رویداد۲۴ در ماه‌های اخیر شاهد عمیق‌تر شدن بحران بحران سیاسی عراق بوده ایم. وضعیت امنیتی این کشور نیز رو به وخامت گذاشته است. به همین خاطر آینده مطمئنی در انتظار عراق وجود ندارد و ممکن است حتی شاهد فروپاشی نظام حاکمیت باشیم.
در ادامه این مطلب آمده است: اما کدام نیرو‌های متضاد عامل بروز این بحران بوده اند و چه سناریو‌هایی را برای آینده نزدیک کشور می‌توان پیش بینی کرد؟
نیرو‌های متضاد
در حال حاضر چهار نیروی اصلی در بروز بحران سیاسی فعلی نقش دارند:
نیروی اول معترضانی هستند که به طور مداوم به خیابان‌ها آمده اند و خواستار اصلاحات بنیادی در کشور شده اند. در نهایت نخست وزیر کشور مجبور به استعفا شد. کمیته انتخابات عراق تغییر کرده است و پارلمان عراق قانون انتخاباتی جدیدی را تصویب کرد. اما اعتراضات همچنان ادامه دارند و مردم خواستار تغییر کامل ساختار سیاسی کشور هستند، درخواستی که غیرممکن به نظر می‌رسد.
نیروی دوم ایران است. گروه‌های نیابتی ایران در واحد‌های بسیج مردمی عراق در حال هدف قرار دادن پایگاه‌های آمریکایی در عراق هستند. در تاریخ ۲۹ دسامبر چندین راکت کاتیوشا به پایگاه نظامی تاجی در ۱۷ مایلی شمال بغداد برخورد کرد. تاجی به عنوان دومین پایگاه بزرگ نیرو‌های آمریکایی در عراق محسوب می‌شود. علاوه بر این، برخورد چندین راکت به پایگاه کرکوک در تاریخ ۲۷ دسامبر به مرگ یک پیمانکار غیر نظامی آمریکایی و زخمی شدن چندین سرباز آمریکایی و عراقی منجر شد. در طول دو ماه گذشته چندین حمله دیگر علیه پایگاه‌های آمریکایی پیاده سازی شده بودند.
نیروی سوم آمریکا است. این هفته در نهایت صبر آمریکایی‌ها نسبت به اقدامات تحریک آمیز گروه‌های نیابتی ایران تمام شد و چندین حمله هوایی علیه گروه کتائب حزب الله انجام دادند. در این عملیات جنگنده‌ها و پهپاد‌های آمریکا پنج پایگاه این گروه در عراق و سوریه را هدف قرار دادند که به کشته ۲۵ عضو این گروه از جمله ابو علی خزعلی، از فرماندهان اصلی تیپ ۴۵ کتائب حزب الله منجر شد. وزارت دفاع آمریکا اعلام کرد تا زمانی که حملات علیه پایگاه‌ها و منافع آمریکا در عراق متوقف نشوند، ارتش آمریکا به پایگاه‌های شبه نظامیان شیعه تحت حمایت ایران حمله خواهد کرد. در روز‌های اخیر همچنین تعدادی از کارکنان سفارت آمریکا در بغداد تخلیه شدند. ظاهرا واشنگتن به دنبال کاهش نفوذ ایران در عراق است.
نیروی چهارم نیز احزاب سیاسی عراق هستند که ظاهرا توانایی مدیریت بحران کنونی و برطرف کردن اختلافات بین همه نیرو‌های درگیر در عراق را ندرند. احزاب عراق هنوز موفق به انتخاب نخست وزیری نشده اند که هم زمان حمایت معترضان و نظام سیاسی را جلب کند. آیت الله علی سیستانی، بالاترین مقام شیعه در عراق نیز سیاست مداران کشور را به بی کفایتی متهم کرده است.
عوامل اصلی بروز بحران
در حال حاضر مهم‌ترین مسئله انتخاب کردن نخست وزیر جدید کشور است. ائتلاف البینه خواستار کاندیداتوری یکی از سیاست مداران نزدیک به ایران در نظام سیاسی شده است. اما معترضان خواستار یک رهبر جدید با افکار ملی گرایانه خارج از احزاب عراق هستند.
