رویداد۲۴ وزارت خارجه آمریکا، در اقدامی که ممکن است شرکت‌های خارجی را از همکاری با برنامه هسته‌ای ایران محروم کند، معافیت‌های هسته‌ای چند راکتور ایران را لغو کرد. این اقدام آمریکا می‌تواند اهداف متعددی داشته باشد.
روز چهارشنبه وزارت امور خارجه، ضمن تحریم دو شخص مرتبط با برنامه هسته‌ای ایران، از عدم تمدید معافیت‌های هسته‌ای این کشور خبر داد. به موجب این معافیت‌ها شرکت‌های روسی، چینی و اروپایی می‌توانستند در برخی پروژههای حساس هسته‌ای در ایران مشارکت کنند. اما حالا با لغو این معافیت‌ها، شرکت‌های مزبور قادر نخواهند بود در پروژه‌هایی نظیر تغییر کاربری برخی راکتور‌ها مشارکت کنند. مگر اینکه تصمیم بگیرند تحریم‌های آمریکا را نقض کنند.
بیشتر بخوانید: اگر آمریکا بتواند «مکانیزم ماشه» را علیه ایران کلید بزند...
معافیت‌های لغو شده به دو راکتور آب سنگین اراک و راکتور تحقیقاتی تهران مربوط می‌شوند. دونالد ترامپ بیش از دو سال پیش، به طور یکجانبه از توافق برجام خارج شد و تحریم‌های گسترده‌ای را علیه ایران اعمال کرد که تقریبا تمام بخش‌های اقتصاد ایران را شامل شدند. اما این تحریم‌ها شامل بخش‌هایی از برنامه هسته‌ای ایران نشد. به موجب برجام، شرکت‌های خارجی، در پروژههای تغییر کاربری راکتور اراک و انتقال اورانیوم مصرف شده راکتور تحقیقاتی تهران مشارکت می‌کنند. آمریکا، حالا این پروژه‌ها را تحریم کرد، اما در عین حال، به نیروگاه اتمی بوشهر که با کمک روسیه احداث شد، معافیت ۹۰ روزه داد.
اگر چه آمریکا معافیت نیروگاه بوشهر را تمدید کرد، اما با لغو معافیت‌های دیگر، عملا آخرین عناصر برجام را از بین برد. نیروگاه بوشهر ارتباط چندانی با برجام ندارد و اساسا در کانون مناقشات هسته‌ای ایران و غرب نبوده است.
لغو معافیت‌های هسته‌ای ایران همواره یکی از مهمترین خواسته‌های تندرو‌های واشنگتن بود، اما وزارت خارجه آمریکا با بیان اینکه این معافیت‌ها نوعی محدودیت بر برنامه هسته‌ای ایران هستند، با لغو آن‌ها مخالفت می‌کرد. حال، این موضع تغییر کرده است. اینکه چرا وزارت خارجه آمریکا دیگر معافیت‌های هسته‌ای ایران را «محدودیت» نمی‌داند، هنوز به طور واضح معلوم نیست، اما می‌توان چند دلیل احتمالی برای این اقدام آمریکا برشمرد. این احتمال وجود دارد که فرآینده تغییر کاربری برخی تاسیسات هسته‌ای تمام شده و دیگر کار خاصی باقی نمانده است. البته این احتمال، ضعیف است. در نتیجه، احتمالا آمریکا دلایل دیگری دارد.
۱- برخی کارشناسان اقدام مایک پمپئو در لغو معافیت‌های هسته‌ای را محکوم کردند و آن را برای آمریکا مضر دانستند. به عنوان نمونه، کلسی دیونپورت، مدیر سیاست عدم اشاعه در انجمن کنترل تسلحات، به روزنامه واشنگتن پست گفت: «دولت ترامپ با این اقدام، به پای خودش شلیک می‌کند. (به خودش آسیب می‌زند).» از دیدگاه این کارشناس، معافیت‌های هسته‌ای به ایران اجازه می‌دهند که برای راکتورهای‌اش سوخت وارد کند. ولی حالا که این معافیت‌ها لغو شده اند، ایران توجیهی برای از سرگیری غنی‌سازی ۲۰ درصدی خواهد داشت.
اما ظاهرا وزارت خارجه آمریکا دیدگاه دیگری دارد و از تضعیف بیشتر برجام استقبال می‌کند. برخی کارشناسان معتقدند که آمریکا دنبال فروپاشی برجام است. رابرت مالی، مذاکره کننده برجام در دولت باراک اوباما، به نیویورک تایمز گفته است که لغو معافیت‌ها هیچ ارتباطی با افزایش محدودیت‌ها بر برنامه هسته‌ای ایران ندارد. بلکه در مقابل، محدودیت‌ها را کمتر می‌کند. از دیدگاه این کارشناس، دولت ترامپ دقیقا دنبال تحریک ایران به نقض برجام است. چرا که نقض برجام از سوی ایران، ممکن است در نهایت اروپایی‌ها را به آمریکا نزدیک کند. مالی گفت: «آن‌ها (دولت ترامپ)، فروپاشی برجام را یک خسارت نمی‌دانند. آن‌ها این امر را یک دستاورد می‌دانند.»
