آیا اعلام توانگری مالی شرکت های بیمه محرمانه است؟

رویداد۲۴ در ایران، شرکت‌های مختلف بیمه‌ای وجود دارند که سالانه با تبلیغات سعی در جذب مشتریان خود و فروش خدمات بیمه‌ای دارند. یکی از مهمترین نکاتی که می‌تواند در شناساندن یک شرکت بیمه‌ای خوب کمک کند، توانگری مالی شرکت‌های بیمه است. توانگری مالی در واقع میزان توان مالی شرکت بیمه گر در انجام تعهدات مالی در قبال بیمه گذار است و هرچه این توان مالی بیشتر باشد، شرکت در جایگاه بهتری قرار خواهد گرفت.

در همین رابطه امیر صفری، مدیرکل نظارت بر بیمه‌های زندگی بیمه مرکزی گفت: در حوزه توانگری مالی شرکت‌های بیمه، مدیریت توانگری مالی توسط شرکت مهمترین بحثی است که مورد غفلت قرار گرفته است. بر اساس ماده ۷ آیین نامه اکچوئر رسمی بیمه (شماره ۷۸) مصوب شورای عالی بیمه مورخ ۱۳۹۱/۹/۲۸ اکچوئر رسمی بیمه موظف است حداقل سالی یکبار گزارش خود مشتمل بر ارزیابی و اظهارنظر پیرامون وضعیت موسسه بیمه را در محور‌هایی که این ماده تعیین کرده از جمله نحوه محاسبه نسبت توانگری مالی و صحت آن تهیه و حسب مورد به موسسه بیمه و بیمه مرکزی ارائه کند.

وی افزود: نظیر بسیاری از کشورها، موضوع محاسبات توانگری مالی و تایید صحت آن از جمله مسئولیت‌های اکچوئران در کشور شمرده شده است. این محاسبات مستلزم برخورداری از دانش بیمه، حسابداری، مالی، احتمالات و ریاضیات مالی است. اکچوئری را که یکی از علوم چندرشته‌ای می‌توان محسوب کرد، واجد دانش حداقل در چنین حوزه‌هایی است.

صفری در پاسخ به این سوال که توانگری مالی شرکت‌های بیمه چه اهمیتی دارد و چرا در بین سایر موضوعات، این موضوع بیشتر بحث می‌شود؟ عنوان کرد: آیین نامه “نحوه محاسبه و نظارت بر توانگری مالی موسسات بیمه” مصوب مورخ ۱۳۹۰/۱۱/۲۶ شورای عالی بیمه یکی از با اهمیت‌ترین مصوبات شورای عالی بیمه تاکنون است. این آیین نامه توجه مدیران شرکت‌ها را به خود جلب کرده است، شاید به این دلیل که ضمانت‌های اجرایی آن نسبت به سایر آیین نامه‌ها موثرتر است. مطابق آیین نامه، بیمه مرکزی معمولاً دو اقدام نسبتاً مهمتر در قبال شرکت‌هایی که از توانگری مالی لازم برخوردار نباشند به عمل می‌آورد. در وهله اول شرکتی که دارای توانگری مالی کافی نیست ملزم می‌شود که سرمایه خود را افزایش دهد لذا مدیران شرکت باید سهامداران موجود را برای افزایش سرمایه قانع کنند یا سرمایه جدید به طریقی دیگر تامین شود. تامین سرمایه دشوار است. در وهله دوم، شرکت ممکن است ملزم شود که صدور برخی از رشته‌های بیمه‌ای را متوقف کند و لذا شرکت‌های بیمه که در حال حاضر به شدت نیازمند تامین نقدینگی هستند با دردسر مهمی مواجه می‌شوند لذا این دو اقدام آثار جدی‌ای بر شرکت دارد و لذا اهمیت آیین نامه را بیش از سایرین افزایش می‌دهد.

رئیس سابق پژوهشکده بیمه افزود: ناگفته نماند که تعلیق یا توقف موقتی صدور در برخی از رشته‌های بیمه به عنوان ضمانت اجرای سایر آیین نامه‌ها نیز به کار می‌رود، اما بیمه مرکزی عملاً از این ضمانت اجرا عمدتاً در همین خصوص استفاده کرده است. انتشار اطلاعات مقدار توانگری مالی، عملاً متغیری مهم در تصمیم گیری بیمه گذاران به خصوص بیمه گذاران حقوقی محسوب می‌شود. بسیاری از بیمه گذاران حقوقی بر همین مبنا شرکت بیمه گر خود را انتخاب می‌کنند و در نتیجه میزان توانگری مالی برای مدیران شرکت‌ها اهمیتی بیشتر می‌یابد. از سوی دیگر، اعطای برخی از امتیازات یا مجوز‌ها از سوی بیمه مرکزی به موسسات بیمه کشور منوط به مقدار قابل قبول توانگری مالی شده است و طبق برخی ضوابط و مقررات، شرکت‌های توانگر‌تر می‌توانند امتیازات یا مجوز‌ها را دریافت کنند. به عنوان مثال، دریافت مجوز قبولی اتکایی توسط موسسات بیمه مستقیم منوط به کسب حداقل توانگری مالی مورد نظر بیمه مرکزی است. از سوی شرکت‌ها نیز مشاهده می‌شود که یکی از ابعاد تبلیغاتی شرکت‌های بیمه کشور، بعد توانگری مالی است، شرکت‌هایی که وضعیت مناسبی از این بعد دارند در تبلیغات خود بر این موضوع تاکید می‌کنند.

