اما سوای اینها، ایران نیز در حال نزدیک شدن به یک ضرب الاجل حساس است. بزودی موعد پنجمین گام کاهش تعهدات هسته‌ای فرا می‌رسد. مقامات ایران همواره گفته‌اند که تا زمان محقق شدن منافع اقتصادی ایران، روند کاهش تعهدات را ادامه خواهند داد. اروپایی‌ها فعلا هیچ اقدام جدی برای تامین منافع اقتصادی ایران انجام نداده‌اند. از این رو، برداشته شدن گام پنجم کاهش تعهدات کاملا محتمل است. پرسشی که هم اکنون مطرح شده، این است که آیا وساطت شینزو در فرصت اندک باقیمانده (تا قبل از برداشته شدن گام پنجم کاهش تعهدات هسته‌ای) شانس موفقیت دارد یا نه.
رویداد ۲۴ رئیس جمهور حسن روحانی، روز جمعه، در سفری دو روزه عازم ژاپن می‌شود. دولت ژاپن گفته است در جریان سفر روحانی برای کاهش تنش‌ها پیرامون توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵، تلاش خواهد کرد. برخی ناظران در ژاپن، با اشاره به فقدان اهرم‌های دیپلماتیک در این کشور، می‌گویند نباید انتظار چندانی از دیدار سران ایران و ژاپن داشت.
ژاپن هم با ایران و هم با آمریکا روابط دوستانه‌ای دارد و در ماه‌های گذشته سعی کرده میان این دو کشور وساطت کند. اوج تکاپو‌های دیپلماتیک توکیو زمانی بود که شینزو آبه، نخست وزیر ژاپن، در سفری تاریخی به تهران در ماه ژوئن، پیامی از جانب رئیس جمهور آمریکا به ایران منتقل کرد، اما ایران از پذیرش این پیام خودداری کرد.
بیشتر بخوانید:
اما ژاپن از تحرکات دیپلماتیک مایوس نشد و با هدف تنش‌زدایی در خلیج فارس به تلاش‌های دیپلماتیک خود ادامه داد. چرا که این کشور، منفعت مستقیمی در این تنش‌زدایی دارد. ژاپن، که از نظر منابع طبیعی کشور فقیری به شمار می‌رود، برای تامین نفت مورد نیاز خود، نیاز مبرمی به خاورمیانه، خصوصا خلیج فارس، دارد. بعد از ناکامی وساطت آبه در ژوئن گذشته، دولت ژاپن، با هدف تامین امنیت کشتی‌های خود، گزینه اعزام نیرو‌های نظامی به خاورمیانه را بررسی کرد. با این حال، نگران بود که این امر به روابط دوستانه تهران و توکیو آسیب بزند.
از سوی دیگر، ژاپن از پیوستن به ائتلاف دریایی آمریکا در خلیج فارس خودداری کرد. بعد از ماه سپتامبر، که تلاش‌ها برای برقراری گفتگوی مستقیم میان ایران و آمریکا شکست خورد، ژاپن در موقعیت دشواری قرار گرفت. از یک طرف، مجبور بود به خاطر اتحادی که به آمریکا دارد، به تحریم‌ها پایبند شود؛ و از طرف دیگر، ممکن بود در اثر این پایبندی، روابط سنتی ایران و ژاپن، که بر واردات نفت از ایران استوار بود، آسیب ببیند.
در چنین شرایطی، ژاپن بهترین راه را پیگیری تحرکات دیپلماتیک دانست. در این میان، درخواست روحانی برای سفر به ژاپن، فرصتی در اختیار این کشور قرار داد تا بار دیگر شانس خود را در زمینه تنش‌زدایی میان تهران و واشنگتن امتحان کند. در آستانه سفر روحانی به ژاپن، شینزو آبه صریحا اعلام کرد که می‌خواهد میان ایران و آمریکا وساطت کند.
مثلث ژاپن، ایران و آمریکا
با این حال، کارشناسان مستقر در ژاپن می‌گویند توکیو اهرم‌های کمی برای تاثیرگذاری بر تهران و واشنگتن دارد. این کارشناسان گفته‌اند آبه ممکن است در دیدار با روحانی پیشرفت مهمی به دست نیاورد.
سید عباس عراقچی، معاون وزیر خارجه ایران، اخیرا در گفتگو با شبکه «ان اچ کی» ژاپن، ابراز امیدواری کرده که ژاپن خرید نفت از ایران را از سر گیرد. اما کارشناسان مستقر در ژاپن به روزنامه «ژاپن تایمز» گفته‌اند بعید است که ژاپن بتواند در برابر تحریم‌های آمریکا بایستد یا آن‌ها را دور بزند. در همین رابطه، یاسویوکی ماتسوناگا، استاد روابط بین الملل در دانشگاه مطالعات خارجی توکیو، به ژاپن تایمز گفته عقل سلیم می‌گوید که ژاپن در زمینه ایستادگی در برابر تحریم‌های آمریکا علیه ایران، کار چندانی نمی‌تواند انجام دهد. این استاد افزود: «حتی کارشناسان دیپلماتیک ایران هم باید بدانند ژاپن نمی‌تواند کاری بر خلاف تحریم‌ها انجام دهد.»