۲- حتی اگر ایران از طریق افزایش غنی سازی به لغو معافیت‌ها واکنش نشان ندهد، باز هم آمریکا می‌تواند ادعاهایی درباره اهداف برنامه هسته‌ای ایران مطرح کند. شرکت‌های خارجی که با تاسیسات هسته‌ای ایران همکاری می‌کردند، علاوه بر کمک به تغییر کاربری این تاسیسات، کارکرد نظارتی نیز داشتند. این شرکت‌ها از نزدیک فعالیت‌های هسته‌ای ایران را رصد می‌کردند. حالا با خروج آن‌ها، نظارت خارجی بر این تاسیسات کمتر می‌شود. بعید نیست که چند ماه بعد از خروج این شرکت‌ها آمریکا ادعاهایی درباره اهداف برنامه هسته‌ای ایران مطرح کند.
زمینه این ادعا‌ها از قبل فراهم بود. سوم مارس گذشته، بازرسان بین المللی آژانس بین المللی انرژی اتمی، طی گزارشی از افزایش ذخایر اورانیوم ایران خبر دادند. در گزارش بازرسان ادعا شده است که ایران در دو سال گذشته اورانیوم کافی برای ساخت یک بمب هسته‌ای انباشت کرده است. در سایه چنین ادعاهایی، آمریکا ممکن است با زیر سوال بردن ماهیت برنامه هسته‌ای ایرن، سایر کشور‌ها را به پیوستن به کارزار فشار حداکثری ترغیب کند.
۳- افزایش ابهامات در برنامه هسته‌ای ایران می‌تواند برای دولت ترامپ منفعت دیگری داشته باشد. دولت ترامپ در حال گفتگو با سایر اعضای شورای امنیت سازمان ملل جهت ترغیب آن‌ها به تمدید تحریم‌های تسلیحاتی ایران است. تضعیف بیشتر یا فروپاشی برجام می‌تواند آمریکایی‌ها را در رسیدن به این هدف کمک کند. بنابراین، آمریکا احتمالا با هدف تمدید تحریم‌های تسلیحاتی، ضربه دیگری به پیکر نحیف برجام وارد کرده است.
۴- لغو معافیت‌های هسته‌ای در شرایطی اتفاق افتاد که مناسبات ایران و آمریکا به خاطر ماجرای صادرات بنزین به ونزوئلا تنش‌آلود شده است. ایران پنج نفتکش حامل بنزین به ونزوئلا اعزام کرد که این اقدام با مخالفت شدید آمریکا مواجه شد. آمریکا حتی نیرو‌های نظامی به دریای کارائیب اعزام کرد، اما به دلایلی که هنوز معلوم نیست، از هر گونه تعرض به نفتکش‌های ایران خودداری کرد. برخی مقامات آمریکایی از پاسخ نظامی به نفتکش‌های ایران حمایت نکردند و خواستار استفاده از ابزار تحریم شدند. در همین حال، آمریکا معافیت‌های تحریمی را لغو کرد. بنابراین، تحریم‌های جدید آمریکا علیه برنامه هسته‌ای ایران ممکن است با ماجرای ونزوئلا بی‌ارتباط نباشد.
۵- اینکه چرا آمریکا در بحبوحه تنش‌ها بر سر ونزوئلا به تحریم‌های هسته‌ای روی آورد، هنوز به طور دقیق مشخص نیست. اما می‌توان در این زمینه یک گمانه را مطرح کرد: این احتمال وجود دارد که آمریکا دنبال بازگرداندن توجه به برنامه هسته‌ای ایران است. در هفته‌ها و ماه‌های اخیر، اختلافات ایران و آمریکا از مسئله هسته‌ای دور شد و بیشتر حالت منطقه‌ای و اقتصادی به خود گرفت. اعزام بنزین به نزوئلا، اقدامی بود که محاصره اقتصادی را برجسته کرد. اما ظاهرا آمریکا تمایل دارد که منازعه همچنان جنبه هسته‌ای داشته باشد. چرا که وقتی منازعه، هسته‌ای باشد، کشور‌های اروپایی الزاما باید موضع‌گیری کنند. در ماجرای ونزوئلا که بُعد هسته‌ای نداشت، اروپایی‌ها موضع خاصی نگرفتند و ترجیح دادند تماشاگر باشند.