رویداد۲۴ بخشی از بار ۳.۵ هزار میلیارد تومانی تحمیلی هر ماهه به بودجه کم شد؛ این اتفاق در روز‌های آخر شهریورماه امسال افتاد. دولت تا پیش از این هر ماهه ۳.۴ هزار میلیارد تومان در جیب خانوار‌های ایرانی می‌گذاشت که عده‌ای از آنها، نیازی به دریافت پول نداشتند.
یارانه نقدی ۴۵ هزار و ۵۰۰ تومانی سالانه حدود ۴۲ هزار میلیارد تومان بار مالی برای دولت دارد که بر این اساس، طبق بودجه ۹۸ دولت تصمیم به حذف گام به گام یارانه‌بگیران غیرنیازمند دارد. این در شرایطی است که طبق گزارش مرکز آمار ایران، سهم یارانه نقدی از درآمد خانوار به حداقل رسیده است؛ به طوری که سهم یارانه از درآمد خانوار‌های شهری از ۱۱ درصد در سال ۹۰ به ۴ درصد در سال ۹۷ و در خانوار‌های روستایی از ۲۰ درصد در سال ۹۰ به ۸ درصد در سال ۹۷ کاهش یافته است.
مرحله اول حذف یارانه‌بگیران، شهریورماه امسال اتفاق افتاد که براساس آن، کمتر از ۲۰۰ هزار خانواده و به عبارتی، حدود ۷۰۰ هزار نفر جزو خانوار‌های پردرآمد شناسایی شده و
یارانه نقدی به حسابشان واریز نشد؛ این خبر در گزارش دفتر سخنگوی دولت دیده می‌شد.
براساس مصوبه مجلس و آیین‌نامه‌های مربوطه، خانوار‌های ایرانی طبق تمامی اطلاعات ثبتی مانند مسافرت‌های خارجی، خودرو‌هایی که فرد دارد، نوع شغل، کارفرما بودن و تعداد پرسنل، معاملات انجام شده، دارایی‌های مختلف و تمامی اطلاعاتی که بر روی کدملی فرد ثبت شده، دهک‌بندی شده‌اند.
بر اساس آخرین اطلاعات ارائه شده از سوی ستاد اجرایی ماده ۶ آیین نامه اجرایی تبصره ۱۴ قانون بودجه ۹۸ (ستاد حذف یارانه بگیران غیر نیازمند)، مهم‌ترین شاخصه‌های حذف یارانه نقدی خانوار عبارتند است: تعداد و ارزش خودروی اعضای خانوار، تعداد و ارزش املاک خانوار، تعداد سفر‌های خارجی اعضای خانوار، شغل اعضای خانوار: پزشکان، مدیران دولتی، وکلا، هیئت علمی، کارفرمای حقیقی یا حقوقی، صاحبان صرافی، اصناف، فعالان کسب و کار و…، مجموع حقوق و دستمزد اعضای خانوار، تعداد اعضای خانوار، استان یا منطقه محل زندگی خانوار بر مبنای مالکیت یا اجاره.
حسن میرزایی، سخنگوی ستاد اجرایی تبصره ۱۴ بودجه ۹۸ خبر داد: «اگر متوسط هزینه‌کرد ماهانه خانوار از این اعداد کمتر باشد، یارانه آنها برقرار خواهد بود. برای خانوار تک نفره چهار میلیون تومان، دو نفره ۵ میلیون، سه نفره ۶ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان، چهار نفره ۷ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان، پنج نفره ۸ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان، برای خانوار‌های ۶ نفره و بیشتر هم به‌ازای هر نفر از اعضای خانوار، ۵۰۰ هزار تومان اضافه خواهد شد.»
پولدارها هم به حذف یارانه اعتراض کردند
البته ستاد اجرایی تبصره ۱۴ بلافاصله در اطلاعیه‌ای اعلام کرد چنانچه تاکنون یارانه خانوار شما واریز نشده و پیامک نیز دریافت نکرده‌اید، از مراجعه به ادارات، دفاتر پیشخوان خدمات دولت و پلیس ۱۰+ خودداری کنید.
