که ظریف اهمیت چندانی در ساختار قدرت ایران ندارد و تحریم کردن او ضربه ای به اهداف آمریکا وارد نخواهد کرد.
بدون شک ترامپ، بولتون و همچنین مایک پمپئو، وزیر خارجه آمریکا اقدامات اخیر را در راستای تشدید فشارها علیه جمهوری اسلامی انجام داده اند. بولتون بارها در گذشته خواستار اقدام نظامی علیه تهران شده است. ظاهرا پمپئو نیز از رویکرد جنگ طلبانه بولتون حمایت می کند. اما رئیس جمهور تمایلی برای شروع یک جنگ دیگر در منطقه ندارد. از سوی دیگر، درگیری نظامی میتواند عواقب بسیار بدی برای کل کشورهای منطقه از جمله متحدان و شرکای آمریکا داشته باشد.
علاوه بر این، ممکن است اقدامات تلافی جویانه دولت ترامپ در واکنش به حوادث اخیر در آب های خلیج فارس رخ داده باشند. اوایل این ماه بریتانیا ظاهرا به درخواست دولت ترامپ یک نفت کش ایرانی را در نزدیکی تنگه جبل الطارق توقیف کرد. مقامات بریتانیایی ادعا می کنند که این نفتکش برخلاف تحریم های اتحادیه اروپا در حال انتقال نفت به سوریه بوده است. بعد از این حادثه ایرانی ها یک نفتکش بریتانیایی استنا امپرو را توقیف کردند. بریتانیا در واکنش به این اقدام ایران، کشتی های جنگی خود را به منطقه اعزام کرده است. بوریس جانسون نخست وزیر جدید بریتانیا مصمم است که در همه جبهه ها قاطعانه عمل کند. او برای محافظت از کشتی های بریتانیایی در آب های خلیج فارس تحت فشار قرار خواهد گرفت. اما دیگر قدرت های اروپایی نگرانند که بحران کنونی به تدریج شدت پیدا خواهد کرد. حتی در صورتی که ایران تنگه هرمز را مسدود نکند، حملات علیه نفت کش های تجاری می تواند قیمت نفت و نرخ بیمه تجاری کشتی ها را افزایش دهد. مقامات اسرائیلی نیز از شرایط کنونی ابراز نارضایتی کرده اند.
اما دولت ترامپ احتمالا انگیزه های دیگری نیز برای تحریم ظریف دارد. ایران در هفته های اخیر محدودیت های سطح غنی سازی در توافق هسته ای را زیر پا گذاشت. آمریکا تقریبا یک سال پیش از توافق برنامه جامع اقدام مشترک خارج شد. این توافق عملا دستیابی ایران به تسلیحات هسته‌ای را غیر ممکن کرد و مهم ترین دستاورد دیپلماتیک آمریکا در خاورمیانه محسوب می شود.
ظریف تحصیل کرده آمریکا است و تسلط بالایی بر زبان انگلیسی دارد. برخی معتقدند که مصاحبه های اخیر ظریف با شبکه های آمریکایی باعث عصبانیت مقامات آمریکایی شده است. ظریف بین سال های 2002 تا 2007 به عنوان سفیر ایران در سازمان ملل انجام وظیفه می کرد و روابط خوبی با بسیاری از اعضای تشکیلات سیاست خارجی آمریکا برقرار کرده است.
اما این احتمال نیز وجود دارد که تحریم های اخیر کار عناصر تندرو در دولت از جمله جان بولتون و مایک پمپئو بوده باشند. ظاهرا آن ها به دنبال جلوگیری از ایجاد روابط مستقیم بین تهران و واشنگتن هستند و تلاش می کنند که تهران را وادار به انجام اقدامات تحریک آمیزتری کنند. تشدید تنش ها در منطقه از سوی تهران می تواند قدرت های اروپایی را به مواضع واشنگتن نزدیک تر کند.
ترامپ بارها در گذشته خواستار مذاکره مستقیم بین دو کشور شده است و هنوز فرصت کافی برای از سر گرفتن مسیر دیپلماسی وجود دارد. اما تحریم ظریف کمکی به پیشبرد اهداف آمریکا نخواهد کرد. این اقدام در ماه های آینده بیشتر آمریکا را از متحدان اروپایی خود دور خواهد کرد. گفتنی است، طرف های اروپایی برجام شدیداً مخالف اقدام نظامی علیه تهران هستند و همچنان از توافق برجام حمایت می کنند.
ظاهرا مقامات دولت ترامپ هنوز تصور می کنند که تشدید تحریم های اقتصادی در نهایت رهبران این کشور را به میز مذاکره بازخواهد گرداند. اما استراتژی واشنگتن باعث متحد شدن شهروندان ایرانی در مقابل فشارهای خارجی شده است. ظاهرا در حال حاضر رهبران ایران امیدوارند که متحدان آمریکا ترامپ را برای عقب نشینی از کمپین فشار حداکثری خود تحت فشار قرار خواهند داد. اما هیچ شواهدی وجود ندارد که دو کشور برنامه ای برای امتیاز دادن و عقب نشینی از مواضع سرسختانه خود دارند.
دولت ترامپ این هفته با اقدام نمادین خود تنها سیاست مدار مذاکره کننده ایرانی که سابقه خوبی در همکاری با قدرت های خارجی دارد را از صحنه خارج کرد. این تصمیم دولت به بدتر شدن روابط دو جانبه منجر خواهد شد و احتمال دست یابی به یک راه حل دیپلماتیک را کاهش می دهد.
علاوه بر این، آمریکا در سطح دنیا به عنوان یک کشور بزرگ و قدرتمند در نظر گرفته میشود و برای مدتی طولانی مورد احترام همگان قرار داشته است. اما اقدامات اخیر دولت ترامپ به اعتبار و جایگاه آمریکا در دنیا خدشه وارد می کند.