رویداد۲۴با شیوع کرونا یکی از چالش‌های پیش آمده چگونگی مواجهه با قربانیان این بیماری بود. از یک سو ترس‌ها و هشدار‌ها موجب شد تا در جهان رفتار‌هایی متفاوت و گاه توهین‌آمیز با جنازه قربانیان از سوزاندن جنازه قربانی یا دفن پنهانی آن بدون هر گونه اطلاع به خانواده قربانی یا حتی حضور نیافتن خانواده او در مراسم تشییع جنازه به چشم بخورد.
در ایران نیز یکی از چالش‌های اولیه چگونگی برخورد با جنازه قربانیان کرونا و مدیریت مراسم و مناسک داغدیدگان آن بود. در ابتدای انتشار رسمی ورود کرونا به ایران بر مبنای دستور وزارت بهداشت ایران در تهران اجساد بدون شست و شو و غسل دفن می‌شدند. همین موجب واکنش‌های منفی شد تا از ۱۶ فروردین شست و شوی جنازه متوفیان کرونا بار دیگر آغاز شود.
بیشتر بخوانید: یک روز با کارگران غسالخانه تهران/ هچ چیز عادی نیست! +تصاویر
چنانچه زهرا صدراعظم نوری، رئیس کمیسیون سلامت شورای شهر تهران به روزنامه شهروند گفته است شستشوی متوفیان تحت نظارت ستاد ملی مبارزه با کرونا و دو وزارتخانه بهداشت و نیرو انجام می‌شود. نوری همچنین اظهار کرده است که «متوفیان عادی از صبح تا دو بعدازظهر در گورستان بهشت زهرا شست‌وشو داده می‌شوند و از دو بعدازظهر تا شب هم فوت‌شدگان کرونا برای تغسیل آورده می‌شوند.»
همچنین به گفته او، وزارت نیرو و وزارت بهداشت مسئولیت رسیدگی به معضل پساب‌ها و فاضلاب غسالخانه را بر عهده دارند و گندزدایی مستمر نیز با دقت و هرروزه صورت می‌گیرد. علاوه بر این، ضدعفونی پیش و پس از شست و شو و تست روزانه از کارکنان نیز انجام می‌شود و سازمان بهشت زهرا مسئولیت این کار را بر عهده دارد.
از سویی نیز برگزاری مراسم خاکسپاری قربانیان نیز خود خبرساز شد. چنانچه خاکسپاری‌های غریبانه و گاه بدون حضور نزدیکان قربانی و در خلوت، مباحث سوگ ناتمام یا خاموش و آسیب دیدگی داغدیدگان کرونا را مطرح کرد. این در حالی است که پیش از این متولیان وزارت بهداشت بر دستورالعمل سازمان بهداشت جهانی در فرایند به خاکسپاری متوفیان کرونا تأکید داشتند. چگونگی کفن و دفن قربانیان کرونا و حضور نیافتن نزدیکان در مراسم خاکسپاری خود پرسشی را پیش می‌کشد که آیا جنازه قربانیان کرونا این قدر ترس دارد و آیا قربانی کرونا پس از مرگ نیز همچنان ناقل بیماری محسوب می‌شود.
مسعود مردانی عضو کمیته کشوری مبارزه با بیماری‌های عفونی در گفتگو با فرارو در این باره با تأیید انتقال بیماری از جنازه قربانی کرونا گفت: به همین دلیل، ما هیچ کدام از متوفیان کرونایی را شست و شو نمی‌دهیم. پایین و بالای سر آن‌ها را برای جلوگیری از انتقال آلودگی به محیط زیست، آهک می‌ریزیم و طبق دستورالعمل خاصی که برای دفن بیماران کرونایی تعریف شده و همه جای دنیا رعایت می‌شود متوفیان را دفن می‌کنیم. همچنین به گفته مردانی هر گونه تماس با بدن متوفی کرونا موجب انتقال بیماری می‌شود. آنچه از سوی مینو محرز عضو کمیته ملی مبارزه با کوید ۱۹ وزارت بهداشت و درمان نیز تأیید شد.
محرز در این باره در گفتگو با فرارو در این باره اظهار داشت: طبق دستور عمل سازمان بهداشت جهانی فرد متوفی آلوده است و نمی‌تواند در سیستم شست و شوی عادی متوفیان وارد شود. چون یک اشتباه، ممکن است فاجعه بیافریند؛ بنابراین مراحل شست و شوی متوفیان به صورت عادی، صلاح نیست انجام شود.
