رویداد۲۴ موضوع شلیک به هواپیمای اوکراینی هنوز برای افکار عمومی پایان نیافته است. آنگونه که در بیانیه ستاد کل نیروهای مسلح آمد و فرمانده هوافضای سپاه اعلام کرد، دلیل سقوط هواپیما شلیک پدافند خودی به هواپیما بوده است. اما درباره پدافند هوایی چه می‌دانیم.
پدافند هوایی کشور در سال‌های پیش در قالب نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران فعالیت می‌کرد و زیر نظر قرارگاه پدافند خاتم الانبیا بود و فرمانده قرارگاه هم فرمانده پدافند ارتش بود. این یعنی تمام پدافند زیر نظر ارتش بود.
پدافند هوایی شامل اقداماتی برای مقابله با بمبارانهای هوایی، حملات موشکی و مقابله با شکسته شدن حریم هوایی است که در ارتش‌های کلاسیک جهان بخشی از وظیفه نیروی هوایی و زمینی است.
این واحد ابتدا با عنوان «آتشبار ضد طیاره» در ارتش ایران آغاز به کار کرد و ابتدا بخشی از نیروی زمینی ارتش بود. واحد پدافند هوایی ارتش در سال ۱۳۸۷ به دستور رهبر انقلاب مستقل شد و نام قرارگاه خاتم الانبیاء را به خود گرفت.
خرداد ماه امسال پدافند ارتش به نیروی چهارم ارتش جمهوری اسلامی ایران تبدیل شد و پدافند سپاه هم مستقل شد و سرلشکر عبدالرحیم موسوی فرمانده کل ارتش با حفظ سمت به فرماندهی این قرارگاه منصوب شد. برخی کارشناسان نظامی معتقدند استقلال پدافند سپاه، باعث شد قرارگاه پدافند خاتم الانبیاء که زمانی مهمترین نهاد پدافندی بود، به نهادی فرعی تبدیل شود.
از سال ۱۳۸۸ تا کنون با انحلال نیروی هوایی سپاه پاسداران و افزودن بخش فضای به آن، نیروی هوافضای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی تشکیل شده که وظایفی مشابه نیروی پدافند هوایی ارتش، با اختیاراتی گسترده‌تر دارد. فرماندهی این نیرو از زمان تاسیس تاکنون برعهده سردار حاجی زاده است.
از خرداد ماه تاکنون در تمامی اقدامات پدافند هوایی، سردار حاجی زاده در راس قرار داشته است. پس از
سرنگونی پهپاد گلوبال هاوک آمریکایی از سردار حاجی زاده به عنوان نماد اقتدار موشکی و یکی از کسانی که مسئولیت این اقدام را برعهده داشت، تقدیر شد.
به گزارش رویداد۲۴ یکی از مواردی که در روزهای نخست مطرح شد، شلیک موشک با «سامانه تور» بود که تصویر کلاهک این موشک روسی در محل حادثه منتشر شد، اما تور ام-۱ چیست؟
پایگاه خبری درایو که یک سایت تخصصی سامانه‌های نظامی است درباره حادثه سقوط هواپیما با پدافند هوایی ایران نوشته تور ام-۱ یک پدافند‌هایی کوتاه‌برد است و برای هدف‌های دفاعی مورد استفاده قرار می‌گیرد. کیفیت اپراتور این سامانه به طور قابل توجهی پایین‌تر از واحد‌های دفاع هوایی دوربرد ایران است که قابلیت‌هایی بسیار بالاتری دارند نظیر سامانه‌های اس-۳۰۰ و دیگر سامانه‌های مشابه.
بعد از یک هفته در حالت هشدار و آماده‌باش بودن و در پی حمله موشکی به پایگاه‌های آمریکایی در عراق، سطح استرس بسیار بالا می‌رود. در واقع موشک‌های بالستیک تقریبا ساعت ۳ صبح به وقت محلی به سمت عراق شلیک شد و سه ساعت بعد هواپیمای ۷۳۷ پرواز کرد. این مدت زمان بعد از گذراندن یک هفته پر استرس، از تنش بالایی برخوردار بوده و اگر آمریکا می‌خواست انتقامی بگیرد، این سامانه‌ها باید قبل از طلوع آفتاب مستقر می‌شدند.
برای اپراتوری که پشت سامانه پدافندی ایران نشسته، وضعیت به طور غیر قابل تصوری پر تنش بوده است به ویژه زمانی که نزدیک ساعت ۶ صبح پرنده‌ای را ملاحظه میکند.
