رویداد۲۴مگر اینکه شما خیلی آدم کامل و همه چیز تمامی باشید (و ما مطمئنا نیستیم) وگرنه عذرخواهی کردن بخشی ضروری از زندگی هر انسانی است. و آن دو کلمه «معذرت می‌خوام» واقعا مفید هستند. گفتن آنها ما را از داشتن این حس که آدم بدی هستیم، آزاد می‌کند؛ احساس اعتماد بین دو طرف را بازسازی می‌کند و به ما کمک می‌کند تا وجهه خود را حفظ کنیم، بیشتر دلسوز به نظر برسیم و اعتماد به نفس ما را تقویت می‌کند.
اما همانند شکلات که زیادی آن خوب نیست، این رفتار هم به میزان زیاد خوب نیست.
دبورا تانن استاد زبانشناس دانشگاه جرج تاون می‌گوید: عذرخواهی بیش از اندازه به عنوان مثال وقتی در جلسه‌ای نوبت به شما می‌رسد تا سوالتان را بپرسید، آغاز سوال با عبارت «مرا ببخشید» یا معذرت می‌خوام مثل این است که یک احمق می‌خواهد سوال کند، یا واکنش نسبت به کسی که در سوپر مارکت با سرعت حرکت کرده و به شما می‌خورد با این عبارت «ببخشید، من تو راهتون بودم؟ عذر می‌خوام»، این عبارت می‌تواند ما را فاقد اعتماد به نفس و شایستگی نشان دهد.
متاسفانه این امر به خصوص برای زنانی که در محیطهای کاری تحت سطله مردان کار می‌کنند، واقعیت دارد. وی گفت: زنانی که زیاد عذرخواهی می‌کنند ممکن است از این کار احساس رضایت کنند اما باعث می‌شود که ارتقا کاری نداشته باشند چون به نظر می‌رسد که به حد کافی برای آن شغل قوی نیستند. پس اگر آنها عذرخواهی کردن را به کل کنار بگذارند، به نظر می‌رسد که خیلی عصبی هستند. این جریان دو سر دارد.
جولیا برینس مدرس دانشگاه برندایس می‌گوید: در هر شرایطی عذرخواهی غیر ضروری مورد سرزنش است. عذرخواهی بیش از اندازه موجب می‌شود که مرتبا برای همه چیز خودتان را سرزنش کنید و مقصر بدانید، بهتر است بدانید بالاخره هر کسی اشتباه می‌کند و هیچ کس از شما انتظار ندارد که کامل باشید.
هنگامی که افراد احساس گناه و شرمساری می‌کنند، ممکن است برای به دست آوردن اعتماد دیگران، عذرخواهی کنند، حتی اگر شخصی که در حال عذرخواهی از او هستند بخاطر عملکرد آنها ضرری ندیده باشد. نتیجه اینکه ما در معرض خطر و ترویج یک باور اشتباه هستیم که ما ذاتا شایسته سرزنش هستیم.
نکته این نیست که خطاهای خودمان را درست بدانیم و اگر واقعا در حال اشتباه کردن هستیم، جبران کنیم، بلکه اغلب اوقات ما هنوز هم می‌گوییم «ببخشید»، بهتر است در این رابطه گوش کنید: روشهایی بهتر برای از بین بردن ناراحتی وجود دارد، برای افراد دیگر دوست داشتنی باقی می‌مانید و همدلی را به جای این دو کلمه اظهار می‌کنید. دفعه بعد که دیدید که در این ۷ مورد در حال عذرخواهی هستید، این کار را کنار بگذارید (و سعی کنید یکی از عبارات جایگزین را استفاده کنید اگر نمی‌توانید کاملا زبانتان را نگه دارید).
1. بیان احساسات
دانا فلگ نویسنده کتاب مکالمات نجات بخش می‌گوید: این که به دیگران بگویید که به چه فکر می‌کنید و چه احساسی دارید، در هر رابطه‌ای جوابگو است. وقتی به یک نفر می‌گویید چه حسی دارید، در واقع به آن شخص کمک می‌کنید تا شما را درک کند. لازم نیست از احساسات قلبی خود چشم پوشی کنید. (اگر چه اولین ملاقات زمان خوبی برای واگویه کردن زخمهای دوران کودکی‌تان نیست. یک کارشناس اداره در این مورد بهتر است). اما واقعا گفتن اینکه فلان چیز من را غمگین می‌کند یا من با فلان چیز احساس ناراحتی می‌کنم، حق شماست.