در این اطلاعیه آمده است: ممکن است شما مشمول دریافت یارانه باشید، ولی به یکی از دلایل زیر یارانه به حساب سرپرست خانوار واریز نشده است؛ تغییر یا فوت سرپرست خانوار – اختلال در حساب بانکی واریز یارانه نظیر مسدود شدن و یا تغییر شماره حساب – تاخیر در انتقال یارانه به حساب سرپرست خانوار توسط بانک.
بر این اساس، سرپرستان خانوار‌هایی که یارانه شان حذف شده، در صورت اعتراض و درخواست رسیدگی مجدد، دولت راهی پیش روی آنها گذاشت، به طوری که افراد بعد از دریافت پیامک می‌توانستند به پیشخوان خدمات الکترونیک دولت مراجعه کنند و تاریخ مراجعه هم در پیامک مشخص شده بود.
وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی درباره آمار اعتراض‌کنندگان به حذف یارانه نقدی گفت: «تاکنون نزدیک به ۶ هزار و ۷۰۰ اعتراض در سامانه شده است و افراد اجازه رسیدگی به وضعیت مالی خود را به ما داده‌اند و برای این منظور بیش از یک ماه زمان نیازد دارد.»
محمد شریعتمداری درباره اعتراض برخی افراد با درآمد بالا در این سامانه عنوان کرد: «اعتراضات در جامعه‌های هدفی صورت می‌گیرد که بسیار جای تعجب دارد؛ به‌گونه‌ای مدیران کل برخی دستگاه‌ها و صاحبان مشاغل آزادی همچون پیمانکاری که به طور طبیعی نباید جزو معترضین باشند، در بین معترضین وجود دارد.»
وی تاکید کرد: «با پالایشی که انجام می‌دهیم، حتما این کار را انجام می‌دهیم که افراد متمکن با درآمد‌های بالا مشمول دریافت یارانه نشوند.»
حسن میرزایی، سخنگوی ستاد تبصره ۱۴ قانون بودجه ۹۸ نیز در این خصوص گفت: «تاکنون ۶.۲ درصد از کل خانوار‌هایی که مشمول حذف یارانه شده‌اند (حدود ۲۰۰ هزار خانوار) به این موضوع اعتراض کردند.»
وی عنوان کرد: «خانواده‌هایی در میان حذف‌شدگان هستند که به معنای واقعی غیر نیازمند یا به تعبیر عامیانه میلیاردر تلقی می‌شوند. مثلا فردی در یکی از پاساژ‌های تهران بیش از ۲۰ میلیارد تومان تراکنش سالانه و حدود ماهی ۲۰۰ میلیون تومان تراکنش داشت که به حذف یارانه خود اعتراض کرده بود.»
میرزایی تاکید کرد: «بر اساس قرائن و حساب‌های بانکی و بانک‌های اطلاعاتی، این افراد مشمول دریافت یارانه نمی‌شوند.»، اما به گفته وی، «حدود ۴۷ درصد اعتراض‌هایی که صورت گرفته از این قبیل هستند؛ یکی از مباحث بسیار مهم درخصوص یارانه، تفکیک حساب‌های حقیقی از حقوقی است. جدا نبودن چنین حساب‌هایی یکی از راه‌های فرار مالیاتی بوده که مشکلات دیگری را نیز به همراه دارد.»
حذف گروه تازه‌ای از یارانه‌بگیران در راه است
مراحل بعدی حذف یارانه‌بگیران در ماه‌های آینده ادامه خواهد داشت؛ تا جایی که بنا به مصوبه دولت، حذف ۳ دهک درآمدی بالا از گروه یارانه‌بگیران اتفاق بیفتد. طبق اعلام سخنگوی ستاد اجرایی تبصره ۱۴ قانون بودجه، در مهرماه دور جدیدی از حذف یارانه بگیران اتفاق می‌افتد.
محمد شریعتمداری، وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی شنبه گذشته، ۱۳ مهر در تشریح جزییات حذف یارانه‌بگیران اعلام کرد: «نزدیک به ۱۷۰ هزار خانوار که حدود ۷۰۰ هزار نفر می‌شود را در مرحله اول در دستور حذف افراد متمکن قرار دادیم که ضریب خطایی کمتری دارد.»
