دبیرکل سلامت اجتماعی، روان و اعتیاد وزارت بهداشت:
مدیرکل دفتر سلامت اجتماعی، روان و اعتیاد وزارت بهداشت با اعلام ارایه خدمت ۲هزار روانشناس در بحران ابتلا به ویروس کرونا، درباره سرانجام قانون سلامت روان پس از گذشت حدود ۱۶ سال از روز‌های آغاز تدوین آن، توضیح داد.
رویداد۲۴ دکتر احمد حاجبی در ارتباط ویدیوکنفرانسی با خبرنگاران در رابطه با استرس و اضطراب ناشی از شیوع کرونا در جامعه، گفت: از آنجایی که پس از شیوع کرونا و به دلیل ابعاد ناشناخته آن، جامعه با استرس و اضطراب ناشی از آن رو برو بود، اینگونه استرس‌ها به دنبال بروز یک بحران طبیعی است و نباید به آن برچسب ترس را چسباند. اداره سلامت روان از روز‌های اول شیوع بیماری به دنبال شناسایی این قبیل نیاز‌های مردم بود.
وی افزود: توانستیم در این مدت در ۴ بسته خدمتی فعالیت خود را آغاز کنیم که مهم‌ترین آن گسترش نظام مراقبت بهداشتی اولیه بود. حدود دو هزار روانشناس در این سطح فعالیت می‌کنند. فعالیت می‌کنند که در حوزه‌های مختلف از روز‌های ابتدایی اسفند ماه آموزش‌های لازم را دریافت کرده اند. یکی دیگر از زیرساخت‌های ما برای انجام این اقدامات، صدا و سیما به ویژه در استان‌ها بود. همچنین با آغاز به کار سامانه تلفنی ۴۰۳۰ از تاریخ هفتم اسفند ماه توانستیم بیش از ۵۰۰ هزار تماس تلفنی در حوزه خدمات سلامت روان را پاسخ دهیم که این اتفاق منبع خوبی برای وزارت بهداشت جهت شناسایی نیاز جامعه بود.
خدمات مشاوره برای خانواده‌های جان باختگان کرونا
وی در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به آمار مرگ و میر ناشی از کرونا، گفت: بر اساس آمار اعلام شده تا کنون حدود هفت هزار نفر جان خود را از دست داده اند که خانواده‌های آن‌ها نتوانستند متناسب با آداب و رسوم کشور عزاداری کنند که این موضوع ما را نگران کرد که ممکن است این سوگ به شکل بیمارگونه ای، نمود پیدا کند. به همین دلیل با اقدامات انجام شده خدمات مشاوره‌ای برای خانواده‌های جان باختگان ناشی از کرونا از یک ماه قبل در حال ارائه است.
حاجبی در پاسخ به سوال ایسنا درباره سرانجام قانون سلامت روان، تصریح کرد: از روز‌های آغازین تدوین این قانون حدود ۱۶ سال گذشته است. در این مدت مراحل زیادی طی شد و در نهایت پیش نویس این قانون به هیات دولت رسید و در کمیسیون‌های اجتماعی و لوایح بررسی شد که با تغییرات مختلفی نیز روبرو بود. به عنوان مثال دیگر نام آن "قانون سلامت روان" نیست و از آن تحت عنوان قانون "حمایت از بیماران مبتلا به اختلال روانی" یاد می‌شود. در نهایت این طرح مصوب شد و پیش از عید به مجلس شورای اسلامی ارسال شد. در اواخر فروردین ماه مجلس رسید آن را به دولت ابلاغ کرد و مکاتباتی از سوی مجلس با ذینفعان این قانون انجام شد. اکنون نیز مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در حال فعالیت بیشتر بر روی آن است تا برای اعلام در صحن علنی مجلس آماده شود.
وی در پاسخ به سوال دیگر ایسنا، درباره چگونگی روند انجام طرح سراج که طرحی برای ارائه خدمات به افراد دارای اختلالات روانپزشکی است، گفت: این طرح در سال ۱۳۹۸، گسترش یافت و در یکی از شهرستان‌های هشت دانشگاه علوم پزشکی اجرایی شد. این طرح اجزای زیادی دارد که گسترش آن نیازمند تسلط کافی بر تمام موضوعات است. طرح سراج پیش از شیوع ویروس کرونا در جلسه شورای اجتماعی وزارت کشور مطرح شد و مورد حمایت آن‌ها قرار گرفت.
حاجبی ادامه داد: قصد داریم در سال ۱۳۹۹، حدود ۱۵ محل دیگر را به طرح سراج اضافه کنیم. خوشبختانه این طرح حرکت رو به جلویی دارد. امیدواریم نتایج مناسبی را در پایان سال جاری به اشتراک بگذاریم. خوشبختانه همکاری‌های مناسبی نیز از سوی استان‌ها با دانشگاه‌های علوم پزشکی انجام شده و احتمالا در آینده بهزیستی نیز اقداماتی در این طرح خواهد داشت.
