امیر قطر برای نخستین بار از زمان به تخت نشستن در سال ۲۰۱۳ وارد تهران شد. سفر امیر قطر به تهران، پس از حضور او در مراسم ترحیم سلطان قابوس در عمان و بدون برنامه‌ریزی قبلی صورت گرفته است. او اولین مقام بلند پایه منطقه است که در اوج تنش‌های ایران و آمریکا به تهران سفر می‌کند.
رویداد۲۴ بررسی تحولات شتابان منطقه پس از ترور سردار سلیمانی و درگذشت سلطان قابوس پادشاه عمان اصلی‌ترین محور سفر تمیم بن‌حمد امیر ۴۰ساله قطر به تهران است. تقویت روابط دوجانبه و کاستن از سطح تنش‌ها میان ایران و آمریکا از دیگر محور‌های سفر بن‌حمد است. هفته پیش نیز وزیر امورخارجه قطر به تهران سفر کرده بود که البته این سفر با برنامه‌ریزی قبلی صورت گرفته بود.
در همین ارتباط حسن روحانی، رئیس‌جمهور روز یکشنبه به‌طور رسمی از شیخ تمیم بن‌حمد آل‌ثانی امیر قطر در مجموعه تاریخی- فرهنگی سعدآباد استقبال کرد.
بیشتر بخوانید:
لحظه ورود امیر قطر به تهران +فیلم
رئیس‌جمهور در نشست مشترک هیات‌های عالی‌رتبه ایران و قطر ضمن ابراز خرسندی از حضور امیر قطر در ایران گفت: ایران از توسعه بیش از پیش روابط با همسایگان به‌ویژه قطراستقبال می‌کند و از روابط نزدیک و صمیمانه دو کشور در سال‌های اخیر خوشحالیم. حسن روحانی عصر یکشنبه در این نشست با بیان اینکه ایران آمادگی دارد تا گام‌های جدیدی در روابط اقتصادی و تجاری دو کشور برداشته شود، تاکید کرد: قطر به‌عنوان کشور دوست و برادر، می‌تواند پایگاهی برای توسعه روابط و همکاری‌های تجاری، اقتصادی و دریایی دو کشور باشد. رئیس‌جمهور با اشاره به توانمندی‌ها و ظرفیت‌های فراوان سرمایه‌گذاری در کشورمان در بخش‌های مختلف مانند کشاورزی، صنعت و هتل‌سازی اظهار کرد: فعالان اقتصادی و بخش‌خصوصی قطر هم می‌توانند از این فرصت استفاده کنند و با سرمایه‌گذاری در این پروژه‌ها، همکاری‌های مشترک دو کشور را بیش از پیش گسترش دهند. روحانی با اشاره به پیشرفت‌های ایران در بخش‌های گوناگون علم و فناوری، فعالیت‌های دانش‌بنیان و خدمات مربوط به بخش‌های آب و برق گفت: آماده انتقال تجربیات خود در این بخش‌ها به کشور دوست، قطر هستیم.
روحانی با بیان اینکه همکاری ایران و قطر در زمینه توسعه ثبات و امنیت منطقه به‌ویژه اجرای طرح صلح هرمز بسیار حائز اهمیت است، افزود: جمهوری اسلامی ایران از گذشته در مسائل گوناگون منطقه‌ای و بین‌المللی با قطر رایزنی و تعامل داشته و امروز باید این مناسبات بیش از پیش گسترش پیدا کند. رئیس‌جمهور همچنین دعوت امیر قطر برای سفر به این کشور را پذیرفت. شیخ تمیم بن‌حمد آل‌ثانی امیر قطر نیز در این نشست با اشاره به برگزاری کمیسیون مشترک همکاری‌های دو کشور در آینده نزدیک اظهار کرد: از اعضای این کمیسیون می‌خواهیم که در این نشست موضوعات گوناگون مورد علاقه دو کشور را که می‌تواند در توسعه، تقویت و تحکیم همه‌جانبه مناسبات تهران - دوحه تاثیرگذار باشد، دنبال کنند.
امیر قطر با بیان اینکه ایران و قطر همواره در تحولات گوناگون منطقه‌ای و بین‌المللی در سطوح مختلف با هم رایزنی‌ها و همکاری‌های گوناگون داشته‌اند، گفت: معتقدیم افزایش تنش در منطقه هرگز به نفع کشور‌های منطقه و جهان نیست و آنچه از ایران در قبال مسائل منطقه دیدیم، همواره حکمت و تدبیر بوده است. شیخ تمیم بن‌حمد آل‌ثانی افزود: معتقدیم باید برای حفظ امنیت در این منطقه با جمهوری اسلامی ایران به‌عنوان کشوری تاثیرگذار در منطقه همکاری کنیم و هرگونه همکاری امنیتی در این منطقه بدون حضور ایران ارزشی ندارد.