به گفته وی، «این در شرایطی است که مجلس به دولت اختیار داده که نسبت به حذف سه دهک درآمدی بالا اقدام کند که این به لحاظ تعداد جمعیت ۲۴ میلیون نفر می‌شود.»
شریعتمداری توضیح داد: «بررسی‌های ما در نمودار میزان درآمد و هزینه خانوار به شکل حرف یو (U) است، یعنی جمع بسیار اندک کمتر از یک دهک افرادی هستند که شرایط زندگی نامطلوبی دارند و از سوی دیگر، کمتر از یک دهک وضعیت مطلوبی دارند.»
وی با ذکر این نکته که نزدیک به ۱۷۰ هزار خانوار که حدود ۷۰۰ هزار نفر می‌شود را در مرحله اول در دستور حذف افراد متمکن قراردادیم که ضریب خطایی کمتری دارد، تصریح کرد: «هر چه به سمت جلو حرکت کنیم، چون به قاعده یو می‌رسیم، میزان درآمد‌های مشابه هم در افراد و خانواده‌ها که طبقات متوسط جامعه را به خود اختصاص داده‌اند، حتما با احتیاط عمل کنیم.»
وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی تاکید کرد: «به هیچ وجه قصد نداریم در شرایط بد معیشتی خانوار‌های متوسط و پایین جامعه، ضریب خطا افزایش یابد و بخشی از آنها مشمول حذف یارانه‌بگیران شوند، بنابراین با این دقت نظر کندی مشاهده می‌شود، اما با کمک تمام بانک‌های اطلاعاتی جامع‌تر عمل می‌کنیم و تلاش داریم به اعتراضات به موقع رسیدگی کنیم.»
دولت ۳۱ هزار میلیارد تومان صرفه‌جویی کرد
یک محاسبه سرانگشتی نشان می‌دهد دولت تا این‌جا با حذف ۷۰۰ هزار نفر، نزدیک به ۳۱ میلیارد تومان در هزینه‌های خود در یک ماه صرفه‌جویی کرده است. با این حال اگر دولت اقدام به حذف یارانه‌های ۲۴ میلیون نفر کند، هر ماه رقمی بالغ بر هزار و ۶۲ میلیارد تومان صرفه‌جویی خواهد کرد.
به بیان دیگر، اجرای این سیاست سبب خواهد شد تا در نیمه دوم سال دولت با صرفه جویی بیش از ۶ هزار و ۳۷۷ میلیارد تومانی سال را به پایان ببرد که طبعا می‌تواند در سال سخت ۹۸ کسری بودجه را تا حدودی تعدیل کند.
از سوی دیگر، سال آینده برای دولت در شرایطی آغاز خواهد شد که ۳۰ درصد هزینه کمتر برای یارانه‌های نقدی خواهد کرد که به معنای کاهش بار ۱۲ هزار و ۷۴۴ میلیارد تومانی در سال ۹۹ خواهد بود.
پنج دهک جامعه نیازی به دریافت یارانه ندارند
در این میان، معاون امور اقتصاد مقاومتی و شورای اقتصاد سازمان برنامه و بودجه کشور در دفاع از حذف یارانه‌بگیران غیرنیازمند، تاکید کرد: «پرداخت یارانه در قالب کمک‌های بلاعوض به مردم از ابتدای امر اشتباه و ناکارآمد بود، زیرا پرداخت کمک‌های بلاعوض مردم را وابسته به دولت کرده و علاوه بر این، حس حق‌پنداری را در مردم ایجاد خواهد کرد.»
محمد کارکن با اشاره به فرصت مناسبی که به وسیله قانون بودجه سال ۱۳۹۸ کل کشور و همچنین کاهش ارزش ریالی یارانه نقدی، تصریح کرد: «دولت در صورتی که بتواند منابع صرفه‌جویی شده حاصل از حذف یارانه‌های نقدی را صرف امور کند که زمینه‌های جلب اعتماد جامعه را فراهم آورد، می‌توان به حذف یارانه حداقل ۵۰ درصد جمعیت کشور نیز بیاندیشد، زیرا ۵ دهک بالای درآمدی از میانگین جامعه بالاتر هستند، بنابراین حذف آنها قابل دفاع خواهد بود.»
