آلزایمر در اصل بیماری‌ای تحلیل‌برنده و پیش‌رونده است که سیستم عصبی مرکزی انسان را درگیر می‌کند و به تدریج باعث زوال قوای عقلانی فرد می‌شود. این بیماری به‌طور معمول در افراد بالای ۶۵سال دیده می‌شود، اما امکان ابتلا به آن در سنین پایین‌تر هم وجود دارد. آلزایمر با اختلال حافظه و مشکل در به یادآوری اتفاقات نزدیک شروع می‌شود و در مراحل بعدی با فراموشی خاطرات قدیمی‌‌تر، مشکل در شناختن اطرافیان و یافتن مسیرها ادامه پیدا می‌کند.
در مراحل پیشرفته بیمار دچار مشکلاتی از قبیل افسردگی، پرخاشگری، توهم‌های حاد نسبت به اطرافیان، هذیان، گوشه‌گیری، انجام کارهای خطرناک و ازدست‌دادن کنترل ادرار و مدفوع می‌شود. علت بروز بیماری آلزایمر فاکتوری مشخص‌نیست، در حقیقت مجموعه‌ای از عوامل که بخش قابل‌توجهی از آنها ناشناخته هستند، این بیماری را به وجود می‌آورند.
همان‌طور که منشأ این بیماری دقیقا مشخص نشده است، فعلا درمان قطعی هم برای آن در دسترس نیست. اما سن بالا، سابقه خانوادگی، زن‌بودن و برخی مشکلات ذهنی مثل سندروم داون، مهم‌ترین عوامل زمینه‌ساز آلزایمر هستند. این بیماری باعث تغییرات غیرقابل توجیه در خلق‌وخوی بیمار می‌شود. مثلا فرد ممکن است بدون دلیل خاصی دچار حس غم، خشم یا شادی شود یا حتی شخصیتش کاملا تغییر کند.
بارها دیده شده که آلزایمر باعث بروز رفتارهای هیجانی و احساسی در افراد منطقی یا نشان‌دادن ترس در افراد شجاع شده است.برای خیلی از ما پیش می‌آید که به‌طور اتفاقی کلید یا کیف پول‌مان را در جای اشتباهی بگذاریم، اما این به مفهوم نگرانی از ابتلا به آلزایمر نیست. به قول معروف اگر متوجه شدید کلید همراه‌تان نیست، نگران نشوید، اما اگر کلید در دست‌تان بود و نمی‌دانستید با آن چه کنید، احتمالا در آستانه آلزایمر هستید.
طبق گزارش آکادمی آلزایمر، حدود ۶میلیون نفر آمریکایی به این بیماری مبتلا هستند و هر ۷۰ ثانیه یک فرد جدید آلزایمر می‌گیرد.پیش از این معصومه صالحی، مدیرعامل انجمن آلزایمر ایران به ایسنا گفته است که در ایران ٧٥٠ هزار نفر مبتلا به دمانس هستند. به گفته او دمانس و آلزایمر هر دو شامل اختلالات رفتاری، شناختی، از دست دادن حافظه کوتاه مدت و بلند مدت و ... هستند؛ اما نکته قابل توجه آن است که باید میان بیماری آلزایمر و دمانس تفاوت قائل شویم.
دمانس نوعی اختلال قابل برگشت در حافظه است که به دلایل مختلفی نظیر کم‌کاری یا پرکاری تیروئید، افسردگی، مصرف داروهای موثر بر روی مغز و... به وجود می‌آید. بنا بر توضیحات صالحی حدود ۷۰درصد از دمانس‌ها را بیماری آلزایمر تشکیل می‌دهد، او افزود: «تشخیص و درمان به موقع دمانس می‌تواند به قابل برگشت بودن بیماری کمک شایانی کند، اما بروز بیماری آلزایمر غیرقابل برگشت بوده و درمان قطعی نیز ندارد، اما می‌توانیم با درمان زودهنگام آن را تا حد زیادی کنترل کنیم و بروز اختلالات ثانویه بیماری را به تعویق اندازیم.»
برخی تحقیقات نشان داده‌اند صدمات متوسط و شدید به مغز می‌توانند خطر ابتلا به آلزایمر یا انواع دیگر زوال عقل را حتی سال‌ها بعد افزایش دهند. البته همه کسانی که چنین صدماتی را تجربه می‌کنند، دچار این مشکلات نمی‌شوند. اما مطالعات اخیر نشان میدهند ضربات ملایمِ مکرر که در ورزش‌هایی مانند فوتبال، هاکی و بوکس به سر وارد می‌شوند، با ابتلا به نوعی از زوال عقل در ارتباط است.