براینس همچنین می‌افزاید: التماس کردن برای بخشش هم توسط افراد بیش از اندازه احساساتی بکار می‌رود. هنگامی که برای عذاب وجدان عذرخواهی می‌کنیم (یا حتی اشتیاق در مورد چیزی)، در واقع به روشی اشتباه خودمان را در برابر دیگران کوچک می‌کنیم.
2. عذرخواهی کردن بخاطر ظاهر
وقتی ما می‌گوییم که تقصیر منه که خسته به نظر میام، موهای بدی دارم، یا لباسهام اندازه نیست ما واقعا داریم می‌گوییم که خودمان را دوست نداریم.
فلگ می‌گوید: شما همان کسی هستید که هستید. چه نیازی به عذرخواهی برای چیزی است که به نظر می‌آیید؟
به استثنای مواردی که شما در اداره یک لباس رنگارنگ و تی شرتی که غذا روی آن ریخته یا لباسی که برای یک وضعیت خاص است، بپوشید، تلاش برای تغییر شدید آنچه که هستید، بکنید و اینکه موهای خود را به سبکی که مناسب روز نیست، انجام دهید، باید خودتان را سرزنش کنید.
3. نیاز داشتن به زمان
افراد در مقدار فضای شخصی که در طول روز می‌گیرند، متفاوت هستند. به عنوان مثال افراد مضطرب بیش از سایرین نیازمند زمان برای خودشان هستند، بنابراین ما برای راحتی بیشتر نیازمند تنفس ذهنی هستیم حتی اگر به معنای رد کردن درخواست دوستی برای تمرین کردن، قرار ملاقات یا رفتن به اینجا و آنجا باشد.
بیشتر بخوانید:این تست روانشناسی ویژگی‌های پنهان شخصیت شما را برملا می‌کند
فلگ می‌گوید: اگر شما برای درخواست کردن اختصاص زمان به خودتان، احساس عذاب وجدان می‌کنید، احتمالا بیش از اندازه فکر می‌کنید. وی توصیه می‌کند: فقط خیلی راحت بگویید «من امشب می‌خواهم راحت باشم» یا من می‌خواهم امشب برای خودم وقت صرف کنم. (همچنین اگر واقعا می‌خواهید قرارتان را با دوست‌تان لغو کنید، در صورتی که بارندگی را بررسی کنید، ضرر نمی‌بینید).
و اگر فردی که شما در حال صحبت کردن با او هستید، عصبانی شود چه؟ وقتی شما خیلی محترمانه بیان می‌کنید که امشب نیاز دارید تا تنها باشید، این واکنش قطعا مربوط به او است نه شما.
4. سوال پرسیدن
وقتی که برای پرسیدن سوال عذرخواهی می‌کنیم، خودمان را بی ارزش می‌کنیم. بعضی از ما ممکن است این کار را برای حفظ غرورمان انجام دهیم از ترس اینکه مبادا همکارانمان بخاطر اطلاع نداشتن ما چشم غره بروند یا به ما پوزخند بزنند. اما اگر شما درخواست کمک یا توضیح می‌کنید، نباید عذرخواهی کنید.
فلگ می‌گوید: آنچه که شما لازم است بگویید، این است: می‌توانید به من کمک کنید تا متوجه آن مساله بشوم؟ یا می‌توانید لطف کنید آن را کمی بیشتر توضیح دهید؟ این در صورتی است که کسی برای سوال کردن شما را قضاوت می‌کند که می‌تواند ناشی از تلقی غلط وی باشد.
5. رفتار دیگران
در نظر بگیرید وقتی که کسی را به فردی معرفی کنید که با گستاخی با آنها رفتار می‌کند (فکر کنید بین دو دوست نشسته‌اید شما می‌خواهید در میان آنها قرار بگیرید، فقط متوجه می‌شوید که یکی از آنها کاملا نسبت به دیگران متشنج است) نحوه رفتار دیگران خارج از کنترل شما است و بنابراین هیچ دلیلی برای عذرخواهی شما وجود ندارد.
