گذشته از امیدواری کاخ سفید به تاثیرگذاری بیشتر تحریم‌ها، مواردی مانند مشغول شدن ترامپ به استیضاح، نزدیکی فزاینده اروپا به آمریکا در موضوع برجام و کمبود وقت تا زمان برگزاری انتخابات بعدی ریاست جمهوری، ممکن است دولت ترامپ را از پیگیری مذاکره با ایران منصرف کنند.
رویداد۲۴ مجادله توئیتری رئیس دستگاه دیپلماسی ایران و رئیس جمهور آمریکا درباره از سرگیری مذاکرات، بار دیگر نشان داد که احتمال از سرگیری گفتگو‌ها میان ایران و آمریکا بعید است.
محمدجواد ظریف و دونالد ترامپ وارد مجادله توئیتری شدند. ماجرا از یک گفتگوی وزیر خارجه ایران با مجله آلمانی اشپیگل شروع شد. ظریف در این گفتگو به ابعاد و تاثیرات ترور سردار قاسم سلیمانی پرداخت و در پاسخ به سوال پایانی اشپیگل، اظهاراتی بیان کرد که هم در ایران و هم در آمریکا بازتاب گسترده و البته جنجال برانگیزی داشت.
خبرنگار اشپیگل از ظریف پرسد که آیا بعد از ترور سردار سلیمانی، شما امکان مذاکره با آمریکا را منتفی می‌دانید؟ وزیر خارجه ایران پاسخ داد: «خیر، من هرگز منتفی نمی‌دانم امکان اینکه مردم رویکردشان را تغییر دهند و واقعیت‌ها را بشناسند. از نظر ما، مهم نیست که چه کسی در کاخ سفید نشسته است. مهم، طرز رفتار آنهاست. دولت ترامپ می‌تواند گذشته خود را تغییر دهد، تحریم‌ها را بردارد و به میز مذاکره بازگردد. ما هنوز سر میز مذاکره نشسته‌ایم. آن‌ها بودند که {میز مذاکره را} ترک کردند. آمریکا، ضرر بزرگی به مردم ایران زد. روزی خواهد آمد که آن‌ها مجبور خواهند شد این را جبران کنند. ما صبر زیادی داریم.»
به رغم اینکه این بخش از اظهارات ظریف، به هیچ وجه جدید نبود، اما این بار جنجال به پا کرد. پیش از این نیز دولت ایران به طور مکرر گفته بود اگر آمریکا تحریم‌ها را بردارد، مذاکرات فورا شروع خواهد شد. حسن روحانی در ۱۳ آذر امسال گفت: «تحریم‌ها را رئیس‌جمهور آمریکا بردارد ساعت بعد من ملاقات می‌کنم. در آن صورت ۵+۱ همه در نیویورک جمع می‌شویم و بحث می‌کنیم.»
با این حال، شرایط بوجود آمده بعد از ترور سردار سلیمانی و همچنین توئیت رئیس جمهور آمریکا، موجب شد که این بار اظهارات ظریف درباره مذاکره مورد توجه بیشتری قرار گیرد. هم اکنون پرسش اصلی این است که ورای هیاهوی رسانه‌ای، آیا واقعا امکان از سرگیری مذاکره میان ایران و آمریکا وجود دارد. شواهد و قراین نشان می‌دهد که حداقل در کوتاه مدت، امکان از سرگیری مذاکرات مستقیم میان ایران و آمریکا وجود ندارد مگر آنکه اتفاق خارق العاده‌ای بیافتد. برای درک بهتر این امر باید شرایط طرفین این مذاکره را بررسی کرد.
