رویداد۲۴ شادی مکی: ۲۸ اسفندماه سال گذشته شهرداری تهران لایحه‌ای را به شورای شهر ارسال کرد که بر اساس برخی اصناف مشخص اجازه بهره‌برداری از پیادهروها را داشته باشند. در این لایحه پیش بینی شد که اصنافی همچون کافه‌ها و رستوران‌دار‌ها بتوانند در ازای پرداخت عوارض، از بخشی از پیادهروها استفاده کنند. براساس این لایحه، مشاغلی مانند اغذیه‌فروشان و مواد غذایی، تولیدکنندگان و فروشندگان بستنی، آبمیوه و نوشابه، فروشندگان دل و جگر و قلوه، رستوران و سلف سرویس، طباخان، کبابی حلیم و آش‌پز، چلوکباب و چلوخورش و قهوه خانه‌ها به عنوان صنوف مشمول طرح استفاده از پیاده رو‌های شهر تهران در فاز اول هستند.
به ادعای شهرداری این لایحه گامی است در راستای بازگرداندن سرزندگی و نشاط به حیات جمعی و بهسازی و طراحی پیادهروها از طریق حضور و فعالیت کسب و کار‌ها در بخشی از پیاده‌رو بدون مختل کردن حرکت عابران پیاده. گرچه که نباید کسب درآمد از طریق این اصناف را از نظر دور داشت.
به گزارش رویداد۲۴ این لایحه در حالی تدوین و بررسی آن در دستور کار شورای شهر قرار گرفت که مدت‌هاست شهروندان و شورای شهر بر لزوم ساماندهی دستفروشان در مراکزی خاص برای جلوگیری از سد معبر تاکید می‌کنند. حال سوال این است که چرا باید دستفروشان از سطح شهر جمع‌آوری شده و در مراکزی خاص اقدام به فروش کالای خود کنند و از طرف دیگر مغازه‌داران و صاحبان اصناف گرانقیمت بتوانند از معابر عمومی برای رونق کسب و کار خود استفاه کنند. بعید است سرسام میز و صندلی رستوران‌ها در خیابان‌های نه چندان پهن تهران بتواند مایه آرامش خاطر شهروندان شود.
نباید پشت درهای بسته تصمیم‌گیری شود
حسین ایمانی جاجرمی رئیس موسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران به رویداد۲۴ می‌گوید: مشکلی که در حال حاضر در تهران داریم، آن است که به صورت غیررسمی گروه‌هایی از پیادهروها استفاده می‌کنند. مانند دستفروش‌ها یا کاسبانی که وسایل مغازه را در پیاده‌رو می‌گذارند. متاسفانه در این حوزه هیچ حساب و کتاب و قانونی وجود ندارد. در حالیکه در هیچ کجای دنیا پیاده رو همینجور رها نشده است.
او ادامه می‌دهد: طی سفرم به ویتنام متوجه شدم که اگرچه پیادهروها در اختیار کشب و کار تهیدستان است، اما حساب و کتاب داشته و قوانینی وجود دارد. د رتهران تنها خیابان‌های مرکزی شهر نیست که بساط دستفروشان و مغازه‌داران در آن پهن شده است و حتی در شهرک اکباتان هم مشاهده کردم که هر روز بر تعداد دستفروشان و اشغال پیادهروها اضافه می‌شود. تا یک جایی می‌توانیم بگوییم که ایرادی ندارد و افراد باید کسب درآمد کنند، اما این مساله در حال حاضر از حد خارج شده و واقعا برای پیاده روی به مشکل برخورده‌ایم. زیرا هر دو طرف پیاده راه توسط افرادی که نمی‌شناسیم اشغال شده و حتی به کسب و کار‌های محلی و قدیمی هم آسیب می‌رسانند.
رئیس موسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران می‌گوید: دلسوزی و همدردی هم باید ضابطه‌مند باشد زیرا ممکن است به دنبال این روند معضلاتی ایجاد شود که دیگر نتوان آن را رفع کرد لذا هر اقدامی که به این فضا ضابطه دهد می‌تواند مفید باشد.