وی در پاسخ به این سوال که آیین نامه ۶۹ با چه نگاهی تدوین شده است؟ گفت: رویکرد آیین نامه ۶۹ برای مدلسازی، رویکرد مبتنی بر ریسک است. اکچوئران با نگاهی به آیین نامه ۶۹ در می‌یابند که رویکرد آیین نامه رویکرد مبتنی بر ریسک است. هنگام سلسله جلسات پیرامون توانگری مالی، حتی دیدگاهی مطرح شد که یک مدل ساده و قابل فهم برای شرکت‌های بیمه که مبتنی بر ضریبی از یکی از شاخص‌های مبلغ صدور یا مبلغ خسارت مناسب‌تر است، لذا این امکان وجود داشت که مدلی بسیار ساده و از نظر من ناکارآمد و بی حاصل در قالب آیین نامه تصویب شود. با استدلال‌هایی که ارائه کردیم صاحبنظران را قانع کردیم که سیستمی پیشرفته‌تر و مبتنی بر ریسک می‌تواند منجر به آگاهی شرکت‌ها از ریسک و در نتیجه کنترل ریسک‌ها توسط خود شرکت شود. عملاً تا آنجا که از شواهد پیداست این هدف تاکنون تحقق نیافته است. گرچه مدل موجود، مدل مبتنی بر ریسک است، اما در این مدل فرض شده است، مقدار ریسک تا زمانی که ضرایب ریسک جدید توسط بیمه مرکزی به هنگام و ابلاغ نشده است، ثابت است. در حالی که مقدار ریسک در ادبیات نظری متغیر و نه مقداری ثابت تصور می‌شود، ثابت بودن مقادیر ریسک طی زمان یکی از ایرادات مدل موجود است.

صفری اظهار کرد: اصولاً و طبق تئوری هنگام مدل سازی، همه ریسک‌ها بایستی شناسایی و لحاظ شوند، اما شناسایی و اندازه گیری همه ریسک‌ها عملاً مقدور و یا به صرفه نیست، لذا می‌توان از ریسک‌های ناچیز که آثار قابل توجهی ندارند، صرف نظر کرد. محاسبه و برآورد برخی از ریسک‌ها نیز در عمل تقریباً غیر ممکن و یا بسیار دشوار است. مثلاً برای ریسک عملیاتی که مستلزم داده‌های فراوان و بعضاً کیفی است داده‌هایی وجود ندارد. از آنجا که ریسک‌های عملیاتی به مواردی نظیر خطا‌های انسانی مثل کلاهبرداری و اختلاس مربوط می‌شود، شرکت‌ها از ثبت چنین اطلاعاتی خودداری می‌کنند یا اینکه اساساً چنین خطا‌هایی هرگز کشف و آشکار نشده و پنهان باقی می‌مانند، لذا محاسبه ریسک عملیاتی با مشکل عدم وجود داده مواجه می‌شود. حتی در کشور‌های پیشرفته نیز چنین مشکلی وجود دارد.

مدیرکل نظارت بر بیمه‌های زندگی بیمه مرکزی ادامه داد: همانند مدل توانگری مالی ۲ اتحادیه اروپا، مدل توانگری مالی مندرج در آیین نامه ۶۹، ریسک‌های صدور بیمه نامه به تفکیک رشته‌های بیمه ای، ریسک بازار که شامل ریسک سرمایه گذاری‌های شرکت بیمه در سهام شرکت‌های بورسی و غیربورسی و همچنین املاک و مستغلات است، ریسک نقدینگی، ریسک اعتبار که خود شامل مطالبات ناشی از عملیات بیمه اتکایی با خارج از کشور و مطالبات از داخل کشور است را شامل می‌شود. البته که ریسک حوادث طبیعی فاجعه آمیز و به طور خاص ریسک زلزله نیز در مدل مستتر است. ریسک حوادث فاجعه آمیز (زلزله) به عنوان بخشی از ریسک صدور برای شرکت‌هایی که احیاناً پوشش زلزله در قالب رشته‌های آتش سوزی، مهندسی، ثالث یا زندگی را ارائه می‌دهند نیز در مدل لحاظ می‌شود.