کویچیرو تاناکا، استاد دانشگاه کیو و کارشناس برجسته مسائل ایران، ارزیابی مشابهی دارد و حتی گفته دیدار روز جمعه روحانی و آبه «تقریبا تشریفاتی خواهد بود» و تحول دیپلماتیک قابل توجهی نخواهد داشت. تاناکا گفت: «هیچ دستورکار خاصی وجود ندارد که (ژاپن) بتواند در آن انتظار هیچگونه پیشرفتی داشته باشد.»
افزون بر این، ژاپن درگیر مذاکرات تجاری بوده و به گفته برخی ناظران در این مذاکرات امتیازات بسیار زیادی به آمریکا داده است. میکو ناکابایاشی، استاد علوم سیاسی در دانشگاه واسدا در توکیو، با بیان اینکه ژاپن فاقد ابزار‌های قوی چانه زنی با آمریکا در مسائل تجاری و امنیتی است، به خبرگزاری ژاپنی کیودو گفت: «ژاپن در گفتگو‌های تجاری با آمریکا، امتیازات بسیار زیادی داده است.»
بر همین اساس، ژاپن ممکن است نتواند آمریکا را برای انعطاف نشان دادن در برابر ایران تحت فشار قرار دهد.
همزمان با سفر روحانی به ژاپن، آمریکا نه تنها انعطافی نشان نداده، بلکه بر تحریم‌ها علیه ایران افزوده است. در حالی که روحانی خود را برای سفر به ژاپن آماده می‌کرد، وزارت دادگستری آمریکا، روز سه شنبه، یک شهروند و سه شرکت اندونزیایی را به دور زدن تحریم‌های آمریکا علیه ایران متهم کرد. این شرکت‌ها به صادر کردن تکنولوژی آمریکا به ایران و همچنین فریب دادن آمریکا متهم شدند. وزارت دادگستری آمریکا در بیانیه‌ای ادعا کرده شرکت‌های مزبور، کالا‌های آمریکایی را به شرکت ماهان ایر فروخته‌اند.
آبه در سفر اخیر خود به تهران نتوانست یخ روابط ایران و آمریکا را بشکند؛ آیا این بار می‌تواند؟
علاوه بر این، روز چهارشنبه، مایک پمپئو، وزیر خارجه آمریکا، گفت: با مقام‌های هندی درباره اعمال فشار بر ایران گفتگو کرده است. سوبرامانیام جایشانکار و راجنات سینگ، وزرای خارجه و دفاع هند به تازگی به آمریکا رفته و با همتایان آمریکایی گفتگو کرده‌اند. پمپئو در یک کنفرانس خبری که با حضور چهار وزیر برگزار شد، گفت: «درباره فشار حداکثری (علیه ایران) و چگونگی وادار کردن رژیم به رفتار مانند یک کشور عادی صحبت کردیم.»
ایران همواره گفته است که پیش شرط مذاکره مستقیم با آمریکا، رفع تحریم‌های این کشور است. اما تاکنون آمریکا هیچ تمایلی برای رفع یا کاهش تحریم‌ها جهت تسهیل مذاکرات با ایران نشان نداده است. از این رو، باید دید ژاپنی‌ها در صورتی که بخواهند آمریکا را به گفتگو با ایران ترغیب کنند، از چه اهرمی استفاده خواهند کرد.
اما سوای اینها، ایران نیز در حال نزدیک شدن به یک ضرب الاجل حساس است. بزودی موعد پنجمین گام کاهش تعهدات هسته‌ای فرا می‌رسد. مقامات ایران همواره گفته‌اند که تا زمان محقق شدن منافع اقتصادی ایران، روند کاهش تعهدات را ادامه خواهند داد. اروپایی‌ها فعلا هیچ اقدام جدی برای تامین منافع اقتصادی ایران انجام نداده‌اند. از این رو، برداشته شدن گام پنجم کاهش تعهدات کاملا محتمل است. پرسشی که هم اکنون مطرح شده، این است که آیا وساطت شینزو در فرصت اندک باقیمانده (تا قبل از برداشته شدن گام پنجم کاهش تعهدات هسته‌ای) شانس موفقیت دارد یا نه. پاسخ این سوال و سوالات دیگر بعد از سفر روحانی به ژاپن مشخص خواهد شد.