رویداد۲۴ استدلال دونالد ترامپ، رئیس جمهوری ایالات متحده امریکا درست بود که می گفت: توافق برجام منابع مورد نیاز ایران برای برنامه هسته ای، موشک های بالستیک و نفوذ منطقه ای اش را فراهم می کند. اما آیا خروجش از برجام و اعمال تحریم های بی سابقه نیز درست بود؟
جواب سوال به پیامدهایش بستگی خواهد داشت. اگر به خروج ایران از ان پی تی یا یک رویارویی نظامی منتهی شود، این یک فاجعه است. از سوی دیگر، اگر به یک توافق بلندمدت و برد – برد منتهی شود، ترامپ می تواند به تصمیمش ببالد. البته تحولات سال های اخیر جایی برای خوش بینی باقی نمی گذارد. حالا با همه گیری ویروس کرونا هنوز شانس پیشرفت هایی در جبهه هسته ای و برداشتن سریع تر تحریم های ایران وجود دارد.
دستور کار اساسی هر توافق تازه ای مشخص است: تضمین قوی تری از سوی ایران به اینکه در بلندمدت سلاح هسته ای تولید نمی کند و یک تضمین قابل اعتماد از سوی ایالات متحده به اینکه تا وقتی که ایران به تعهدات خود پایبند است از تحریم ها صرفنظر خواهد کرد. شکل گیری یک توافق جدید از آن رو قابل توجیه است که در برجام چند نکته نادیده گرفته شده بود:
- ایران معاهده جامع ممنوعیت آزمایش هسته ای را تصویب کند. ایران قبلا هم تحت برجام متعهد شده بود که تحت هیچ شرایطی به دنبال دستیابی، توسعه، و جستجوی سلاح هسته ای نخواهد بود.
- ایران تمام مواد و تجهیزات هسته ای اش را تحت پادمان های غیر قابل برگشت آژانس بین المللی انرژی هسته ای قرار دهد.
- مجلس ایران پروتکل الحاقی به توافق جامع پادمان ها با آژانس بین المللی انرژی هسته ای را بدون حتی یک روز تاخیر تصویب کند.
به علاوه، هر توافق جامعی باید الزام به تایید و نظارت قوی آژانس و همچنین اختیاراتی فراتر از توافق جامع نظارتی و پروتکل های دیگری برای حقوق دسترسی اضافی را شامل شود.
بیشتر بخوانید:فعال‌سازی اینستکس؛ آیا آمریکا از تحریم‌ها عقب‌نشینی کرد؟
پیش از این طرف هایی بودند که تلاش کردند تنش میان ایران و ایالات متحده را بعد از خروج دومی از برجام کاهش دهند و به سمت یک توافق جدید جامع گام هایی برداشته شود. از جمله رئیس جمهوری فرانسه طرحی را ارائه کرد تا به موجب آن برجان حفظ شود و در مقابل امریکا از تحریم های خود علیه ایران بکاهد، اما به نتیجه نرسید و نتوانست دو طرف پای میز مذاکره بکشاند. طرحی که امانوئل مکرون، رئیس جمهوری فرانسه در سپتامبر 2019 ارائه داد چهار جزء اصلی داشت:
- ایران باید تضمین کند که هرگز سلاح هسته ای نخواهد داشت.
- ایران باید قدم های محکمی برای پایان دادن به جنگ یمن بردارد.
- ایران باید آزادی رفت و آمد از تنگه هرمز را تضمین کند.
- تحریم های اعمالی بر ایران باید برداشته شوند.
از آنجایی که برجام شامل ساز و کار حل اختلاف بین اعضاست و هر کدام از اعضای دائم به علاوه آلمان می توانند پرونده ایران را به شورای امنیت ببرند، در چنین حالتی حق وتوی ایالات متحده می تواند قطعنامه های شورای امنیت سازمان ملل را دوباره اجرایی کند.
مسئله هسته ای، موشک های بالستیک و نفوذ منطقه ای ایران، باید هریک موضوع گفت وگوهای جداگانه ای باشند. در هم آمیختن آنها، حصول توافق را مشکل می کند.
هر چند اتحادیه اروپا تلاش کرده با پرهیز از شتاب در به کار انداختن سازوکار حل اختلاف یا مکانیزم ماشه، برجام را حفظ کند، با این حال حفظ برجام شاید پس از اینکه ایران آبشاری از 60 سانتریفیوژ IR-6 را عملیاتی کرد، توسعه سانتریفیوژهای IR-9 را آغاز کرد وغنی سازی اورانیوم در تاسیسات فردو را شروع کرد، چندان امکان پذیر نباشد.
در یک توافق دو طرفه، ایران می تواند متعهد شود تا تمام فعالیت های چرخه سوخت هسته ای و تاسیسات تبدیل و غنی سازی را متوقف کند. ایالات متحده نیز متعهد به حفظ صادرات نفت و گاز ایران خواهد شد و همزمان حق خود برای اعمال تحریم هایی به دلایل غیر مرتبط با برنامه ی هسته ای را حفظ خواهد کرد. برای جلوگیری از تکرار خروج یک جانبه، این توافق می تواند به تصویب سنا برسد.
یک توافق برجامی جدید باید به شدت محدود به برنامه هسته ای ایران باشد. موضوعات مربوط به سیاست خارجی و برنامه موشک های بالستیک باید در توافق سیاسی جداگانه ای با حضور دیگر شرکای منطقه ای صورت بگیرد.
اگر دولت ترامپ، دستیابی به توافق هسته ای تازه را مشروط کند به این که ایران از حمایت از حزب الله دست بکشد، از سوریه بیرون برود و از نفوذ خود در عراق و دیگر جاها، صرفنظر کند، فقط اوضاع را بدتر کرده است. در مقابل، اگر یک توافق جدید صورت بگیرد، ترامپ می تواند ادعا کند که بهتر از اوباما عمل کرده و بنابراین حق داشته است که از توافق اصلی خارج شود. چنین نتیجه ای یک پیروزی بزرگ سیاسی برای ترامپ است. توافق جدید مطمئنا به حمایت سایر اعضای شورای امنیت سازمان ملل نیازمند است. در یک موضوع همگی آنها مشترکند: آنها نمی خواهند کشور دیگری مدل کره شمالی را در پیش بگیرد و خروج از ان پی تی و ساخت بمب را در دستور کار خود قرار دهد.
برای موفقیت هر مذاکره ای نتیجه باید برای هر دو طرف برد – برد باشد و هر دو طرف باید مایل به گفت وگو و همزمان با حسن نیت وارد آن شوند. متاسفانه تا به امروز چنین شرایطی مهیا نشده است. رسیدن به آن مرحله نیازمند تلاش هماهنگ اتحادیه اروپا، روسیه و چین برای متقاعد کردن ایالات متحده به انجام توافقی به نفع همگان است.