هدف و راهبردهای مناطق آزاد باید در راستای هدف ها و راهبردهای اقتصاد ملی باشند و اگر آمادگی لازم برای پذیرش فلسفه وجودی مناطق آزاد در برنامه های ملی وجود نداشته باشد، نه تنها نمی توانند گره گشای مسائل اقتصادی باشند که در صورت عدم وجود کارایی موجب ضرر هم خواهند شد.
رویداد۲۴ پایه گذاران مناطق آزاد با هدف آزمودن تئوری اقتصاد آزاد در بخش‌هایی از کشور که توانایی پیشرفت در آن‌ها دیده می‌شد، این مناطق را ایجاد کردند و
توسعه مناطق آزاد را در دستور کار قرار دادند. این مناطق نخستین بار در کشور‌های سوسیالیستی که اقتصاد بسته داشتند مورد توجه قرار گرفت و در طی دهه‌های گذشته تعداد زیادی از کشور‌های در حال توسعه اقدام به ایجاد مناطق آزاد یا مناطق پردازش صادرات کردند؛ بنابراین اقتصاد باز اصل مهمی برای ایجاد این مناطق و شرطی لازم برای بقای آن محسوب می‌شد.
مناطق آزاد از طریق انباشت سرمایه، ایجاد اشتغال و توسعه صادرات می‌توانند به توسعه اقتصاد ملی یاری رسانند و در حقیقت همین سه موضوع شاکله اصلی آن را نیز تشکیل می‌دهند.
کارشکنی در توسعه مناطق آزاد با بهانه‌های واهیاین روز‌ها بحث
حذف معافیت‌های مالیاتی در مناطق آزاد به بحثی جنجالی تبدیل شده است به گونه‌ای که بسیاری از کارشناسان معتقدند حذف این معافیت عملا مساوی با حذف مهمترین مشوق سرمایه گذاری در مناطق آزاد است و با حذف معافیت‌های مالیاتی موجودیت مناطق آزاد زیر سوال خواهد رفت.
عمده استدلال موافقان حذف معافیت‌های مالیاتی در مناطق آزاد به آنچه «فرار مالیاتی در مناطق آزاد» عنوان می‌شود، بازمی گردد، استدلالی که هیچ ارقام و مستندات مشخصی در این زمینه وجود ندارد و تمامی استدلال‌ها در این زمینه صرفا لفظ و شعار است و سندی در این زمینه ارائه نمی‌شود. این عدم ارائه سند و مدرک نشان دهنده سیاسی کاری در این زمینه و کارشکنی در توسعه مناطق آزاد است و مخالفان دولت سعی دارند این بار نوک پیکان حملات خود به دولت را به سمت مناطق آزاد بگیرند تا از این رهگذر بتوانند به مقصود خود نزدیک شوند؛ در حالی که دود این کار آن‌ها به اقتصاد کشور و جذب سرمایه گذار داخلی و خارجی به این مناطق می‌شود.
انباشت سرمایه و تشویق سرمایه گذاران
یکی از عوامل مهم در توسعه اقتصادی، سرمایه و انباشت آن است. ازآنجایی‌که عموماً کشور‌های درحال‌توسعه با کمبود سرمایه موردنیاز مواجه هستند بنابراین لازم است تا شرایطی فراهم شود تا با تشویق سرمایه‌گذاران خارجی این سرمایه ایجاد و منافع حضور سرمایه‌گذاران هم عاید کشور میزبان و هم فعالان اقتصادی از دیگر کشور‌ها شود. کشور‌هایی مانند کره جنوبی و چین به‌واسطه همین مناطق توانسته‌اند سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی را در کشور خود بسیار بالا ببرند و صادرات کالا‌های صنعتی خود را ارتقاء ببخشند.
در حقیقت مناطق آزاد تجاری به‌عنوان یکی از پایه‌های اقتصادی در جذب سرمایه‌گذاری خارجی، سهم بزرگی در اقتصاد کشور‌ها بازی می‌کنند. در مناطق آزاد ایران از ابتدای دولت تدبیر و امید تا سال ۹۷ مناطق آزاد توانسته‌اند ۱۴ میلیارد دلار مجوز سرمایه‌گذاری خارجی و ۲۱ میلیارد دلار مجوز سرمایه‌گذاری داخلی صادر کنند.
در حقیقت هدف اصلی در ایجاد مناطق آزاد تجاری، زمینه‌سازی برای فراهم آمدن شرایط افزایش تولید و صدور کالا‌های صنعتی و راه‌یابی به بازار‌های جهانی بر پایه رقابت آزاد است و اساسی‌ترین ابزار برای رسیدن به این هدف، جذب سرمایه و تکنولوژی از دیگر کشور‌های جهان است که مناطق آزاد ایران در این مهم توانسته‌اند موفق باشند.