سه محور سفر امیر قطر به تهران
یکم: ارتقای روابط دوجانبه
یکی از اهداف تمیم بن‌حمد امیر قطر در تهران، گسترش روابط بین دو کشور به‌خصوص در حوزه اقتصادی است. بحران میان قطر و دولت‌های عربی خلیج‌فارس در ژوئن ۲۰۱۷ که تاکنون ادامه دارد، باعث شد تا قطر بتواند با گسترش روابط سیاسی و اقتصادی با ایران خود را از زیر بار فشار‌ها و تنگنا‌های اقتصادی ناشی از تحریم‌های عربستان، امارات، بحرین و مصر خارج کند. همچنین قطر نقش مهمی در میانه تحریم‌های آمریکا برای ایران دارد و مقامات ایرانی نیز به‌دنبال این هستند تا با استفاده از نقش دوحه در کنار ترکیه، عراق و سوریه بتوانند یک ائتلاف منطقه‌ای را به‌وجود بیاورند. تاکید بر تسهیل صدور روادید برای گردشگران دو کشور و اقامت برای تجار ایرانی بخش دیگری از روابطی است که دو کشور به‌دنبال تقویت آن هستند.
دوم: بررسی دو محور مهم منطقه‌ای
اصلی‌ترین محور سفر شیخ تمیم بن‌حمد در ارتباط با تحولات پرشتاب منطقه است. یک روز پس از ترور سردار شهید قاسم سلیمانی وزیرخارجه قطر به تهران سفر کرد و با مقامات ایرانی ابراز همدردی کرد. پوشیدن لباس‌های تیره و تغییر رنگ پرچم قطر به رنگ مشکی بخشی از این ابراز همدردی بود. در بحبوحه آن فضا و سفر وزیرخارجه قطر، رسانه‌های آمریکایی گزارش داده بودند که یک پایگاه آمریکا در دوحه در ترور شهید قاسم سلیمانی نقش داشته است. بنا به گزارش رسانه‌های آمریکایی، «ناظران اتاق عملیات (ترور شهید سلیمانی) که در مقر «سنتکام» در دوحه قطر حضور داشتند، دستور شلیک موشک‌ها توسط پهپاد را صادر کرده بودند.» برخی منابع رسانه‌ای گفته‌اند احتمالا امیر قطر درمورد این موضوع در تهران مذاکراتی خواهد داشت. پایگاه العدید قطر میزبان و مرکز نیرو‌های هوایی سنتکام آمریکاست. اگرچه هم مقامات قطری و هم مقامات ایرانی این مساله را تکذیب کرده و گفته‌اند که دو پایگاه التاجی و عین الاسد عراق محل برخاستن پهپاد بوده است، اما این خط رسانه‌ای را عربستان و برخی دولت‌های عربی که از قضا روابط پرچالشی را با دوحه دارند، به‌شدت درحال دنبال کردن هستند.
دومین مساله مهم در شرایط منطقه درگذشت سلطان قابوس پادشاه عمان است که نقش بی‌بدیلی در کاستن از بحران‌های خاورمیانه داشت. سلطان قابوس که هم روابط بسیار خوبی با دوحه و هم تهران داشت، میانجی‌گری‌های متعددی را در روابط ایران و آمریکا و همچنین در سال ۲۰۱۷ میان قطر و عربستان به‌عمل آورد. حال با درگذشت او به‌نظر می‌رسد که هم قطر و هم ایران در تلاش هستند تا با تاکید بر ثبات و تنش‌زدایی روابط جدید با عمان را در دوره هیثم بن‌طارق جانشین قابوس بن‌سعید ادامه دهند. اگر چه برخی تحلیلگران معتقدند که با درگذشت سلطان قابوس، امیر قطر به‌دلیل روابط گسترده با تهران این پتانسیل را دارد که بتواند نقش‌های میانجی‌گرایانه را به نفع ایران انجام دهد، از این‌رو بخشی از سفر تمیم بن‌حمد به تهران در ارتباط با این مساله است.
سوم: کاهش تنش میان ایران و آمریکا
اما سومین محور سفر امیر قطر به تهران کاستن از سطح تنش میان ایران و آمریکا به‌خصوص با گسترده شدن سطح بحران در یک هفته اخیر است. ترور سردار سلیمانی و حملات موشکی ایران به پایگاه عین الاسد آمریکا در عراق خطر گسترده شدن بحران و تبدیل آن به یک جنگ منطقه‌ای را بیش از هر زمان دیگری افزایش داد. دولت‌های عربی خلیج‌فارس که میزبان نیرو‌های آمریکایی در منطقه هستند، نگرانی قابل توجهی از این وضعیت داشتند و در تلاش بودند تا با روش‌ها و ابزار‌های متفاوت، خود را از این بحران دور نگه دارند. در این میان قطر به‌دلیل داشتن روابط بسیار خوب با ایران از این شانس برخوردار است تا بتواند در این فضا علاوه بر تلاش برای دعوت طرفین به خویشتن‌داری، در یک سطح بالاتر حامل پیام‌هایی برای میانجی‌گری میان دو طرف باشد که البته با وضعیت بحرانی کنونی بعید است که چنین شانسی نصیب امیر قطر در تهران شود و بر فرض اینکه تمیم بن‌حمد حامل پیامی هم از سوی آمریکا باشد، با پاسخ مثبت تهران در شرایط کنونی روبه‌رو شود. پیش‌تر نیز یوسف بن‌علوی، وزیر مشاور در امورخارجی عمان گفته بود که در شرایط کنونی فرصتی برای میانجی‌گری بین تهران و واشنگتن وجود ندارد. اگرچه دکتر آندریاس کریگ استاد یار کالج پادشاهی لندن معتقد است که قطر نقش مهمی در استراتژی آمریکا برای برقراری ارتباط با تهران در شرایط کنونی دارد.