اروپایی‌ها همواره گفته اند که آنها دنبال تسهیل تجارت «مشروع» و قانونی با ایران هستند. بدیهی است که چنین تجارتی برای اروپایی‌ها در شرایط تحریم بسیار محدود است. با این حال، آنها ممکن است در ازای دریافت منافع اقتصادی، به شرکت‌ها یا بانک‌های ایرانی اجازه فعالیت دهند.
رویداد۲۴ در پی شیوع ویروس کرونا در ایران، موضع رسمی اروپایی‌ها در خصوص تحریم‌های یکجانبه آمریکا علیه ایران تغییر یافته و به کارزار کاهش تحریم‌های ایران به دلایل بشردوستانه پیوسته اند. رفع جزئی محدودیت‌ها علیه دارایی‌ها و بانک‌های ایرانی در اروپا ممکن است نتیجه چنین تغییری باشد.
در حالی که آمریکا همچنان بر اعمال تحریم اصرار و در برابر هرگونه کمک مالی نقدی به ایران مانع‌تراشی می‌کند، اروپایی‌ها در اقدامی قابل توجه، گام‌هایی برای تسهیل دادوستد بانکی با ایران برداشته اند که شاید بارزترین آنها، رفع توقیف ۱.۶ میلیارد دلار از دارایی‌های توقیف شده ایران در کشور لوکزامبورگ است.
عبدالناصر همتی، رئیس کل بانک مرکزی، روز چهارشنبه ۲۰ فروردین (هشتم آوریل) از «دو پیروزی برای کشور و بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران» خبر داد و گفت: «ابتدا از قرار توقیف وجوه به مبلغ ۱.۶ میلیارد دلار متعلق به بانک مرکزی نزد کلیراستریم لوکزامبورگ که از تاریخ ۲۵ دی ۹۴ در توقیف بود، رفع توقیف شد. سپس با صدور دستور موقت از شعبه دیگری از دادگاه‌های کشور یاد شده، از انتقال همان وجوه به آمریکا و توزیع میان مدعیان دروغین انتساب حادثه ۱۱ سپتامبر به ایران پیشگیری شد.»
همزمان، گزارش‌هایی درباره اجازه آلمان به بانک‌های تحریم شده ایرانی جهت از سرگیری فعالیت در این کشور منتشر شده است. گروه لابی‌گری آمریکایی «اتحاد علیه ایران هسته ای» مدعی شده که دولت آنگلا مرکل، صدر اعظم آلمان، به بانک‌های ایرانی که از سوی آمریکا تحریم شده اند، اجازه فعالیت در این کشور را داده است. گروه یادشده، با بیان اینکه بانک‌های سپه، صادرات، خاورمیانه و بانک تجارتی ایران و اروپا در آلمان شعبه دارند، ادعا کرد: «گزارش‌هایی شده که بانک‌های سینا و پارسیان نیز به دنبال تأسیس شعبه در مرکز ایالت باواریا (مونیخ) هستند.»
آلمان در کنار فرانسه و بریتانیا، اخیرا در ۱۲ فروردین (۳۱ مارس) با صدور بیانیه‌ای از انجام اولین تراکنش بازرگانی از طریق سازوکار حمایت از مبادلات تجاری (اینستکس) خبر داد. در این بیانیه آمده است که اولین محموله که از طریق اینستکس به ایران ارسال شده، شامل کالا‌های پزشکی است. در همین بیانیه تاکید شده که «هدف اینستکس، ایجاد یک راه حل بلندمدت و پایدار برای تجارت مشروع بین اروپا و ایران به عنوان بخشی از تلاش‌های پیوسته برای حفظ برجام است.»
