به هر حال، صرفنظر از این موفقیت یا عدم موفقیت وزارت خارجه در محقق کردن این هدف، تلاش‌های ایران برای نقش‌آفرینی در تحولات افغانستان ادامه خواهد یافت. هر چند که این امر ممکن است در آینده نه چندان دور، تحت الشعاع تحولات برجامی قرار گیرد.
در پی کمرنگ شدن کارزار وزارت امور خارجه برای رفع تحریم‌های آمریکا، رئیس دستگاه دیپلماسی ایران بر دیپلماسی منطقه ای، خصوصا مسائل افغانستان، تمرکز کرد و در این زمینه گفتگو‌های متعددی با مقامات خارجی انجام داد.
این روز‌ها که رفت و آمد‌ها به خاطر شیوع بیماری کرونا به شدت محدود شده است، دستگاه دیپلماسی ایران متناسب با شرایط جدید تلاش می‌کند از رکود دیپلماسی جلوگیری کند. در همین راستا، محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران، با وزرای امور خارجه چندین کشور منطقه‌ای تلفنی گفتگو کرده است.
بیشتر بخوانید: از تهدید نفتی ایران تا رویارویی نظامی در خلیج فارس؛ در منطقه چه خبر است؟
با شیوع ویروس جدید کرونا (کووید-۱۹) در ایران، وزارت امور خارجه این کشور، رفع تحریم‌های آمریکا را در دستور کار قرار داد و در این راستا، کارزار بین المللی گسترده‌ای به راه انداخت. اما به رغم حمایت محافل رسانه‌ای و دیپلماتیک بین المللی از این کارزار، هیچ تحریمی رفع نشد. در مقابل آمریکا بر تحریم‌های ایران افزود.
بعد از شکست کارزار یادشده، وزارت خارجه بر پرونده‌های منطقه‌ای نظیر افغانستان و یمن و همچنین روابط دو جانبه با کشور‌های منطقه تمرکز کرد. این گرایش جدید در تماس‌های تلفنی اخیر رئیس جمهور حسن روحانی و محمدجواد ظریف تجلی یافت. روحانی با سران کشور‌های عمان، کویت، قطر، ترکیه و آذربایجان تماس‌هایی داشت. همچنین، ظریف با همتایان خود در کشور‌های عراق، قطر، امارات، هند، روسیه و چین گفتگو‌های تلفنی داشت. در اکثر این گفتگوها، در کنار روابط دو جانبه، تحولات افغانستان یا یمن مورد بررسی قرار گرفت.
جدیدترین تماس تلفنی ظریف درباره افغانستان ۲۵ آوریل اتفاق افتاد که در آن، ظریف با همتای قطری‌اش، محمد بن عبدالرحمن آل ثانی، درباره جدیدترین تحولات افغانستان گفتگو‌هایی انجام داد. در بیانیه وزارت امور خارجه ایران درباره این تماس آمده است: «طرفین همچنین در خصوص آخرین تحولات در افغانستان و تلاش‌های جمهوری اسلامی ایران برای تفاهم سیاسی و تشکیل دولتی فراگیر در افغانستان رایزنی و تبادل نظر کردند.» این دومین تماس ظریف با آل ثانی در ماه آوریل بود. در هر دو تماس، مسائل افغانستان جزو محور‌های گفتگوها بود.
هدف ایران در افغانستان
قطر، به دلیل میزبانی از مذاکرات صلح میان طالبان و آمریکا، نقش مهمی در روند صلح در افغانستان بازی می‌کند. تماس‌های مقامات ایران با همتایان قطری درباره افغانستان به همین دلیل است. طالبان و آمریکا در دوحه، پایتخت قطر، توافقنامه صلح امضا کردند که به موجب آن، نیرو‌های آمریکایی در افغانستان به طور تدریجی از این کشور عقب نشینی می‌کنند. همزمان، مذاکرات بین الافغانی برای رسیدن به صلح پایدار شروع می‌شود. بخش‌هایی از این توافق اجرا شده، اما هنوز بخش‌هایی از آن اجرا نشده است.