همینطور برای گفتن متاسفم به کسی که در فروشگاه یا پیاده رو با شما برخورد می‌کند. بعضی از افراد واقعا تمایل دارند تا همه چیز را آرام کنند، بنابراین اگر شخص دیگر عذرخواهی نکرد، فکر می‌کنند که خودشان باید عذرخواهی کنند و حتی ممکن است تصور کنند که باید خودشان را سرزنش کنند.
اگر شما یکی از این افراد هستید و نمی‌توانید در این شرایط چیزی بگویید، واکنش خود را به «ببخشید» تغییر دهید.
6. بلافاصله جواب ندادن به ایمیل، پیامک یا تماس تلفنی
ما نمی‌توانیم بلافاصله به یک دوست، شخص مورد علاقه یا هم دانشگاهی‌مان برسیم. فلگ می‌گوید: مگر اینکه یک مورد اورژانسی وجود داشته باشد (و معمولا شما می‌توانید بگویید)، عذرخواهی کردن برای چند ثانیه تاخیر در جواب دادن، می‌تواند مساله را از آن چیزی که چندان مهم نبود، مساله سازتر کند. به علاوه ممکن است این پیام را برساند که برنامه‌های من نسبت به خواسته‌های شما، اهمیت کمتری دارد. (اینکار درست نیست و اصلا هم باحال نیست).
برای جلوگیری از زیاده خواهی افرادی که انتظار دارند تا شما بلافاصله به کار آنها برسید در عوض توصیه می‌شود که یک تصدیقی مختصر در مورد درخواست وی به همراه آنچه که در ذهن شما می‌گذرد، انجام دهید. مثل این «من مورد شما را فراموش نکرده‌ام فقط اینکه من سر کار، شدیدا گرفتار هستم» یا «من هنوز دارم در مورد جواب به شما کار می‌کنم، پس منتظر بمانید» اینطوری بهتر است. فلگ ادامه می‌دهد: افراد از اینکه شما از نیازهایشان آگاهی دارید، قدردانی می‌کنند. هرگز فراموش نکنید که شما نیز نیازهایی دارید.
7. شرایطی که تحت کنترل شما نیست
شما با این وضعیت آشنا هستید: کسی به شما در موردی آزار دهنده در قانون، صاحبکار مشکل ساز و یا یک رابطه ناخوشایند شکایت می‌کند و واکنش سریع شما این است «ببخشید». ما این کار را انجام می‌دهیم چون برای شخص دیگری احساس ناراحتی می‌کنیم. اما به جای بیان اشتباه وضعیتی که مسئول آن نیستید، بگویید «این خیلی بد است» یا «واقعا برای شما سخت است».
قطعا نمی‌توانید کمکی بکند اما آیا کلمه ببخشید را بگویید؟ پس تانن چند کلمه دیگر را برای انتقال آنچه منظورتان است، اضافه کنید، مانند «من متاسفم که آن اتفاق برای شما افتاد». به این روش به نظر می‌آید شما کمتر بخاطر کاری که مقصر آن نیستید، سرزنش می‌شوید.
سخن پایانی
عذرخواهی کردن به هنگامی که ما صراحتا به کسی صدمه رسانده‌ایم، قانونی را نقض کرده‌ایم یا کاری را انجام می‌دهیم که می‌دانیم اشتباه است، گامی ضروری در جهت ترمیم ساختار جامعه‌ای است که با آن ارتباط داریم. اما گفتن ببخشید برای کاری که مسئول آن نیستیم نه تنها می‌تواند ما را بی ارزش کند و احساس حقارت را در ما تقویت کند، بلکه می‌تواند عمل عفو و بخشش را نیز بی اهمیت کند و به دیگران این باور را برساند که توانایی کمی داریم.
براینس می‌گوید: شما نمی‌توانید به یک مرتبه رفتارتان را تغییر دهید. اما تحقیقات نشان می‌دهد که در بعضی موارد عذرخواهی می‌تواند توانمندی باشد. بنابراین دفعه بعد که شما خودتان را در موقعیتی دیدید که موجب گفتن عذرخواهی می‌شود، یک نفس عمیق بکشید، مکث کنید و از خودتان بپرسید آیا واقعا لازم است که خودتان را سرزنش کنید. اگر نه که عذرخواهی کردن ضرورتی ندارد.