رویداد۲۴ بامداد جمعه سرانجام دولت از بین تمام حامل‌های انرژی، قیمت بنزین را تغییر داد. بر این اساس قیمت هر لیتر بنزین سهمیه‌ای به ۱۵۰۰ تومان و بنزین آزاد به ۳ هزار تومان رسید. حسن روحانی، رئیس‌جمهور هدف از اصلاح قیمت بنزین را انتقال منابع از ۲۵ درصد اغنیای جامعه به ۷۵ درصد نیازمند اعلام کرد. اشاره رئیس‌جمهور به تعریف چتر دوم یارانه است که منابع آن از محل افزایش قیمت بنزین تامین می‌شود.
یارانه جدید برای خانوار‌های یک نفره تا ۵ نفره و بیشتر، در بازه هر نفر ۴۱ هزار تومان تا ۵۵ هزار تومان در نظر گرفته شده است. درباره جمعیت تحت پوشش چتر دوم یارانه اگرچه دولت هنوز به‌طور رسمی جزئیاتی اعلام نکرده، اما پیگیری‌ها نشان می‌دهد که استحقاق‌سنجی بر مبنای دارایی‌های مالی و سرمایه‌ای همچون تعداد و ارزش بازاری ملک و خودرو، گردش حساب بانکی و تراکنش‌های مالی افراد در کنار تعداد سفر‌های خارجی انجام می‌شود.
بیشتر بخوانید:
این استحقاق‌سنجی در قالب فرمولی تعبیه می‌شود که جمعیت زیر چتر و خارج از آن را مرزبندی می‌کند.
علاوه بر جمعیت تحت پوشش تلاش کردیم به این پرسش‌ها نیز پاسخ دهد. آیا سیاست چتر دوم دائمی است یا موقت؟ یارانه به صورت نقدی پرداخت می‌شود یا به صورت خرید کالایی؟ منابع و مصارف چتر دوم حمایتی نیز محاسبه شده است.
پرداختی‌های سازمان برنامه و بودجه در ماه به ۳ فقره افزایش یافت. این خبری است که رئیس سازمان برنامه و بودجه پس از افزایش نرخ بنزین اعلام کرد. به گفته محمدباقر نوبخت، از این پس سازمان برنامه علاوه بر پرداخت حقوق و مزایای کارکنان دولت و یارانه نقدی به سرپرست خانوارها، یک پرداخت دیگر بابت حمایت معیشتی خواهد داشت. حمایت معیشتی جدید، پیوست طرح اصلاح قیمت بنزین است و طبق وعده رئیس سازمان برنامه و بودجه، ظرف یک هفته تا ۱۰ روز آینده آغاز خواهد شد. اما طرح جدید دارای چه مختصاتی است؟
توزیع منابع جدید
تنها دقایقی پس از اعلام افزایش قیمت بنزین در بامداد جمعه، رئیس سازمان برنامه و بودجه از یک طرح جدید حمایتی رونمایی کرد. طرحی که هفته گذشته از سوی رئیس‌جمهور و سخنگوی دولت، وعده آن داده شده بود و در آخرین روز هفته مشخص شد پیوست طرح اصلاح قیمت بنزین است. به گفته محمدباقر نوبخت، رویکرد دولت در اصلاح قیمت بنزین این است که همه منابع آن عینا به خود مردم پرداخت شود. در این زمینه شورای‌عالی هماهنگی اقتصادی، متشکل از روسای قوا تصویب کرد که ۱۰۰ درصد منابع حاصل از سهمیه‌بندی و اصلاح قیمت بنزین، به‌صورت حمایت معیشتی بین خانوار‌های مورد نظر توزیع شود.
مشمولان طرح جدید؟
طبق اعلام نوبخت، بیش از ۱۸ میلیون خانوار متشکل از ۶۰ میلیون نفر مشمول بسته‌های حمایت معیشتی محسوب می‌شوند. مسوولیت شناسایی این ۱۸ میلیون خانوار بر عهده وزارت رفاه است. سوال اصلی اینجاست که حدود ۲۰ میلیون نفری که خارج از چتر حمایتی جدید می‌مانند، چه کسانی هستند و چطور شناسایی می‌شوند؟ پیگیری‌های «دنیای‌اقتصاد» نشان می‌دهد این تعداد، جزو سه دهک بالایی جامعه، یعنی دهک‌های هشتم، نهم و دهم هستند. شناسایی این افراد براساس یک آزمون وسع و فرمولی است که با استفاده از داده‌های پایگاه اطلاعات رفاه ایرانیان (مستقر در وزارت رفاه) انجام می‌گیرد.
متر شناسایی چیست؟
شنیده‌ها حاکی از این است که متر شناسایی، مجموعه اطلاعات از دارایی‌های مالی و سرمایه‌ای افراد، همچون ارزش و تعداد املاک، ارزش و تعداد خودرو، گردش حساب سالانه و میزان تراکنش‌های مالی ماهانه است. در کنار اینها، برخی شاخص‌ها همچون تعداد سفر‌های خارجی در سال نیز احتمالا در شناسایی افراد غیرمشمول دخیل است. به‌نظر می‌آید فرمولی که وزارت رفاه براساس آن شناسایی را انجام می‌دهد، قرار است به تصویب هیات وزیران نیز برسد تا تبدیل به یک قاعده کلی شود.