وی افزود: در جا‌های دیگر جنازه متوفی را می‌سوزانند یا با تابوت دفن می‌کنند که در دین ما چنین اموری پذیرفته نیست. فرد مبتلا به ویژه اگر زیر دستگاه‌های تنفسی باشد آلوده به ویروس است به همین خاطر در کشور‌های دیگر یا متوفی را می‌سوزانند یا در تابوت می‌گذارند. در آمریکا جنازه قربانی را درون کیسه نایلونی ضخیم و سپس در تابوت می‌گذارند. در اغلب کشورها هیچگونه مراسمی برای قربانی برگزار نمی‌شود. در ایران نیز طبق دستورالعمل سازمان بهداشت جهانی از آهک استفاده می‌شود و قبر قربانیان کرونا عمیق‌تر در نظر گرفته می‌شود. از نظر او نیز بدن متوفی به ویژه اگر در آی سی یو و زیر دستگاه باشد آلوده است بنابراین باید جنازه آن‌ها را در نایلون زیب‌دار گذاشت و هنگام دفن رویش آهک ریخت.
او می‌گوید در ابتدا سخت‌گیری‌ها در خاکسپاری‌ها بیشتر بود، اما به دلیل عادت‌های ما ایرانیان، مراعات این محدودیت‌ها سخت بود بنابراین حالا سهل‌گیرتر شدند، ولی باز روال عادی در کفن و دفن قربانیان انجام نمی‌شود. این اظهارات به ویژه درباره سوزاندن جنازه قربانیان کرونا، در حالی است که سازمان بهداشت جهانی در ۲۴ مارس ۲۰۲۰ (۵ فروردین) دفترچه راهنمایی با عنوان «مدیریت ایمن پیشگیری و کنترل عفونت جسد متوفی کوید ۱۹» را منتشر کرد که سوزاندن جنازه بیمار کرونایی را تنها یک انتخاب فرهنگی نادرست می‌خواند: «سوزاندن و خاکستر کردن جنازه متوفیان بیماری‌های همه گیر یک کار رایج است که بیشتر یک انتخاب فرهنگی است که درست نیست.» حتی طبق این دستورالعمل متعلقات فرد قربانی کرونا نیز نیازی به سوزاندن یا دفن شدن ندارد. ولی در هنگام تماس با آن‌ها باید از دستکش استفاده شود و آن‌ها را باید با محلول حداقل ۷۰ ٪ اتانول یا ۰.۱ ٪ (۱۰۰۰) pp سفید کننده ضدعفونی کرد.
افزون براین، لباس و ملحفه متعلق به متوفی باید با آب گرم ۱۴۰ تا ۱۹۰ فارنهایت یا ۶۰ الی ۹۰ درجه سانتیگراد در ماشین لباسشویی با استفاده از مواد شوینده شسته شوند. اگر شستن با ماشین امکان پذیر نیست، ملحفه‌ها با آب گرم و صابون در لگن بزرگی خیس و هم زده شوند، اما باید مراقب بود تا آب آن پاشیده نشود. سپس آن‌ها را در محلول ۵ درصدکلر به مدت تقریبی ۳۰ دقیقه گذاشته و سرانجام در ماشین لباسشویی شست و در نور آفتاب پهن کرد تا کاملا خشک شوند.
طبق اصول مندرج در این دفترچه کرونا ویروس از راه ترشحات و قطرات و تماس نزدیک با فرد مبتلا منتقل می‌شود، اما انتقال این ویروس از طریق هوا وجود ندارد. همچنین در آن آمده است: به جز در موارد تب خونریزی (مانند ابولا، ماربورگ) و وبا، اجساد متوفیان به طور کلی عفونی نیستند. در بیماری کرونا نیز از آنجا که ریه‌های بیماران تحت تأثیر قرار می‌گیرد اگر کالبد شکافی صورت گرفته باشد می‌تواند عفونی باشد. در غیر این صورت، بدن متوفیان، بیماری را منتقل نمی‌کنند و تا به امروز هیچ مدرکی مبنی بر ابتلای افراد به دلیل در معرض قرار گرفتن با بدن متوفیان کرونایی وجود ندارد.
این دفترچه بر حفظ حرمت متوفی، سنت‌های فرهنگی و مذهبی و خانواده متوفی تأکید دارد و می‌آورد باید از تعجیل در خاکسپاری متوفی اجتناب کرد. طبق این دستورالعمل، مقامات باید این وضعیت را بر مبنای سه محور حقوق خانواده، نیاز به بررسی علت مرگ و خطر ابتلا به عفونت مدیریت کنند. همچنین اقدامات بهداشتی و احتیاطی استاندارد قبل و بعد از تماس با بدن متوفی و محیط آلوده مانند رعایت بهداشت دست، استفاده از دستکش یکبار مصرف و گان‌های آستین بلند برای مراقبت از پرسنلی که با بدن متوفی در تماس هستند لحاظ شود. همچنین اگر خطر پاشیده شدن ترشحات و مایعات از بدن متوفی وجود دارد پرسنل باید از محافظ صورت مانند سپر صورت، عینک و ماسک استفاده کنند.