ورای تحرکات اروپا
تحولاتی نظیر رفع توقیف پول‌های ایران در لوکزامبورگ، فعال سازی اینستکس و گزارش‌ها درباره از سرگیری فعالیت بانک‌های ایرانی در آلمان، همگی این پرسش را مطرح می‌کنند که آیا در شرایطی که آمریکا هیچ گونه انعطافی در زمینه کاهش تحریم‌ها نشان نمی‌دهد، دیوار تحریم‌ها در حال ترک برداشتن است؟ هنوز زود است که بر اساس این تحولات یک نتیجه قاطع ارائه کرد. چون کم و کیف این تحولات هنوز به طور کامل معلوم نیست. بانک مرکزی ایران هنوز نگفته است که آزادسازی پول‌ها در لوکزامبورگ به چه نحوی انجام شده و نگفته که آیا این پول‌ها وارد ایران شده اند یا نه.
همچنین در رابطه با اینستکس، اروپایی‌ها گفته اند که اولین تراکنش آن، شامل اقلام بشردوستانه و غیرتحریمی است. در تماس تلفنی اخیر روسای جمهور ایران و فرانسه، حسن روحانی از ایمانوئل ماکرون خواست که اینستکس شامل مواردی فراتر از کالا‌های پزشکی و غذایی بشود.
با این حال، تحولات فوق ممکن است حاکی از تمایل اروپا به سرپیچی از تحریم‌ها باشد. بعد از شیوع کرونا در ایران، اروپایی‌ها چند بار از آمریکا خواسته اند که حداقل به خاطر کرونا، کمی تحریم‌های ایران را کاهش دهد. اما آمریکا به جای کاهش تحریم ها، بر آنها افزود. آمریکا در جدیدترین اقدام خود علیه ایران، مانع از اعطای وام پنج میلیارد دلاری صندوق بین المللی پول به ایران شد. گفتنی است که ایران پس از بیش از نیم قرن، به خاطر شیوع کرونا، از صندوق بین المللی پول درخواست وام پنج میلیارد دلاری کرد. درخواستی که با کارشکنی آمریکا، تا حالا به جایی نرسیده است.
ادعای گروه «اتحاد علیه ایران هسته ای»، چنانچه درست باشد، می‌تواند رویکرد جدید آلمان و اروپا در برابر تحریم‌های آمریکا را نشان دهد. با توجه به سابقه فعالیت‌های جاسوسی این گروه، این احتمال وجود دارد که آلمان برای اجتناب از نقض تحریم‌های آمریکایی توسط بانک‌های آلمانی، به بانک‌های ایرانی به طور غیرعلنی اجازه فعالیت داده باشد تا دادوستد شرکت‌های کوچکو متوسط با ایران را تسهیل کند. احتمالا گروه اتحاد علیه ایران هسته‌ای با اعزام جاسوسان خود به آلمان در پوشش بازرگان متوجه چنین رویکردی شده و می‌خواهد با افشاگری رسانه ای، آن را به شکست بکشاند. چنین فعالیتی برای این گروه مسبوق به سابقه است. اواخر آذرماه ۹۸، روزنامه اسرائیلی هاآرتص در گزارشی اعلام کرد گروه اتحاد علیه ایران هسته‌ای برای قطع روابط اقتصادی خارجی ایران، به جاسوسی روی آورده است. به گفته هاآرتص، این گروه برخی اعضای خود را در پوشش بازرگان به ایران اعزام کرد تا در کنفرانس‌ها و همایش‌های اقتصادی شرکت کنند و از این طریق راه‌های دور زدن تحریم‌ها را شناسایی و سپس قطع کنند.
با این همه، نباید درباره تمایل اروپا به دور زدن تحریم‌های آمریکا اغراق کرد. اروپایی‌ها همواره گفته اند که آنها دنبال تسهیل تجارت «مشروع» و قانونی با ایران هستند. بدیهی است که چنین تجارتی برای اروپایی‌ها در شرایط تحریم بسیار محدود است. با این حال، آنها ممکن است در ازای دریافت منافع اقتصادی، به شرکت‌ها یا بانک‌های ایرانی اجازه فعالیت دهند، اما بعید است که هزینه دور زدن تحریم‌ها را به عهده بگیرند.