تفاوت این روش با حذف یارانه نقدی؟
برخی این سوال را مطرح می‌کنند که اگر دولت می‌تواند افراد غیرمشمول طرح حمایتی جدید را شناسایی کند، چطور در حذف یارانه‌بگیران نقدی تعلل می‌کند. تفاوتی که در اجرای دو روش وجود دارد در این است که در پرداخت یارانه نقدی، ممکن است عده‌ای از یک درآمد ثابت که سال‌ها گرفته‌اند و به آن محتاج شده‌اند، محروم شوند؛ درحالی‌که در مورد طرح حمایتی جدید، درآمدی که تاکنون خانوارها نداشته‌اند به آن‌ها افزوده می‌شود و تنها ممکن است به خانواری، درآمد جدید تعلق نگیرد. در نتیجه تفاوت اصلی، در محروم کردن و اضافه کردن درآمد است و از این‌رو، سیاست‌گذاران معتقدند در پرداخت یارانه در طرح جدید، دست بازتری خواهند داشت که به سه دهک با درآمد بالای جامعه، پرداختی صورت نگیرد. ضمن اینکه اگر کسی از دایره شناسایی وزارت رفاه جا ماند، می‌تواند بار دیگر خود را در معرض آزمون وسع این وزارتخانه قرار دهد و زیر چتر حمایتی قرار گیرد، اما در حذف یارانه نقدی، به‌دلیل اینکه خانوارها از چتر حمایتی خارج می‌شوند، نیاز به دقت و وسواس بیشتری دارد.
این ارقام نقدی است یا اعتباری؟
برآورد‌های اولیه این بوده که طرح حمایتی جدید در قالب کارت کالا باشد. به این معنی که خانوارها بتوانند با استفاده از مبالغ تزریق شده، از طریق یکسری فروشگاه‌ها اقدام به خرید کالا‌های مورد نیاز کنند. اما طبق برخی گمانه‌زنی‌ها، انجام این طرح نیازمند ۱۰۰ هزار فروشگاه است، تا خانوارها قادر به خرید از این فروشگاه‌های خاص باشند و وزارت صمت معتقد است این تعداد فروشگاه با پراکندگی مدنظر سیاست‌گذار، در دسترس نیست. علاوه بر این برخی خانوارها امکان استفاده از این کارت‌های اعتباری را نخواهند داشت. به همین دلیل شانس پرداخت نقدی اکنون بیشتر از پرداخت اعتباری است.
یارانه موقتی یا دائمی؟
یک سوال مهم این است که آیا پرداخت‌های حمایتی جدید موقتی و محدود به چند ماه اول افزایش قیمت بنزین است یا در سال آینده نیز تداوم خواهد یافت؟ هنوز تصمیم در مورد آن قطعی نشده و اطلاعیه رسمی صادر نشده است، اما شواهد حکایت از آن دارد که فعلا برنامه دولت، تداوم پرداخت است. با توجه به روندی که بودجه سال آینده دارد، احتمالا این طرح تبدیل به یک طرح پایدار شود.
اعداد چگونه تعیین شدند؟
خانوارها در این طرح بین ۵۵ تا ۲۰۵ هزار تومان دریافت خواهند کرد؛ خانوار یک نفره ۵۵ هزار تومان و خانوار ۵ نفره به بالا نیز ۲۰۵ هزار تومان. پس سرانه دریافتی هر فرد با توجه به بعد خانوار (تعداد فرد در خانوار) متفاوت خواهد بود. در نگاه اول این‌طور به‌نظر می‌آید که سیاست‌گذار تصمیم گرفته حمایت بیشتری از خانوار‌های با بعد کمتر کند، اما پیگیری «دنیای‌اقتصاد» حاکی از این است که در طرح جدید، مخارج هزینه مسکن براساس بعد خانوار از مجموع هزینه‌ها خارج شده و سپس مجموع هزینه‌های خانوار بر حسب تعداد افراد، ملاک قرار گرفته است. اصلی‌ترین کالایی که می‌تواند هزینه‌ها را در بین خانوارها متفاوت کند، مسکن است، با خارج شدن این قلم هزینه، هزینه‌های باقی‌مانده از همگنی بیشتری برخوردار شدند و در نتیجه ممکن است این اعداد در خانوار‌های مختلف دارای اثر یکسانی در پوشش هزینه‌ها باشد.
مثلا هزینه‌های غیرخوراکی یک خانوار یک‌نفره در سال گذشته (به استثنای اجاره بهای مسکن) معادل ۶۳۴ هزار تومان در ماه برآورد شده است (طبق گزارش بودجه خانوار مرکز آمار) و ۵۵ هزار تومان یارانه جدید معادل ۶/ ۸ درصد از این هزینه‌ها را پوشش می‌دهد. برخلاف نگاه اولیه، هر چه تعداد خانوار بالاتر رود، درصد پوشش یارانه جدید نیز بیشتر خواهد شد. مثلا یارانه ۱۳۸ هزار تومانی خانوار سه نفره می‌تواند ۱/ ۹ درصد از هزینه‌های غیرخوراکی را تامین کند. یا در مورد خانوار ۶ نفره، یارانه ۲۰۵ هزار تومانی می‌تواند منجر به پوشش ۱۳ درصد از هزینه‌ها شود.
علت این تناقض ظاهری به آنجا بازمی‌گردد که خانوار‌های ایرانی پرجمعیت، در مصرف هزینه‌های غیرخوراکی با صرفه‌جویی بیشتری رفتار می‌کنند. مثلا هزینه غیرخوراکی خانوار ۵ نفره از هزینه غیرخوراکی خانوار ۷ نفره، بیش از ۲ میلیون تومان در سال بیشتر است. با این حال، مشکلی که همچنان وجود خواهد داشت در حاشیه‌ها است. در حاشیه‌ها این نگرانی وجود دارد که به ضرر یکسری افراد و حتی شکست خانوار منجر شود و تشویق به سمت خانوار‌های با جمعیت کمتر صورت گیرد.