سایت مدیکال دیلی در یک مقاله جدید اعلام کرده است که زنان بیشتر دچار بیماری آلزایمر می‌شوند. محققان در مورد این موضوع دو فرضیه را مطرح‌کرده‌اند؛ نخست اینکه زنان به‌طورکلی بیش از مردان عمرمی‌کنند و در نتیجه بیشتر احتمال دارد به سنی برسند که خطر ابتلا به این اختلال افزایش می‌یابد و دوم اینکه مکانیزم خاص زیست‌شناختی آنان درواقع به تغییرات نهفته مغز، پیشرفت و بروز علایم بیماری آلزایمر کمک می‌کند.
بررسی‌هایی که در موسسه مک آرتور (MacArthur) انجام شده، نتایج جالبی را درخصوص اثرات پیری بر حافظه و قدرت ذهن به اثبات رسانده است. محققان به این نتیجه رسیده‌اند که در طول زندگی انسان، حجم مغز حدود ١٠درصد کاهش پیدا می‌کند، اما این مسأله الزاما روی عملکرد مغز تأثیر نمی‌گذارد. به نظر می‌رسد سخت‌شدن و کاهش اتصالات مغزی نقش مهم‌تری از اندازه مغز در بروز آلزایمر دارند.
یافته‌های دانشمندان مرکز تحقیقات بیماری‌های آلزایمر ویسکانسین نشان می‌دهد افرادی که سروکار مستقیم با ارباب رجوع دارند یا مشاغل آنها پیچیده‌تر است، به مراتب از افرادی که به‌طور انفرادی کار می‌کنند، قادر به تحمل آسیب‌های مغزی ازجمله آلزایمر هستند. تحقیقی جدید در بیمارستان بریگهام آمریکا ارتباطی معنی‌دار بین بالابودن بتا آمیلوئید و افزایش علایم اضطراب یافته است. سرپرست این تیم معتقد است با کنترل علایم اضطراب در سالمندان می‌توان تا حد زیادی احتمال ابتلا یا دستکم پیشرفت بیماری را کنترل کرد.
از آنجا که کنترل التهاب در بدن می‌تواند به کنترل آلزایمر کمک کند، اخیرا تحقیقات گسترده‌ای روی تأثیر داروهای ضدالتهابی غیراستروییدی و داروهای ضدالتهابی مخصوص سندروم پیش از قاعدگی بر بیماران آلزایمری صورت گرفته است. تحقیقی در دانشکده پزشکی هاروارد روی تأثیر احتمالی داروی ضدصرع بر فعالیت مغز بیماران مبتلا به آلزایمر در جریان است که تأثیر آن بر موش‌ها مثبت بوده است.
درباره چند باور غلط درباره آلزایمربسیاری تصور می‌کنند افراد جوان هرگز به آلزایمر مبتلا نمی‌شوند اما این تصور نادرست است. هر چند اکثر بیمارانی که مبتلا به آلزایمر تشخیص داده شده‌اند، بیش از ۶۵سال دارند، اما هر ساله حدود ۲۰۰هزار آمریکایی زیر ۶۵سال مبتلا به آلزایمر تشخیص داده می‌شوند. وقتی مردم در ۴۰ یا ۵۰ سالگی به این بیماری مبتلا می‌شوند، احتمالا پزشکان آلزایمر را به عنوان یک احتمال برای این افراد در نظر نمی‌گیرند و در نتیجه مدت‌ها طول می‌کشد تا تشخیص دقیقی در مورد آنها انجام شود.
بسیاری بر این باورند کسی از آلزایمر نمی‌میرد. اما ای کاش این باور درست بود. متاسفانه آلزایمر ششمین عامل مرگ‌ومیر در آمریکاست. در مراحل آخر بیماری افراد مبتلا به آلزایمر توانایی پاسخ به محیط پیرامون و در بیشتر موارد هوشیاری خود نسبت به اطراف‌‌شان را نیز از دست میدهند. اغلب این بیماران به مراقبت تمام مدت نیاز دارند و به تدریج توانایی راه رفتن، نشستن و سرانجام بلعیدن را ازدست داده و نسبت به عفونت‌هایی مانند ذات‌الریه هم آسیب‌پذیر می‌شوند.همیشه این گزاره مطرح است که «افراد مبتلا به آلزایمر نمی‌توانند فعالیت کنند و از کارهایی که انجام میدهند لذت ببرند»، اما این باور غلط است، افراد مبتلا به آلزایمر می‌توانند زندگی پویایی داشته باشند.