درباره دستور کار مذاکره اجماعی وجود ندارد
در ایران، فعلا اجماعی بر سر مذاکره با آمریکا دیده نمی‌شود. با وجود اینکه اظهارات ظریف در گفتگو با اشپیگل، تکرار مواضع پیشین است، اما برخی محافل محافظه کار از مطرح شدن مذاکره در شرایط فعلی انتقاد کردند. از دیدگاه این محافل، مطرح شدن ایده مذاکره با آمریکا در شرایطی که این کشور به صراحت مسئولیت ترور سردار سلیمانی را به عهده گرفته، درست نیست. به عنوان نمونه، حسین شریعتمداری، مدیرمسئول روزنامه کیهان، طی یادداشتی در همین روزنامه نوشت: «ترامپ با صراحت اعلام کرده است که شخصاً دستور ترور سردار سلیمانی را صادر کرده است. آقای ظریف از مذاکره با قاتل سردار سلیمانی شهید چه هدفی را دنبال می‌کنند؟! و آیا اظهارات ایشان نادیده گرفتن خون پاک سردار سلیمانی و یاران شهیدش نیست؟!»
گذشته از این، شروع مذاکرات مستلزم تفاهم بر سر موضوعات آن است. امری که به هیچ وجه در داخل ایران تفاهمی درباره آن وجود ندارد. آمریکایی‌ها بار‌ها بر موضوعات اصلی مذاکره (آینده برجام، برنامه موشک‌های بالستیک و نفوذ منطقه‌ای ایران) تاکید کرده اند. این در حالی است که هنوز اجماعی در زمینه مذاکرات موشکی و منطقه‌ای در ایران شکل نگرفته است.
شریعتمداری خطاب به ظریف نوشت: «آقای ظریف! برفرض محال، آقای ترامپ نصیحت شما را بپذیرد و توبه کند! و تحریم‌ها را بردارد! در آن صورت قرار است با آمریکا درباره چه موضوع و مسئله‌ای مذاکره کنید؟! موضوع مذاکره را آمریکا با صد زبان و بار‌ها اعلام کرده است، توقف صنایع موشکی ایران و دست‌کشیدن از حمایت جبهه مقاومت! جناب ظریف! اگر صنایع موشکی کشورمان نبود یک شبه ایران را با خاک یکسان کرده بودند؛ و اگر حمایتمان از جبهه مقاومت که سردار سلیمانی سرآمد آن بوده و هست در میان نبود، امروز باید شاهد قتل‌عام مردم مظلوم کشورمان و به برده گرفته شدن نوامیس ملت توسط تروریست‌های تکفیری داعش بودیم! آیا غیر از این است؟!»
آمریکا فعلا تمایلی به مذاکره ندارد
اما حتی اگر در ایران اجماعی درباره اصل مذاکره و موضوعات آن شکل بگیرد، معلوم نیست که مذاکرات شروع شود. چون به هر حال، طرف مقابل نیز باید به مذاکره تمایل داشته باشد. ترامپ در واکنش به اظهارات ظریف، به فارسی توئیت کرد: «وزیر امور خارجه ایران می‌گوید ایران خواستار مذاکره با ایالات متحده است، اما می‌خواهد که تحریم‌ها برداشته شود. نه مرسی!»
بحث مذاکره مشروط به رفع تحریم‌ها، حداقل از بهار گذشته مطرح بود و اتفاقا همین مسئله موجب شد که تلاش فرانسوی‌ها برای تدارک دیداری میان حسن روحانی و دونالد ترامپ در نیویورک به جایی نرسد. در جریان نشست سالانه اخیر مجمع عمومی سازمان ملل، اروپایی‌ها به روحانی فشار آوردند که برای حل مشکلات ایران با ترامپ دیدار کند. اما روحانی این دیدار را به رفع تحریم‌ها مشروط کرد. روحانی درباره سفرش به نیویورک گفت: «وقتی در نیویورک بودم وقت نکردم از هتل خارج شوم. روسای کشور‌ها پشت درب اتاق من بودند و همه پیام‌ها این بود که شما با ترامپ ملاقات کنید تا مشکلتان حل شود. این‌ها یک چیز در نیویورک در ذهن سران جا انداخته بودند که همه چیز درست می‌شود و اشکال با ایران است. این را نه یک نفر از سران بلکه تمام رهبران جهان می‌خواستند با ترامپ ملاقات کنیم تا کل مشکلات حل شود.... آمریکایی‌ها می‌گفتند اول ملاقات کنیم و بعد تحریم‌ها را حذف کنیم، اما ما حاضر نیستیم کلاه سرمان رود.»