وی با تاکید براینکه تصمیم‌گیری درباره این لایحه نباید پشت درهای بسته اتفاق بیفتد، اظهار می‌کند: باید تمامی گروه‌های اجتماعی در چنین طرح‌هایی دیده شود یعنی هم افرادی که کاسبی‌های گرانقیمت دارند و هم افرادی که کاسبی‌های‌شان چنین ویژگی ندارد. مثلا در شهر‌های بزرگ دنیا مانند پاریس و وین افرادی که رستوران و کافی‌شاپ دارند میزو صندلی‌های‌شان را در پیاده‌رو می‌گذارند و حتی مشاهده کردم که جای پارک ماشین را از شهرداری اجاره کرده و میز گذاشته‌اند. یعنی هزینه آن را پرداخت کرده‌اند. به بیان دیگر شهرداری می‌تواند پارکینگ را هم با ماشین اجاره دهد هم به فضای کسب و کار اختصاص دهد.
این جامعه‌شناس شهری خاطرنشان می‌کند: بعد از اینکه اقتصاد صنعتی و دولتی دچار مشکل شدند، شهر‌ها به فکر تنوع بخشی به منابع درآمدی افتادند که یکی از روش‌ها مساله استفاده از خیابان‌ها برای توسعه گردشگری و صنایع خلاق است. اما تمام این موارد باید به صورت کارشناسی شده و با ضوابط روشن لحاظ شود. یعنی نباید تنها این فضا‌ها را به کسب و کار‌های پردرآمد داد و ضروری است که برای گروه‌های کم‌درآمد نیز فضایی برای کسب و کارشان در نظر گرفته شود.
وی اضافه می‌کند: در کشور‌های پیشرفته چنین کاری در قالب پیادهروها درنظر گرفته می‌شود. یعنی قسمتی از شهر تنها به عابر پیاده یا حرکت آرام ماشین‌ها اختصاص یافته است در این مناطق اجازه داده‌اند که کسب و کار داخل پیاده رو نیز اجرا شود و مساله سرزندگی شهر که مطرح می‌شود نیز در این چارچوب معنادار می‌شود.
ایمانی جاجرمی با تاکید براینکه انسان دوست دارد ببیند و دیده شود، می‌گوید: وقتی فضای حائلی ایجاد می‌شود میان یک فضای بسته مغازه و فضای باز پیاده‌رو در همین راستاست. در بحث شهرسازی انسانی نیز این موضوع توصیه شده است و کارشناسان شهرسازی معروف که به دنبال انسانی کردن فضای شهری هستند بر این موضوع تاکید دارند. از طرف دیگر چنین اقدامی برای شهر نیز تولید درآمد می‌کند و شهر‌های گردشگری دنیا نیز چنین کاری می‌کنند، اما فضای خودرو را محدود کرده‌اند یعنی فضا را بیشتر کرده‌اند نه اینکه فضای کم را به چنین کاری اختصاص داده و محدودتر کنند بلکه فضا را در قالب فضای مختص پیاده بازتعریف کرده‌اند و حرکت خودرو را در این فضا ممنوع یا کند کرده‌اند.
وی با بیان اینکه اختصاص فضا‌هایی که بستر لازم برای حضور کسب و کار‌های خاص مانند رستوران‌ها و ... را دارد به رونق اقتصاد گردشگری می‌انجامد، اضافه می‌کند: این موضوع به نفع شهر و شهرداری است، زیرا درآمد بیشتری برای شهرداری ایجاد می‌کند. اما در شهر‌های بزرگ همه این اقدامات ضابطه‌مند است به نحوی که عابران پیاده از آن لذت می‌برند و باعث محدودیت و سختی حرکت عابر نمی‌شود.
این استاد دانشگاه تصریح می‌کند: اگر نتوانید فضا را جذاب کنید و چنین فضایی تبدیل به فضای درگیری و تنش برای فرد عابر پیاده و مشتری‌های مغازه شود جذابیت استفاده از پیاده‌رو هم از بین می‌رود. در حالیکه هدف از همه این اقدامات تشویق شهروندان به پیاده‌روی است تا افراد در فضای شهری به جای استفاده از خودرو از پیاده‌روی استفاده کند.