وزارت خارجه ایران برای افغانستان و یمن، نمایندگان ویژه تعیین کرده که این پرونده‌ها را دنبال می‌کنند. ظریف در جریان سفر اخیرش به سوریه، که از معدود سفر‌های خارجی ظریف در شرایط کرونا بود، در توئیتی نوشت: «در خصوص افغانستان، نماینده ویژه ما طی روز‌های گذشته در کابل با همه طرف‌ها دیدار کرده است. در خصوص یمن، نماینده ویژه ما در حال همکاری با سازمان ملل متحد و یمنی‌ها برای پایان یافتن مصائب این کشور است.»
همچنین سید عباس موسوی، سخنگوی وزارت امور خارجه، در نشست خبری روز دوشنبه گذشته این وزارتخانه اعلام کرد که «نماینده ویژه وزارت امور خارجه برای رایزنی مستقیم با طرف‌های افغانی در این کشور به سر می‌برد.»
مذاکرات صلح افغانستان، سه طرف اصلی دارد که عبارتند از: آمریکا، طالبان و دولت افغانستان. آمریکایی‌ها نشان داده اند که برای رسیدن به توافق با طالبان منتظر برقراری ثبات سراسری در افغانستان یا حصول اجماع سیاسی در کابل نخواهند ماند. در حالی که دولت افغانستان درگیر مناقشات سیاسی در زمینه انتخابات بود، آمریکایی‌ها با طالبان در دوحه به توافق رسیدند و اجرای این توافق را شروع کردند. این در حالی است که کابل، هنوز برای صلح با طالبان آماده نیست. بعد از اعلام نتایج انتخابات ریاست جمهوری افغانستان که به پیروزی مجدد اشرق غنی منجر شد، عبدالله عبدالله، رقیب انتخاباتی غنی، نتایج این انتخابات را نپذیرفت و خودش را رئیس جمهور اعلام کرد. اختلافات سیاسی در کابل هنوز ادامه دارد. آمریکایی‌ها سعی می‌کنند این اختلافات را به نحوی حل و فصل کنند تا روند صلح با طالبان مختل نشود.
روند صلح در افغانستان با موانعی مواجه شده است
در چنین شرایطی وزارت امور خارجه ایران، مشارکت در حل و فصل «بحران سیاسی در افغانستان» را در اولویت خود قرار داده است. سخنگوی وزارت امور خارجه در نشست خبری دوشنبه گذشته گفته «هدف اصلی جمهوری اسلامی ایران در افغانستان نزدیک کردن مواضع، تشکیل دولت فراگیر و بازگشت صلح و ثبات در این کشور همسایه است.»
به هر حال، صرفنظر از این موفقیت یا عدم موفقیت وزارت خارجه در محقق کردن این هدف، تلاش‌های ایران برای نقش‌آفرینی در تحولات افغانستان ادامه خواهد یافت. هر چند که این امر ممکن است در آینده نه چندان دور، تحت الشعاع تحولات برجامی قرار گیرد. برخی محافل رسانه‌ای آمریکا ادعا می‌کنند که وزارت خارجه این کشور در حال تدوین طرحی برای تمدید تحریم‌های تسلیحاتی سازمان ملل علیه ایران یا فعال سازی مکانیسم ماشه در برجام است. در صورتی که چنین اتفاقی بیافتد، موضوع افغانستان ممکن است از اولویت‌های وزارت خارجه ایران خارج شود. با این حال، تلاش‌های دیپلماتیک ایران در ارتباط با مسئله صلح در افغانستان در سطوح پایین‌تر ادامه خواهد داشت.
ایران برای توجه به افغانستان دلایل موجهی دارد. افغانستان، همسایه ایران است و بی ثباتی در آنجا، تاثیرات مستقیمی بر ایران می‌گذارد. در حال حاضر، افغانستان در یک دوره انتقالی به سر می‌برد. دوره‌ای که در آن نیرو‌های اشغالگر خارجی تمایل زیادی به خروج از افغانستان دارند، ولی نیروی میانه‌رو و مهمی که بتواند خلأ نیرو‌های خارجی را پر کند، وجود ندارد. دولت افغانستان هنوز ضعیف است و به تنهایی قادر نیست با طالبان مقابله کند. این احتمال وجود دارد که بعد از خروج نیرو‌های خارجی، گروه‌هایی مثل طالبان، که تفاوت‌های ایدئولوژیکی با ایران دارند، خلأ قدرت را پر کنند. از این رو، تقویت روند صلح میان دولت افغانستان و طالبان می‌تواند منافع امنیت ملی ایران را تامین کند.