وی در پاسخ به این سوال که به نظر شما در حوزه توانگری مالی شرکت‌های بیمه چه چیزی از همه مهمتر است؟ بیان کرد: یکی از مهمترین جنبه‌هایی که در مورد توانگری مالی مورد غفلت قرار گرفته، مدیریت توانگری مالی شرکت بیمه ابتدائاً توسط خود شرکت بیمه است. کاربران یا ذینفع‌های توانگری مالی به نحوی سه دسته اند: دسته اول، بیمه گذاران هستند که با تکیه بر مقدار افشاء شده توانگری مالی در تصمیم گیری برای خرید بیمه از آن استفاده می‌کنند. بیمه گذاران از شرکتی که توانگری مالی ضعیفی دارد (ریسک نسبی بالایی دارد یا سرمایه نسبتاً اندکی دارد)، بیمه نامه نمی‌خرند. دسته دوم، بیمه نهاد‌های نظارتی از جمله بیمه مرکزی است که بر اساس مقدار توانگری مالی، در مورد شرکت بیمه با توجه به مقررات و ضوابط آیین نامه ۶۹، تصمیم گیری کرده و در قبال شرکت بیمه اقدام نظارتی لازم را به عمل می‌آورد. دسته سوم، خود شرکت بیمه است. شرکت بیمه باید مقدار توانگری خود را مدیریت کند. این مقدار، مقداری تصادفی نیست و نتیجه تصمیمات، اقدامات و توانایی مدیریت شرکت است.

صفری عنوان کرد: اکچوئران شرکت بیمه با نگاه به جزئیات مدل و متغیر‌های تاثیرگذار می‌توانند توصیه‌های لازم را به مدیریت شرکت جهت کنترل و مدیریت مقدار توانگری مالی شرکت ارائه دهند. این مقدار می‌تواند و باید مدیریت شود به گونه‌ای که در سطحی بهینه تنظیم و تثبیت شود. لازم است اشاره کنم که با توجه به تعارض منافع و حضور ذینفع‌های متفاوت در شرکت، مقدار حداکثری توانگری مالی مقداری مطلوب نیست. مقدار توانگری مالی خیلی بالا تحت شرایطی می‌تواند به معنی ناکارآمدی مدیریت قلمداد شود همانطور که مقدار خیلی کم آن نیز نشانه ضعف مدیریت است. مثلاً مقدار توانگری مالی خیلی بالا می‌تواند نتیجه عدم توانایی بازاریابی، جذب بازار و جذب ریسک و مدیریت صدور باشد؛ لذا از یک نگاه، مقدار توانگری مالی بالا نشانه عدم جذب ریسک صدور به تناسب سرمایه موجود است؛ لذا در این وضعیت، سرمایه عاطل و راکد مانده است.

مدیرکل نظارت بر بیمه‌های زندگی بیمه مرکزی افزود: مقدار توانگری مالی هر شرکت طی زمان ثابت نمی‌ماند. متغیر‌های بی شماری موثرند که برخی از آن‌ها در مدل آیین نامه ۶۹ گنجانیده شده است، اما برخی از متغیر‌های موثر نیز خارج از مدل قرار دارند. چنانچه شرکتی دارای مقداری بالا در یک سال معین باشد، منطقاً طی دوره بعد بیمه گذاران بیشتری مایل به خرید از این شرکت خواهند بود چراکه مقدار توانگری مالی برای حمایت از مصرف کننده باید افشاء گردد و مصرف کننده نیز این متغیر را در تصمیم خرید خود لحاظ می‌کند. خرید بیمه نامه بیشتر از شرکت مورد نظر در دوره بعد منجر به ورود ریسک بیشتر به شرکت خواهد شد و در نتیجه ریسک بیشتر منجر به کاهش مقدار توانگری شرکت در دوره بعد می‌شود. چنانچه این تحلیل را عملی بدانیم، نتیجتاً رفتار مقدار توانگری مالی شکلی سینوسی طی زمان خواهد یافت، اگر دخالت سایر عوامل را لحاظ نکنیم.

صفری ایرادات این آیین نامه را اینگونه بیان کرد: آیین نامه ۶۹ و مدل آن ایرادات زیادی دارد. حتی هنگام طراحی آن از برخی از ایرادات، آگاهانه و عامدانه به سبب فقدان برخی از زیرساخت‌ها از جمله دسترسی به داده و آمار چشم پوشی شد. از جمله این‌ها می‌توان به عدم حضور برخی از ریسک‌ها نظیر ریسک عملیاتی، عدم لحاظ وابستگی بین ریسک ها، فرض ثبات ریسک‌ها طی زمان، و موارد بی شمار دیگر اشاره کرد. جدای از این موارد می‌خواهم به یکی از ایرادات اصلی آن اشاره کنم. در مدل موجود و طبق فرمول، شرکت هرچه ذخایر بیشتری داشته باشد، از توانگری مالی ضعیف تری برخوردار خواهد بود. این منطقی نیست و بایستی اصلاح شود.