وی با اشاره به اینکه درخیابان‌های شهر گروه‌های سودجویی حضور دارند که موزاییک به دستفروشان اجاره می‌دهند، عنوان می‌کند:باید به این نکته توجه کنیم و به اینا موضوعات ساده‌انگارانه نگاه نکنیم. این فضا‌ها متعلق به شهروشهروندان است و اگر درآمدی هست باید به شهر برسد نه افراد خاص لذا باید چنین اقدامی ابتدا مورد بررسی کارشناسی قرار گرفته و ضابطه‌مند شده و سهم تمامی گروه‌ها نیز در آن در نظر گرفته شود.
این جامعه شناس شهری با تاکید براینکه در چنین طرحی اولویت با عابر پیاده است، اظهار می‌کند: ما قرار نیست برای عابر پیاده محدودیت در حرکت ایجاد کنیم و هدف جذاب کردن فضا برای عابرپیاده است.
جاجرمی تاکید می‌کند: باید شرایطی ایجاد شود که همه گروه‌ها بتوانند از فضای عمومی استفاده کنند، زیرا بخشی از جذابیت فضای شهری وجود دستفروشانی است که کالا‌های مورد نیاز را به صورت ارزان عرضه می‌کنند و شهرداری هم این اجاره را داده است. از آنجاییکه تعداد این افراد بسیار زیاد است شهرداری‌ها ضوابطی را مشخص می‌کنند تا علاوه بر ایجاد نظم، در قبال کسب درآمد از فضای شهر عوارضی را نیز پرداخت کنند.
بیشتر بخوانید:
پیادهروها هم برای شهرداری، درآمدزایی می‌کنند/ فرمول محاسبه اجاره
وی تصریح می‌کند: اگر در چنین طرح‌هایی تنها به کالا‌ها و اصناف گرانقیمت توجه شود مساله اعیان‌سازی پیش می‌آید. یعنی استفاده از فضای عمومی منحصر به گروه‌های پردرآمد می‌شود و مشاغل میان درآمد و کم‌درآمد حذف می‌شوند. برای جلوگیری از چنین پدیده‌ای باید تمام گروه‌های شغلی دیده شوند. ودر عین حال فضا به نحوی تعریف شود که شهروندان از هر گروه درآمدی که باشند بتوانند مثلا از رستوران یا کافی شاپ یا قهوه‌خانه مناسب درآمد خود استفاده کنند.
این استاد دانشگاه خاطرنشان می‌کند: شورای شهر می‌تواند لایحه‌ای را که شهرداری در این زمینه ارائه داده، منتشر کرده و بازه زمانی تعیین کند تا متخصصان و فعالان مدنی آن را مطالعه کرده و موضوع به بحث گذاشته شود. در کشور‌های توسعه یافته هیچ اقدامی بدون رایزنی با گروه‌های تخصصی و مردمی و ذینفعان انجام نمی‌شود، زیرا چنین کاری ممکن است منجر به این شود که بعد‌ها ناچار شوند مصوبه‌ای را لغو کرده و هزینه‌ای سنگین پرداخت کنند.
وی اضافه می‌کند: پیشنهاد می‌کنم که شورای شهر لایحه را انتشار عام دهد و با استفاده از مراکز علمی و انجمن‌های تخصصی مدنی موضوع به بحث گذاشته شود، زیرا اگر هدف از همه این طرح‌ها داشتن شهری انسانی‌تر باشد و شهرداری با منابع درآمدی پایدار داشته باشیم ممکن است ابتکاراتی مطرح شود که لایحه را قوی‌تر کند.
به گزارش رویداد۲۴ اجرای چنین طرحی چه برای اقتصاد شهر و توسعه گردشگری مفید باشد چه نباشد، اما بیم از پدیدار شدن انواع رانت‌ها و سوءاستفاده‌ها در چنین شرایطی را نمی‌توان کتمان کرد، لذا شهرداری باید توضیح دهد که چه سازو کاری برای جلوگیری از این نوع فساد اندیشیده است. یادمان نرود که در عرصه دستفروشی نیز با پدیده‌ای به نام فروش موزاییک توسط قلدر‌ها و باجگیر‌ها به دستفروشان مواجه بودیم و هیچکس هم کاری برای رفع این پدیده نمی‌کرد. پدیده‌ای که مدیریت شهری نیز از آن بی‌خبر نبود.