رادار آن‌ها در آن ساعت روز مانند چراغ قوه‌ای در اتاقی تاریک چشمک زده و این این به معنای واقعی کلمه یعنی نیروهای متخاصمی پیدا شده‌اند که باید نابود شوند. زمینه برای هر گونه محاسبه غلط و ویرانگر آماده بوده است.
آنچه از نظر فنی درباره شلیک به هواپیمای اوکراینی نمی‌دانیم
ورای فاکتور‌های انسانی دخیل در ماجرا، ناشناخته‌های فنی‌ای نیز وجود دارد که ممکن است در چنین فاجعه‌ای نقش بازی کرده باشند. ایران در سال ۲۰۰۷ تعدادی زیادی تور-ام ۱ از روسیه وارد کرده است؛ بنابراین این حادثه نمی‌تواند تنها ناشی از سامانه‌های زمین به هوا باشد، بلکه میزان مدرن بودن این سامانه‌ها زمانی که به ایران صادر شدند و اینکه آیا این سامانه‌ها در این مدت به روز شده‌اند یا نه نیز اهمیت دارد.
ایران همواره سعی میکند سامانه‌های خارجی را تعمیر و به روز کرده و انها را به سلاح‌های بهتری تبدیل کنند. اینکه چقدر در طول این ۱۲ سال چنین به روز رسانی‌ای روی این سامانه‌ها انجام گرفته یا خیر حائز اهمیت است و سوالی است که باید پاسخ داده شود.
از این مهمتر، ما دقیقا نمی‌دانیم که چقدر سامانه‌های تور-ام ۱ با سیستم دفاع هوایی یکپارچه ایران در هم تنیده‌اند. به عبارت دیگر سطح استقلال تور-ام ۱ها از نظارت و فرماندهی هوایی و معماری کنترل ایران مشخص نیست، اما این یکی از فاکتور‌های مهمی است که میتواند در چنین اشتباهی موثر باشد.
ببینید:
کدام نهاد پروازها را در شرایط جنگی لغو نکرد؟ +فیلم
نویسنده پایگاه خبری درایو نوشته سامانه‌های تور هیچ ادغام عمیقی در سیستم دفاع هوایی یکپارچه ایران ندارند. بدیهی است که اگر در واقع یک سامانه پدافند ایرانی هواپیما را سرنگون کرده باشد، پس آگاهی اپراتور این سامانه از موقعیت قابل اعتماد نبوده است زیرا ما می‌دانیم که همزمان پرواز‌های دیگری از فرودگاه امام خمینی خارج شده‌اند بنابرین این گونه نبوده که هواپیمای اوکراینی بعد از یک مکث طولانی در مجاورت سامانه ظاهر شده باشد.
سوالاتی در مورد مشکلات فنی این سامانه نیز وجود دارد. هواپیمای اوکراینی دقیقا هر کاری که یک هواپیمای مشابه باید انجام دهد را موقع خروج از فرودگاه انجام داده بود. اپراتور‌های تور-ام ۱ اگر با محدوده فعالیتشان آشنا بودند، احتمالا بار‌ها مشخصات پرواز را دیده بودند و وارد ناخودآگاهشان شده بود. حتی قبل از هواپیمای اوکراینی هم پرواز‌های دیگری را ردگیری کرده بودند که از فرودگاه خارج شده بود و آن‌ها را هدف قرار نداده بودند.
با توجه به همه این‌ها بسیار محتمل است که نوعی اختلال در تجهیزات یا عدم دسترسی به شبکه همزمان با عوامل انسانی نظیر توانایی پایین اپراتور در تشخیص دوست از دشمن در زمان تصمیم‌گیری اتفاق افتاده باشد.
به گزارش رویداد۲۴ مساله فقط این نیست که دشمنان آمریکا به خاطر سامانه‌های بی کیفیت و پرسنل آموزش ندیده در لحظات پرتنش اشتباهات مرگبار بکنند. ناو وینسنس آمریکا نیز در سال ۱۹۸۸ پرواز ایران ایر را مورد هدف قرار داد و باعث جان باختن ۲۹۰ نفر شدند. ناوی که این شلیک را انجام داده بود یکی از مدرن‌ترین سامانه‌های دفاع هوایی دنیا بود و پرسنل آن نیز از آموزش دیده‌ترین و خبره‌ترین دریاسالاران آمریکایی بودند.
حادثه سقوط ایرباس هنوز برای ایرانی‌ها بسیار دردناک است، اما همزمان یادآوری میکند که فقط مساله فقدان تکنولوژی و پرسنل آموزش‍ندیده نیست که منجر به یک فاجعه می‌شود. زنجیره‌ای از فاکتور‌های منفی و فرصت‌های از دست رفته میتواند به چنین فجایعی بیانجامد.