بعد از آنکه برهام صالح، رئیس جمهور عراق آخرین کاندیدای پیشنهاد شده توسط ائتلاف البینه با نام اسد عیدانی را رد کرد، نمایندگان نزدیک به ایران در پارلمان برای سلب اعتماد از برهام صالح رآی گیری برگزار کردند. در نهایت نمایندگان کرد، سنی و تعدادی از شیعیان از صالح حمایت کردند. صلاح در هفته‌های اخیر به پارلمان گفته بود در صورتی از مقام خود استعفا خواهد داد که ائتلاف البینه او را مجبور به پذیرش یک کاندیدای غیرقابل قبول کنند.
ائتلاف البینه در تاریخ ۲۹ دسامبر لیستی از کاندیدای خود برای انتخاب نخست وزیر بعدی را در اختیار برهام صالح قرار داده بود. هنوز مشخص نیست که آیا معترضان هیچ کدام از این اسامی را خواهند پذیرفت.
چند روز قبل مقتدی صدر، رهبر جنبش جنجالی صدر سه کاندیدا را برای نخست وزیر بعدی ارائه کرد. اما در نهایت مجبور شد که این پیشنهادات را پس بگیرد. صدر گفت که نظرات معترضان را نشنیده است.
کمیته جدید برگزاری انتخابات و همچنین قانون انتخاباتی جدید نیز جنجال برانگیز بوده اند. قرار است که کمیته انتخاباتی از قضات کشور تشکیل شود. این موضوع به افزایش نفوذ رئیس سیستم قضایی عراق که روابط نزدیکی با ایران دارد منجر خواهد شد. این موضوع در تضاد با اصل تفکیک قوا در قانون اساسی قرار دارد. برخی منتقدان پیشنهاد کرده اند که اعضای این کمیته به طور تصادفی از بین دادستان‌های بازنشسته کشور انتخاب شوند.
قانون جدید انتخابات نیز جنجال برانگیز بوده است. این قانون به رآی دهندگان اجازه می‌دهد که به جای لیست‌ها و احزاب سیاسی به طور مستقیم به کاندیدا‌ها رآی دهند. این قانون میتواند میزان نفوذ برخی احزاب سیاسی همچون جنبش حکمت را کاهش دهد. اما هم زمان این احتمال وجود دارد که شاهد افزایش قدرت جنبش صدر و برخی عناصر واحدی‌های بسیج مردمی همچون عصائب الحق باشیم.
سناریوهای ممکن برای آینده عراق
تشدید تنش در عراق گزینه‌های محدودی را پیش روی رهبران و احزاب سیاسی قرار داده است. ممکن است عراقی‌ها مجبور به انتخاب بین سناریوهای بد یا بدتر شوند:
در بهترین سناریو احزاب سیاسی برای انتخاب فردی به توافق می‌رسند که مورد حمایت طیف‌های مختلف قرار دارد و میتواند ثبات را به این کشور بازگرداند. بسیاری مصطفی خدیمی، رئیس سرویس اطلاعاتی عراق را پیشنهاد کرده اند. او هم زمان روابط نزدیکی با ایران و آمریکا دارد و بیشتر احزاب شیعه، سنی و کرد به او اعتماد دارند. او عملکرد برجسته‌ای در دوران هدایت سرویس اطلاعاتی عراق نشان داده است.
گزینه دیگر انتخاب کردن نخست وزیر از لیست ارائه شده توسط ائتلاف البینه است. اما مشخص نیست که معترضان عراقی چه واکنشی به این تصمیم نشان خواهند داد.
سناریوی دیگر آن است که عادل عبدل مهدی، نخست وزیر پیشین تا زمان برگزاری انتخابات بعدی به کار خود ادامه دهد. اما این سناریو میتواند به تشدید ناآرامی‌های مردمی کمک کند. معترضان معتقدند که او فرد بی طرفی نیست و در سرکوب مردم نقش داشته است.
بدین سناریوی ممکن نیز شروع جنگ داخلی در عراق است که در آن شاخه‌های مختلف نیرو‌های بسیج مردمی بر سر قدرت با یکدیگر مبارزه کنند. ممکن است ایران و آمریکا نیز مجبور به دخالت در اوضاع شوند. کودتای نظامی نیز در شرایط کنونی قابل تصور است که به تشدید بحران سیاسی منجر خواهد شد.
شرایط کنونی نشان می‌دهد که آینده مطمئنی برای عراق نمی‌توان پیش بینی کرد و تشدید بحران میتواند عواقب بدی برای کل منطقه به دنبال داشته باشد.