یک حقوقدان بین الملل معتقد است که برجام سندی حقوقی نیست که حقوقی حل شود بلکه برجام و مساله قطعنامه را باید سیاسی حل کرد.
رویداد۲۴ نیویورک تایمز هفته گذشته پرده از راز تلاش‌های پمپئو برای عضویت مجدد در توافق هسته‌ای از راه قطعنامه ۲۲۳۱ برداشت. در آمریکا و اروپا این حقه آمریکایی‌ها مورد انتقادات بسیاری قرار گرفته، اما به نظر می‌رسد که پمپئو برای اجرای آن بسیار جدی است و در حال بررسی همه جوانبی است که به او اجازه دهد تا از خلا‌های حقوقی برای دخالت در امور ۴+۱ و ایران استفاده کند. ایالات متحده با اینکه صراحتا برجام را کاغذ پاره خوانده و از آن بیرون آمده است هنوز توقع دارد که اوضاع مطابق میل کاخ سفید پیش برود. اما بسیاری از کارشناسان و سیاستمداران این کشور متفق القول هستند که با خروجی که انجام گرفته حق مداخله از آمریکا سلب شده است. با همه اینها، اما راه برای پمپئو کاملا بسته نیست و او به دنبال این است که به هر طریق ممکن مکانیسم ماشه اعمال شده و تمدید تحریم‌های تسلیحاتی علیه ایران صورت گیرد. با یوسف مولایی کارشناس حقوق بین الملل در خصوص این موضوع به گفتگو نشستیم:
آمریکا سعی دارد تا خود را از نظر قانونی عضوی از برجام بداند تا بتواند در امور آن دخالت کرده و خواسته‌های خود را پیش ببرد. کارشناسان در مورد اینکه ایالات متحده می‌تواند به این کار دست بزند یا نه، نظر‌های متفاوتی دارند. به نظر شما آیا کاخ سفید می‌تواند از نظر حقوقی و بر اساس آنچه در قطعنامه ۲۲۳۱ آمده خود را عضوی از این اتفاق دانسته و خواسته هایش را مطرح کند؟درتوافق برجام که بعد‌ها ضمیمه ۲۲۳۱ شده این موضوع پیشبینی نشده بوده، چون این سند یعنی توافق هسته‌ای خودش یک سند بی سابقه و پیش از این چنین سندی میان کشور‌ها وجود نداشت. برجام یک مکانیزم حل اختلاف دارد که بر اساس آن اگر مواردی که در برجام آمده رعایت نشود، به آن مراجعه می‌کنند. در آن مکانیزم حرفی از خروج و ورود اعضا نشده است، چون پیشبینی چنین اقدامی به شکلی که اتفاق افتاد در آن زمان ممکن نبود.
ایالات متحده دو سال قبل از این توافق خارج شده است و دیگر عضوی از هفت کشور اولیه که برجام را نهایی کردند نیست. حالا پس از دو سال این کشور ساز جدیدی کوک کرده و می‌گوید که، چون در قطعنامه ۲۲۳۱ در مورد نبود حق بازگشت پیشبینی انجام نگرفته، من می‌توانم به توافق برگردم. در این قطعنامه از نظر حقوقی مطرح نشده که در شرایطی مثل امروز که ایالات متحده بخواهد از مفاد آن برای محدود کردن یکی از طرفین استفاده کند، چه باید کرد.
امریکا سعی دارد تفسیری از قطعنامه ۲۲۳۱ ارائه کند که طبق آن راه برای بازگشت و دخالت در تصمیم گیری‌ها برای این کشور باز باشد. در این اختلافی که در خصوص تفسیر قطعنامه وجود دارد، چه کسی باید نظر آخر را داده و موضوع را حل و فصل کند؟این وظیفه را شورای امنیت سازمان ملل بر عهده دارد.
یکی از طرح‌هایی که آمریکا دارد این است که درخواستش را به شورای امنیت سازمان ملل ببرد تا این شورای دست به تفسیر مورد نظر دولت ترامپ در مورد قطعنامه ۲۲۳۱ بزند. بعید نیست که کشور‌های حاضر در این شورا اگر از نظر سیاسی منافع خود را در حمایت از تصمیم ایالات متحده ببینند، رای به تفسیر مورد نظر آن‌ها بدهند.