در مراحل اولیه بیماری بسیاری از بیماران وقت بیشتری را با خانواده‌شان می‌گذرانند، آلبوم عکس تهیه می‌کنند، نامه می‌نویسند و حتی داوطلبانه در تحقیقات مربوط به آلزایمر شرکت می‌کنند.
در مراحل بعدی بیماری، بیمارانی که به‌خوبی از آنها مراقبت می‌شود هنوز هم می‌توانند در برخی فعالیت‌های اجتماعی شرکت و زندگی شادی را با اطرافیان‌شان تجربه کنند.باور غلط دیگر این است که آلزایمر با فراموشی اشتباه گرفته می‌شود و بخشی طبیعی از پیر شدن به حساب می‌آید. این باور درست نیست.
گاهی با بالا رفتن سن، قدرت حافظه کاهش پیدا می‌کند. اما کاهش حافظه مربوط به آلزایمر، کارهای روزمره را هم شامل می‌شود و مشکل بسیار جدی‌تری است. در مراحل اولیه افراد مبتلا ممکن است چیزهایی که تازه یاد گرفته‌اند، قرار ملاقات‌ها یا اتفاقات مهم را فراموش کنند و یک‌سری سوال را بارها و بارها از اطرافیان‌شان بپرسند. با پیشرفت بیماری بیماران در جهت‌یابی به مشکل بر می‌‌خورند و از انجام کارهای معمول روزانه خود ناتوان می‌شوند.
از طرف دیگر خیلی وقت‌ها فراموشی با آلزایمر اشتباه گرفته می‌شود، فراموشی‌ای که بر روی تصمیمات و توانایی‌های عملکردی اثر نگذارد تا حدی می‌تواند طبیعی یا واکنش طبیعی مغز ما نسبت به رویدادها باشد. به یاد نیاوردن موقت اسم‌ها، تاریخ مناسبت‌ها، مطالبی که مطالعه کرده‌اید، جزئیات یک گفت‌وگو یا تمرکز نداشتن نگران‌کننده نیست.
اینکه گفته می‌شود آلزایمر بر اثر شوک‌های ناگهانی به وجود می‌آید هم نادرست است. آلزایمر بیماری‌ای نیست که یک‌شبه و ناگهانی به‌وجود بیاید، این بیماری به تدریج ایجاد شده و پیشرفت آن نیز تدریجی است، وقتی نشانه‌های بیماری به‌صورت ناگهانی بروز یا به سرعت پیشرفت کرد باید علت را خارج از آلزایمر جست‌وجو کنید. «اگر افراد خانواده‌ام گرفتار آلزایمر نیستند لازم نیست نگران این بیماری باشم» این هم یکی دیگر از تصورهای غیردقیق درباره آلزایمر است. تنها یا مهم‌ترین علت بروز آلزایمر برخلاف نظر رایج، ژنتیک نیست.
تنها ۱۰درصد افراد مبتلا زمینه‌های وراثتی داشته اند. همچنین گاهی در برخی از اظهارنظرهای غیرکارشناسانه به قابل درمان یا قابل پیشگیری بودن این بیماری اشاره می‌شود. اما متاسفانه آلزایمر با هیچ نوعی از سبک زندگی، تغذیه، افزودن هیچ نوع مکمل غذایی و ویتامین قابل درمان قطعی نیست و از آنجا که منشأ مشخصی ندارد نمی‌توان به‌طور قاطع روشی برای پیشگیریاز آن اعلام کرد.
اثر اصلاح الگوی تغذیه در بهبود بیماری‌امروزه تناسب اندام، یکی از معیارهای سلامت بدن در نظر گرفته می‌شود. اضافه وزن و چاقی، یا لاغری‌های مفرط و بی‌دلیل هرکدام می‌تواند نشانه بیماری‌هایی مثل مشکلات گوارشی، قلب و عروق، پرفشاری خون، دیابت و سرطان باشد. رسیدن به وزن مناسب تا حد زیادی می‌تواند از مبتلا شدن به دیابت نوع ۲ پیشگیری کند و کلسترول خوب را که باعث پاکسازی کلسترول بد بدن می‌شود، افزایش دهد و این کار باعث کم شدن خطر حمله‌های قلبی می‌شود.