مدیرکل نظارت بر بیمه‌های زندگی بیمه مرکزی در پاسخ به این سوال که مسئولیت تایید مقدار توانگری مالی بر عهده چه کسی است؟ عنوان کرد: بر اساس ماده ۶ آیین نامه ۶۹، نسبت توانگری مالی باید به تایید هیات مدیره شرکت برسد و با امضای مدیرعامل و همچنین اظهار نظر حسابرس شرکت به بیمه مرکزی ارسال شود. طبق ماده ۱۴، در صورت ارائه اطلاعات ناقص، خودداری از محاسبه و ارسال گزارش تفصیلی نسبت توانگری، محاسبه نسبت بر اساس اطلاعات غیرواقعی و غیرمعتبر، بنا به تشخیص می‌تواند به مدیرعامل یا هیات مدیره تذکر شفاهی یا کتبی دهد، مدیرعامل یا هیات مدیره را سلب صلاحیت کند، پروانه فعالیت شرکت بیمه در یک یا چند رشته بیمه‌ای برای مدتی تعلیق یا نهایتاً پیشنهاد لغو دائم پروانه فعالیت شرکت در یک یا چند رشته به شورای عالی بیمه ارائه شود. مقدار توانگری را شرکت محاسبه می‌کند به این منظور که از وضعیت خود آگاه شود، اما مقدار معتبر و قابل افشاء توانگری، مقداری است که بیمه مرکزی محاسبه می‌کند.

وی در ادامه در پاسخ به این سوال که آیا باید مقدار توانگری مالی شرکت‌های بیمه افشاء شود یا اینکه این مقدار محرمانه است؟ گفت: بایستی توجه کرد که با وجود اینکه شرکت بیمه مقدار توانگری خود را بایستی محاسبه کند، اما مقدار معتبر توانگری مالی، مقداری است که بیمه مرکزی محاسبه می‌کند. آیین نامه ۶۹ در مورد افشاء صراحت ندارد. در اولین سالی که محاسبات توانگری مالی صورت گرفت، از افشای عمومی آن خودداری شد و مقادیر نسبت توانگری محاسبه شده توسط بیمه مرکزی برای هر شرکت فقط به همان شرکت اعلام شد. شاید استدلال این بود که افشای این مقادیر می‌تواند بازار را تحت تاثیر قرار دهد و به خصوص شرکت‌هایی که وضعیت توانگری ضعیفی دارند حداقل بخشی از بازار خود را از دست بدهند، اما اساساً فسلفه محاسبه توانگری مالی شرکت‌های بیمه، حمایت از حقوق بیمه گزار است. بیمه گذار در تصمیم گیری خود برای انتخاب بهترین شرکت مردد است و دانش و اطلاعات کافی برای ارزیابی توانگری مالی شرکت‌های بیمه ندارد، لذا بیمه مرکزی به نمایندگی از بیمه گذاران و برای حمایت از حقوق آنان، توانگری مالی شرکت‌های بیمه را محاسبه کرده و بایستی آن‌ها را افشاء کند تا بیمه گزار بر اساس اعتمادی که به بیمه مرکزی دارد و بر مبنای اطلاعات افشاء شده، شرکت بیمه مناسبی را انتخاب کند، لذا تصور می‌شود که شرکت‌های بیمه به منظور افزایش سهم بازار خود بایستی بر روی افزایش مقدار توانگری مالی خویش رقابت کنند.

صفری در پایان اظهار کرد: در سیستم بانکی کشور، مقدار کفایت سرمایه دقیقاً همانند مقدار توانگری مالی عمل می‌کند. اصول، مفاهیم، مبانی و مدل‌های کلی توانگری مالی شرکت‌های بیمه با کفایت سرمایه در بانک یکسان هستند. با این حال، سیستم بانکی کشور و بانک مرکزی مقدار کفایت سرمایه را تقریباً هرگز منتشر نکرده است و این مقدار در سیستم بانکی کشور محرمانه تلقی شده است. هم اکنون طبق ماده ۴ آیین نامه شماره ۸۸ (آیین نامه گزارشگری و افشای اطلاعات موسسات بیمه)، شرکت‌های بیمه مکلف اند نسبت توانگری مالی مورد تایید بیمه مرکزی و همچنین خلاصه‌ای از نحوه مدیریت ریسک موسسه مشتمل بر گزارش وضعیت ریسک‌های خود را در پایگاه اطلاع رسانی خود افشاء کنند.