چه چیزی می‌تواند مانع این شود که آمریکایی‌ها نتوانند در شورای امنیت رای مورد نظر خود را به دست بیاورند؟تصمیم گیرنده در این خصوص روسیه و بعد چین است. وضعیت اروپائی‌ها تا حدود زیادی مشخص است و آن‌ها فراتر از خواسته‌های آمریکا قدم خاصی بر نمی‌دارند. باید دید تا زمانی که قرار به رای گیری باشد، این دو کشور چه تصمیمی اتخاذ می‌کنند. ممکن است مثلا روسیه تصمیم داشته باشد که به همکاری با آمریکا در عرصه بین الملل دست بزند و این اتفاق را زمینه خوبی برای اینکار بداند. اما در شرایط کنونی به نظر می‌رسد که حداقل روس‌ها موافق تفسیر آمریکایی از قطعنامه ۲۲۳۱ نیستند.
ماهیت تصمیم‌هایی که در شورای امنیت گرفته می‌شود، به توافق کشور‌های عضور بستگی دارد. کار با الزامات حقوقی سر و سامان پیدا نمی‌کند چرا که حقوق بین الملل، هنوز مشکل ضمانت اجرا دارد. به همین دلیل است که سرنوشت ۲۲۳۱ و بازگشت آمریکا به برجام برای اینکه تحریم‌های تسلیحاتی علیه ایران را تمدید کند، در بازی‌های سیاسی مشخص خواهد شد و در صورتی که توافق میان ۵+۱ صورت بگیرد، این امر امکان پذیر است. وگرنه در بند‌های قطعنامه پیشبینی برای شرایط کنونی وجود نداشته است.
توافق هسته‌ای به صورت معاهده درنیامده که ما به حقوق معاهدات ۱۹۶۸ برویم و بر اساس آن بخواهیم ببینیم که وضعیت کنونی چطور باید تفسیر شود. اگر سازمان ملل یک مکانیزمی از قبل برای بررسی مواردی از این دست داشت که درخواست جدید را مورد بررسی قرار داده و رای صادر می‌کرد، اوضاع متفاوت بود. اما فعلا مشخص نیست نظر آخر را چه کسی باید بدهد و سر آخر کار را شورای امنیت یک سره خواهد کرد. اما در سند تنظیم شده و در قطعنامه تمهیداتی اندیشیده نشده است. نهایتا همانطور که گفتم موضوع سیاسی خواهد بود و اگر ۴+۱ به هر علتی تصمیم بگیرند که توافق کنند، ایران نمی‌تواند مانع اجماع آن‌ها باشد. مگر اینکه پیش از این اتفاق ایران با رایزنی خود بتواند مانع از ایجاد اجماع شود.
بیشتر بخوانید: احتمال وتوی تحریم تسلیحاتی ایران بسیار زیاد است
قید نام آمریکا در قطعنامه ۲۲۳۱ تا چه اندازه‌ای حق را به آمریکا می‌دهد و دستش را برای اجرای اقداماتی علیه ایران باز می‌گذارد؟
تا آنجا که به آمریکا مربوط است، این کشور تحریم‌ها علیه ایران را به اجرا گذاشته است. ایالات متحده نمی‌تواند در خصوص تحریم‌های شورای امنیت به تنهایی مداخله کند. مگر اینکه پیشنهادش را ارائه دهد و با بقیه کشور‌ها در این مورد رایزنی کند و درخواستش مورد پذیرش آن‌ها قرار بگیرد. اگر چین و روسیه موافق رویه مورد نظر ایالات متحده باشند راه برای اعمال خواسته‌های آن‌ها باز خواهد بود. فعلا این دو کشور موافق نیستند پس اتفاق ویژه‌ای نمی‌تواند بیفتد.
واقعیت این است که خلا‌های حقوق بین الملل تا اندازه‌ای به امریکا این جسارت را می‌دهد که کارشکنی کند یا تفسیر خودش را از سند ۲۲۳۱ بیان کند. این که بگوئیم مثلا امریکا قطعنامه را نقض کرده برای این کشور الزام حقوقی ایجاد نمی‌کند که این کشور را تحت فشار قرار دهد. در عین حال آن‌ها می‌دانند که ۲۲۳۱ است که به سند برجام حیات و اعتبار می‌دهد برای همین به دنبال پیدا کردن راه حلی از طریق این قطعنامه برای تحت فشار قرار دادن تهران هستند.