درباره انتقال جنازه متوفی نیز قید شده است باید جا به جایی بدن را به حداقل رسانده و آن را با پارچه پوشاند و به سرعت به سردخانه برد. اما پیش از انتقال جسد نیازی به ضدعفونی کردن آن نیست. سازمان بهداشت جهانی همچنین استفاده از کیسه برای حمل جنازه را تنها در صورتی که احتمال نشتی ترشحات وجود داشته باشد، ضروری دانسته است. علاوه بر این آورده است که هیچ وسیله یا ماشین حمل و نقل خاصی برای انتقال جنازه لازم نیست.
در این دفترچه همچنین قید شده اگر خانواده قربانیان تمایل به وداع آخر با قربانی را دارند با اعمال اقدامات احتیاطی استاندارد از جمله استفاده از دستکش، ماسک و شست و شوی دست‌ها امکان پذیر است. اما باید به آن‌ها گفته شود که بدن متوفی را لمس نکنند و نبوسند. علاوه بر این، بزرگسالان بالای ۶۰ سال و افراد دارای سیستم ایمنی بدنی ضعیف نباید به طور مستقیم با آن در تماس باشند.
همچنین اگر اعضای خانواده و دوستان او بخواهند متوفیان کرونا را که مطابق آداب و رسوم برای دفن آماده شدند ببینند در این صورت باز هم با رعایت موارد بهداشتی میسر است. آن‌ها نباید جنازه متوفی را ببوسند یا لمس کنند. همچنین دست‌های خود را باید بعد از این مراسم بشویند و نیرو‌های کفن و دفن نیز موارد بهداشتی همچون پوشیدن دستکش و شستن دست‌ها با آب و صابون را پس از خاکسپاری رعایت کنند.
طبق این دستورالعمل، در مراسم خاکسپاری قربانی کرونا، افراد مبتلا به علایم تنفسی نباید شرکت کنند و یا با استفاده از ماسک در مراسم خاکسپاری حضور پیدا کنند. اگر چه خاکسپاری باید مطابق با رویه‌های محلی صورت بگیرد، اما سایر مراسم غیر از تشییع جنازه باید تا پایان این اپیدمی به تعویق بیفتد و مراسم تشییع جنازه با حضور تعداد محدودی برگزار شود. شرکت کنندگان در این مراسم نیز باید موارد بهداشتی و فاصله فیزیکی را رعایت کنند.
هر چند ترس از جنازه کرونایی تا حدی منطقی است و موجب احتیاط می‌شود، ولی در عین حال توجه به مواد مندرج در دفترچه راهنمای سازمان بهداشت جهانی نشان می‌دهد باید حرمت قربانی حفظ و سنت‌های فرهنگی در کفن و دفن با رعایت اصول بهداشتی اجرا شوند و نزدیکان متوفی نیز در مراسم خاکسپاری با رعایت اصول بهداشتی شرکت کنند. حتی به ملاقات اعضای خانواده و وداع با قربانی با رعایت موازین بهداشتی نیز تأکید شده است. این سازمان سوزاندن جنازه متوفیان و حتی متعلقات او را تایید نکرده و در عوض بر حفظ حرمت متوفی، رعایت اصول فرهنگی و سنتی در برخورد با آن تأکید کرده است.
این در حالی است که همچنان اظهارات ضد و نقیض و فراز و فرود در مواجهه با جنازه قربانیان کرونا در ایران ادامه دارد و همین تناقض‌ها موجب سردرگمی و تخریب روحی و روانی خانواده قربانیان می‌شوند. به نظر می‌رسد متولیان امر به دلیل نگرانی از ناتوانی در مدیریت هیجانات احساسی داغدیدگان و ترس‌های ناشی از مواجهه با پدیده‌ای ناشناخته و گنگ به ویژه در ابتدای این بحران محدودیت‌های بیشتری را برقرار کردند و هنوز هم گروهی از آن‌ها بر این امر تأکید دارند. همین هم موجب اظهارات متناقض مثلا درباره شست و شوی قربانیان و غسل آنان شده است که نمونه‌ای از سردرگمی جامعه در مقابل کرونا است؛ آنچه که شاید در انتخاب شیوه مقابله با کرونا نیز نمایان است. موضوعی که شاید به ماهیت ناشناخته ویروس کوید ۱۹ برمی‌گردد ویروسی که نه تنها ایران بلکه دنیا را پریشان و سردرگم کرده است.