این کارشناس سازمان برنامه و بودجه با اشاره به اینکه هر ساله دولت میلیارد‌ها تومان انواع یارانه برای گروه‌های مختلف اجتماعی و حمایتی در نظر می‌گیرد، گفت: «لازمه تخصیص بهینه و اثربخش میلیارد‌ها تومان بودجه‌های اجتماعی و حمایتی، افزایش قدرت تشخیص مبتنی بر پایگاه‌های اطلاعاتی کارآمد، به روز و با دقت بالا است. فقدان قدرت تشخیص فوق عملا باعث انحراف و ناکارآمدی نظام حمایت اجتماعی می‌شود، بنابراین، دولت نباید تحت هیچ شرایطی به بهانه ناتوانی در شناسایی و تمایل نداشتن بررسی حساب‌های مردم از حذف یارانه دهک‌های بالای درآمدی دست بکشد.»
دولت در حذف یارانه ثروتمندان محافظه‌کاری نکند
عباس آرگون، عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی تهران نیز اعتقاد دارد: «حذف یارانه‌بگیران غیرنیازمند باید همان سه سال پیش که مجلس آن را تصویب کرد، به اجرا درمی‌آمد؛ چراکه افراد در این طبقه نیازی به یارانه نقدی ندارند و مسلما حذف این یارانه سهمی در رفاه این سه دهک نخواهد داشت. اما با وجود شرایط رکودی حاضر اقتصاد ایران و افزایش قیمت‌ها، بهتر است در اجرای این قانون دقت لازم به عمل آمده تا با حداقل خطا این حذف صورت گیرد.»
او خواستار پالایش یارانه‌ها چه به صورت نقدی و چه پنهان شد و بیان کرد: «دولت باید به جای نگاه به یارانه نقدی و تعدیل خاص آن، یک راه‌حل کلی و جامع برای اصلاح کل ساختار پرداخت یارانه‌ها داشته باشد.»
این فعال اقتصادی با اشاره به اینکه بالاخره باید از یک جا اصلاح را شروع کرد، متذکر شد: «شروع هر اصلاحی با نارضایتی همراه است. مسلما هر جراحی خون‌ریزی و درد دارد، ولی این دلیل نمی‌شود که ما از اصلاح چشم‌پوشی کنیم. اینکه امسال انتخابات داریم، سال قبل موضوعی دیگر و هر سال به دلیلی این اصلاحات را به عقب بیندازیم، هیچ‌گاه حرکتی نخواهیم کرد.»
وی با تاکید بر اجرای اصلاحات گام به گام گفت: «باید برای اصلاحات برنامه داشته باشیم تا در مسیر درست حرکت کنیم، دست از محافظه کاری برداریم، نه اینکه مثل تجربه اصلاح قیمت حامل‌های انرژی یک اصلاح کوچک انجام دهیم و سپس آن را رها کنیم. تا زمانی که با نظام یارانه‌ای پیش می‌رویم، نه رشدی حاصل می‌شود و نه توسعه‌ای. تجربه چندین سال و چندین دهه گذشته ما همین را نشان می‌دهد.»
این نماینده اتاق بازرگانی در پاسخ به اینکه آیا دولت توانایی شناسایی این سه دهک را دارد یا خیر، خاطرنشان کرد: به نظر من دولت به اندازه کافی پایگاه‌های اطلاعاتی برای شناسایی دارد. درآمد افراد، گردش حساب‌های مالی آنها و دارایی‌هایشان همه اطلاعاتی است که در سیستم‌های دولتی ثبت شده و تنها دولت با لینک این پایگاه‌ها با هم می‌تواند به راحتی افراد مشمول را از غیرمشمول تمیز دهد، بنابراین به نظر نمی‌رسد که شناسایی دهک‌های برخوردار کار پیچیده‌ای باشد.