بیشتر بخوانید:
سطح اشتغال، خنثی کننده کارشکنی در توسعه مناطق آزاد
از دیگر مشکلاتی که کشور‌های درحال‌توسعه با آن دست‌وپنجه نرم می‌کنند اشتغال است. وجود مازاد نیروی کار و ارزانی آن در کشور‌های درحال‌توسعه این مزیت را برای کشور‌های توسعه‌یافته و یا صنعتی ایجاد می‌کند تا برای استفاده از این نیروی کار به سرمایه‌گذاری و فعالیت اقتصادی در کشور‌های درحال‌توسعه علاقه نشان دهد. یکی از موارد مهمی که مزیت توسعه و رونق مناطق آزاد محسوب می‌شود ایجاد اشتغال و کاهش بیکاری است.
در یک منطقه آزاد فعالیت‌ها و خدمات انجام‌شده مانند انبارداری، بسته‌بندی، حمل‌ونقل و توزیع کالا، بانکداری، بیمه، تولید و مونتاژ کالا و… مولد اشتغال است. مناطق آزاد علاوه بر ایجاد زمینه‌های اشتغال مستقیم با تأکیدی که بر صنعت، تولید و صادرات می‌کنند می‌توانند زمینه‌های اشتغال غیرمستقیم را هم فراهم آورند. این یک مزیت هم برای سرمایه‌گذاران و شرکت‌های خارجی و هم برای مناطق آزاد محسوب می‌شود. امروز در کشور ما ۱۷۰۰ واحد تولیدی و ۴۷۶ هزار نفر در مناطق آزاد مشغول به کار هستند و در صورت گردش زنجیره اعتماد در این مناطق و افزایش سرمایه و سرمایه‌گذاری بیشتر شرکت‌های داخلی و خارجی می‌توان شاهد افزایش این تعداد و کاهش چشمگیر نرخ بیکاری در کشور بود.
مناطق آزاد از ابزار‌های مهم در توسعه صادرات
تقریباً تمام کشور‌های درحال‌توسعه موضوع توسعه صادرات را در رأس اولویت‌ها و سیاست‌گذاری‌های خود قرار داده‌اند. هدف اصلی از توسعه صادرات را می‌توان بهبود اوضاع اقتصادی و به‌موازات آن بهبود استاندارد‌های زندگی و معیشت مردم دانست. مناطق آزاد یکی از ابزار‌های مهم در توسعه صادرات هستند و به‌عنوان راهکاری برای تغییر جهت کلی اقتصاد از درون‌گرایی به برونگرایی و تجارت آزاد مورد استفاده کشور‌ها قرار می‌گیرند. امروزه توسعه اقتصادی و اقتصاد برون‌نگر ضرورتی گریزناپذیر است که مناطق آزاد در این تفکر به‌عنوان دریچه‌ای برای نیل به این هدف نقش بازی می‌کنند. مناطق آزاد ایران تا سال ۱۳۹۷ به‌صورت میانگین ۲۰ میلیارد دلار، صادرات به خارج از کشور داشته‌اند. توسعه صادرات نیز در سال ۹۷، یک میلیارد و ۷۰ میلیون دلار بوده است.
همان‌طور که پیش‌تر اشاره شد، موفقیت یک منطقه آزاد عمدتاً با میزان جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی رابطه مستقیم دارد و این مهم خود متأثر از میزان انگیزه‌هایی است که مناطق آزاد به شرکت‌های خارجی اعطا می‌کنند. معافیت‌های مالیاتی، زیرساخت‌های مناسب، مواد اولیه نسبتاً ارزان، اعطای اعتبارات با سود‌های پایین از جمله این انگیزه‌ها هستند که در صورت اخلال در هر یک از این مشوق‌ها، این مناطق شاهد افول خود خواهند بود. شایعاتی از قبیل حذف معافیت‌های مالیاتی مناطق آزاد به‌شدت شاکله این مناطق را تحت تأثیر قرار می‌دهد و موجب می‌شود تا اعتمادی که طی سال‌ها و با مشکلات فراوان جلب شده خدشه‌دار شود.
مناطق آزاد ایران مکانی‌هایی برای توسعه فعالیت‌های گوناگون اقتصادی از طریق پیوند نیرو‌های داخل با بازار‌های بین الملل هستند و برای بقایشان نیاز به شرایطی خاص دارند. هدف و راهبرد‌هایی که برای ایجاد مناطق آزاد انتخاب می‌شوند باید در راستای هدف‌ها و راهبردهای اقتصاد ملی باشند و اگر آمادگی لازم برای پذیرش فلسفه وجودی مناطق آزاد در برنامه‌های ملی وجود نداشته باشد، نه تنها نمی‌توانند گره گشای مسائل اقتصادی باشند که در صورت عدم وجود کارایی موجب ضرر هم خواهند شد؛ بنابراین اگر ماهیت مناطق آزاد پذیرفته شده باید یک عزم ملی برای شناخت این مناطق و عمل به قوانین و مقررات آن وجود داشته باشد.