تعارضات در رفتار افراد خانواده‌ها در ایام قرنطینه کرونا
مدیرکل دفتر سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد وزارت بهداشت در پاسخ به سوال دیگر ایسنا، درباره احتمال افزایش خشونت خانگی در دوران قرنطینه ناشی از کرونا، اظهار کرد: فعلا در این مورد آمار دقیقی نداریم، اما اینکه در جریان قرنطینه خانگی خانواده‌ها با مشکلاتی روبرو شده باشند، قابل پیش بینی است. زیرا این ویروس ناشناخته سبب تغییر در شیوه زندگی شده است. مهارت‌هایی که ما پیش از این برای زندگی کسب کرده بودیم، برای شیوه زندگی در زمان قرنطینه نبود؛ بنابراین این موضوع را که ترجیح می‌دهم، به جای خشونت خانگی از آن به عنوان تعارضات در رفتار افراد خانواده یاد کنم، طبیعی بوده است.
وی افزود: برای حل این مشکل سه بسته مداخله‌ای با کمک روان شناسان، به ویژه روان شناسان شاغل در سامانه ۴۰۳۰، تعیین کردیم تا بتوانیم با آن نیاز جامعه را پاسخ دهیم و مردم می‌توانستند در صورت نیاز خدمات را به صورت تلفنی دریافت کنند. برای ارائه آمار در این زمینه احتمالا سامانه ۱۲۳ سازمان بهزیستی بهتر می‌تواند اظهار نظر کند.
افسردگی؛ شایع‌ترین اختلال
حاجبی در بخش دیگری از سخنان خود در خصوص آمار اختلالات روانی در کشور گفت: با بررسی‌های صورت گرفته در افراد ۱۵ تا ۶۴ ساله آمار شیوع این اختلالات ۲۳.۶ درصد بوده است که شایع‌ترین اختلال افسردگی با میزان ۱۲.۷ درصد شناسایی شده است.
وی در پاسخ به این سوال که آیا آمار خودکشی پس از شیوع بحران کرونا افزایش داشته است یا خیر، گفت: براساس بررسی صورت گرفته فوت ناشی از خودکشی به ازای هر ۱۰۰ هزار نفر ۶ نفر است که این آمار از سوی پزشکی قانونی اعلام می‌شود، اما در خصوص آمار اقدام به خودکشی که آمار آن را خود وزارت بهداشت اعلام می‌کند باید بگوییم این رقم در اسفند سال ۹۸ نسبت به مدت مشابه در سال قبل ۲۷ درصد کاهش یافته است که ما برای این موضوع تعابیری داریم، البته هنوز به شکل مطالعه شده بررسی نشده است.
حاجبی یکی از دلایل کاهش خودکشی در اسفندماه را تغییر در شیوه زندگی پس از شیوع کرونا خواند و افزود: در این مدت انسجام در روابط خانواده به دلیل وجود بحران و نگرانی ناشی از کرونا افزایش یافته و افراد خانواده بیشتر دور هم جمع شده‌اند که به نظر می‌رسد موجب افزایش سرمایه اجتماعی در اسفندماه شده باشد.
وی در خصوص عوامل موثر بر اقدام به خودکشی تصریح کرد: خودکشی مانند بقیه مسائل و مشکلات حوزه سلامت روان به مسائل اجتماعی و روانشناختی ارتباط دارد و نمی‌توان تنها یک عامل را علتی برای خودکشی بیان کرد. همچنین مباحث ژنتیکی و بیماری‌های روانپزشکی نیز می‌تواند علتی برای خودکشی باشد.
حاجبی در بخش دیگری از صحبت‌های خود در خصوص آخرین اطلاعات از میزان اختلال اعتیاد گفت: وقتی در این مورد صحبت می‌کنیم باید توجه کنیم که دو مبحث اختلال مصرف مواد مخدر و مصرف مواد مخدر از یکدیگر جدا هستند. در حال حاضر اختلال مصرف مواد مخدر ۲.۱ درصد و مصرف مواد مخدر ۵.۴ درصد است.
افزایش مصرف الکل در ابتدای شیوع کرونا
وی درباره اختلال در مصرف الکل نیز بیان کرد: در یک مقطع زمانی پس از شیوع کرونا این باور غلط بوجود آمده بود که اگر کسی الکل را به شکل خوراکی مصرف کند به کرونا مبتلا نمی‌شود، بنابراین در آن دوران و در اسفندماه آمار ما در این زمینه بالا بود، اما اکنون گزارش زیادی از این مورد نداریم.
مدیرکل دفتر سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد وزارت بهداشت در خصوص مداخلات روانشناسانه‌ای که پس از بحران کرونا برای کادر درمانی کشور انجام می‌شود، تصریح کرد: به فراخور و زیرساخت هر دانشگاهی مداخلات به شکل مختلف صورت گرفت. به شکل عمده تجربه نشان می‌دهد افرادی مانند کادر درمانی به دلیل مسائلی مانند فشار کاری، دوری طولانی مدت از خانواده، نگرانی از احتمال ابتلا به ویروس کرونا و... مستعد مشکلات روانشناسی هستند. در این راستا و برای کنترل این فشار مداخلات گروهی را انجام دادیم که تکنیک بارز ما در این زمینه استفاده از تکنیک نرمالیزیشن بود.