وقتی وزن ما متعادل است، تری گلیسیرید یا همان چربی ذخیره بدن و همچنین فشار خون ما، کاهش پیدا کرده و به همان نسبت مشکلات قلبی و عروقی سراغ ما نمی‌آید. هر ۵ کیلو اضافه‌وزن، فشاری در حد ۲۰ کیلوگرم روی زانوها و مفاصل پایین‌تنه ما وارد می‌کند. پس واضح است که کم کردن وزن چطور می‌تواند این آسیب را کم کرده و حتی احتمال ابتلا به آرتروز و دیگر مشکلات استخوان و عضلانی را از بین ببرد. در کنار تأثیراتی که تناسب اندام روی بدن ما دارد، به سلامت روان‌مان هم کمک زیادی می‌کند.
شاید بپرسید چطور؟ کاهش وزن احساس بی‌حالی و کسالت را کم کرده و میل به تحرک را بالا می‌برد. از طرف دیگر کیفیت خواب در افرادی که اضافه وزن ندارند بالاتر است. مجموع این موارد باعث کاهش افسردگی و بالارفتن انرژی می‌شود.برای اینکه به وزن ایده‌آل برسیم باید روزانه ۳۰دقیقه ورزش هوازی را در برنامه‌مان بگنجانیم، پیاده‌روی سریع برای همه افراد قابل دسترس است و بهترین فعالیت است.
در کنار آن باید رژیم غذایی‌مان را هم اصلاح کنیم: یعنی غلات سبوس‌دار، سبزیجات، منابع پروتیینی کم‌چرب مثل مرغ و ماهی را به رژیم‌مان اضافه و گوشت قرمز را تا جایی که ممکن است کم کنیم. خیلی از ما تقصیر اضافه وزن را به گردن مسائل وراثتی می‌اندازیم، این درست است که کم کردن وزن و رسیدن به وزن مناسب برای کسانی که مشکلات ارثی دارند ممکن است سخت‌تر باشد، اما بی‌تحرکی و تغذیه ناسالم در اضافه وزن نقش پررنگ‌تری نسبت به زمینه‌های ژنتیک دارد. فراموش نکنیم که از هرچیزی مهم‌تر، اراده ما برای داشتن یک زندگی سالم از هر انگیزه‌ای قوی‌تر است.
توصیه‌هایی برای پیشگیری از آلزایمر
دکتر محمدرضا مرادی، نورولوژیست در مورد روش‌های پیشگیری از آلزایمر به «شهروند» می‌گوید:«تا به حال روشی که به‌طور قطع بتواند جلوی بروز این بیماری را بگیرد پیدا نشده، اما با انجام یک‌سری تغییرات در سبک زندگی ممکن است بتوانیم بروز یا پیشرفت این بیماری را کند کنیم.»
به گفته این متخصص مغز و اعصاب، نواختن یک ساز، نقاشی یا مجسمه‌سازی، همچنین مطالعه مرتب، انجام بازی‌های فکری و حل کردن جدول باعث افزایش عمر مغز شده و می‌تواند ما را کمتر در معرض این بیماری قرار دهد. او ٣٠دقیقه ورزش روزانه را هم درسلامت قلب، ماهیچه‌ها و مغز موثر می‌داند و می‌گوید پیاده‌روی، باغبانی و حتی تمیز کردن منزل می‌تواند بدن و ذهن را قوی نگه دارد و از همین طریق احتمال ابتلا به آلزایمر را کم می‌کند یا به تعویق می‌اندازد.
این متخصص اعصاب درباره رژیم غذایی مناسب هم توصیه‌هایی دارد: «باید روزانه حداقل پنج نوع میوه و سبزی تازه به‌خصوص سبزیجات پهن برگ مثل بروکلی، اسفناج و کاهو را در برنامه غذایی‌مان بگنجانیم. مصرف ماهی‌های چرب، دانه‌ها و آجیل‌ها، آنتی اکسیدان‌ها و مایعات، همچنین ترک سیگار و کنترل فشار خون و کلسترول هم برای سلامتی مغز ما مفید است.»
مرادی مهم‌ترین راهکار برای سلامت مغز و بالا بردن عملکرد آن را داشتن سبک زندگی سالم می‌داند. او در این مورد می‌گوید در کنار تغذیه مناسب و کنترل چاقی، داشتن ارتباط اجتماعی مستمر یعنی انجام سرگرمی‌هایی که ترکیبی از فعالیت اجتماعی، فیزیکی و روانی است، بهترین محافظ در برابر آلزایمر است.
کنترل اضطراب هم راهکار مناسبی برای مبارزه با این بیماری است. تقویت آرامش با انجام مدیتیشن و انجام امور معنوی می‌تواند شما را در برابر آثار مخرب استرس ایمن و در برابر آسیب‌های مثل آلزایمر مقاوم کند.