وی درباره آموزش نوجوانان در زمینه حفظ سلامت روان در مقابله با کرونا بیان کرد: آموزش برای کرونا یک موضوع عمومی است و هر چه آگاهی نسبت به آن افزایش پیدا کند استرس ناشی از آن نیز کاهش خواهد یافت. البته این موضوع بیشتر در حیطه وزارت آموزش و پرورش است، اما سامانه ۴۰۳۰ نیز در این راستا آماده خدمت‌رسانی بوده است.
وسواس در دوران پساکرونا؛ آری یا خیر؟
حاجبی درباره اینکه آیا احتمال دارد در دوران پساکرونا با مشکلی تحت عنوان اپیدمی وسواس روبرو شویم یا خیر، اظهار کرد: با توجه به شرایط خاصی که با آن روبرو هستیم حتی کسانی که پیش از این نیز وسواس نداشتند ممکن است رفتار‌های تکرارگونه‌ای پیدا کرده باشند. از سوی دیگر افرادی که در گذشته نیز وسواس داشتند در این شرایط یک عامل مضاعف دیگری برای مشکل آن‌ها بوجود آمده بود، اما نمی‌توان گفت پس از رفع مشکل کرونا وسواس بتواند به شکل یک اپیدمی بروز پیدا کند.
وی در پاسخ به سوالی درباره انجام غربالگری‌های سلامت روان خاطر نشان کرد: بهتر است نام آن را پویش سلامت روان بگذاریم که به ابزار‌هایی که در اختیار داریم و با پرسشگر‌هایی که قرار است آموزش‌های لازم در این زمینه را ببینند، به صورت خانه به خانه و به شیوه اخذ نمونه و روش خاص آماری می‌توانیم نتایج جدید را اعلام کنیم. در صورتی که کرونا باعث مشکل خاصی در پاییز سال جاری نشود می‌توانیم این پویش را انجام دهیم، اما اگر با توجه به بیماری کرونا نتوانیم از روش خانه به خانه استفاده کنیم ممکن است شیوه جایگزین را انتخاب کنیم، اما احتمال آنکه با انتخاب شیوه جایگزین دقت آمار کاهش پیدا کند افزایش می‌یابد.
حاجبی در خصوص ارائه خدمات سلامت روان در بحران کرونا برای کودکان گفت: مبنای مداخلات ما برای این گروه سنی والدین هستند که می‌توانند با تماس با سامانه ۴۰۳۰ بخش زیادی از محتوا‌ها برای کنترل استرس و اضطراب را دریافت کنند، اما توجه کنید شاید تمام والدین از این موضوع اطلاع نداشته باشند که سامانه ۴۰۳۰ هر روز از ۸ صبح تا ۱۲ شب آماده خدمت‌رسانی به آن‌ها است؛ بنابراین این سامانه نیازمند اطلاع رسانی‌های بیشتر خواهد بود.
وی در خصوص اقداماتی که برای سلامت روان بهبودیافتگان کرونا انجام می‌شود، خاطر نشان کرد: موضوعی که به شکل شهودی گا‌ها آن را مشاهده می‌کنیم این است که برخی افراد با این بیماری مانند یک انگ رفتار می‌کنند. در حال حاضر تلاش می‌کنیم با افزایش سواد سلامت روان جامعه و افراد به مردم بگوییم که ابتلا به کرونا یک انگ نیست. در این راستا نیز همکاران روانشناس ما آمادگی کافی برای ارائه خدمت به بهبودیافتگان کرونا را دارند.
وی در پاسخ به این سوال که برای دوران پساکرونا چه اقداماتی باید صورت بگیرد که سلامت روان جامعه به خطر نیفتد، تصریح کرد: دوران پساکرونا دورانی به شکل گذار خواهد بود که نیازمند کار بر روی مسائل مختلف اقتصادی، اجتماعی و... است که در این زمینه مسائل روانشناختی نیز بسیار مهم است. رویکرد در حوزه سلامت روان در این دوران باید به شکل پویا باشد؛ چرا که این ویروس ابعاد ناشناخته زیادی دارد.
حاجبی در خصوص شایعه‌ای مبنی بر عدم ابتلای مصرف‌کنندگان مواد مخدر به کرونا مطرح، تأکید کرد: هیچ دلیلی وجود ندارد که اعتیاد به مواد مخدر سبب عدم ابتلا یا ابتلای کمتر به کرونا باشد. ممکن است این شایعه به آن دلیل بروز پیدا کرده باشد که دست‌اندرکاران فروش مواد مخدر از آن بهره کافی ببرند.