رویداد۲۴ شادی مکی: آتش سوزی در منطقه حفاظت شده خائیز روز ۵ شنبه ۸ خردادماه آغاز شد. آتشی که به سرعت راه خود را برای از بین بردن پوشش گیاهی و جانوری این منطقه باز کرد. تصاویر منتشر شده از حیواناتی که طعمه آتش شدند بسیار دلخراش بود.
در حالیکه سازمان محیط زیست در بهبهان و کهگیلویه و بویراحمد از داشتن دستگاه‌های مورد نیاز مانند دمنده و بالگرد‌های آب‌پاش محروم بودند، آتش هرلحظه گسترده‌تر می‌شد
به تدریج آتش در منطقه چنان گسترده شد که به گفته افراد محلی شعله‌های خروشان آن از فاصله ۵۰ کیلومتری و از خیابان‌های شهر بهبهان به راحتی قابل مشاهده بود. در این بین و در نبود تجهیزات امدادرسانی علی آتش‌دان یکی از محیط‌بانان این منطقه که با دست خالی به مبارزه با آتش رفته بود از ارتفاعات به پایین پرتاب شد اما به گفته شاهدان عینی به صورت معجزه‌‌آسایی زنده ماند.
کمبود امکانات برای اطفای این حریق آنچنان شرایط را وخیم کرده بود که گروه‌های فعال در حوزه محیط زیست و دوستداران طبیعت دست به کار شده و برای تامین تجهیزات مورد نیاز مانند دمنده از مردم درخواست کمک نقدی کردند. درخواستی که به سرعت پاسخ داده شد تا وظیفه‌ای را که دولت و سازمان محیط زیست باید پیش‌تر به انجام می‌رساند مردم به انجام رسانند.
به گزارش رویداد۲۴ با وجود تجربه آتش‌سوزی در مراتع و جنگل‌ها که هر سال شاهد تکرار آن هستیم، نبود امکانات و تجهیزات اطفای حریق ویژه در مناطق پرخطر و با ریسک بالای حریق درتابستان در این ماجرا بسیار سوال برانگیز بود سوالی که شاید بتوان پاسخ مناسب آن را در نگاه عیسی کلانتری، معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست یافت.
کلانتری: سرمایه‌گذاری برای آتش نشانی طبیعت توجیه اقتصادی ندارد!
کلانتری در تیر ماه ۹۸ پس از آتش‌سوزی‌های رخ داده در مراتع و جنگل‌ها گفته بود: «اگر بخواهیم کشور را بسیج کنیم تا با هر آتش‌سوزی مقابله کنیم، باید حداقل سالانه یک میلیارد دلار برای آتش‌نشانی هزینه کنیم. در آتش‌سوزی‌هایی که در طبیعت اتفاق می‌افتد، دسترسی مهم‌ترین چیز است. معتقدم سرمایه‌گذاری در این زمینه توجیه اقتصادی ندارد. البته ما باید ۴ الی ۶ پایگاه هوایی آتش‌نشانی داشته باشیم، اما نداریم و البته بیش از این نباید باشد.»
او اضافه کرده بود: «سال گذشته در آتش‌سوزی‌های هورالعظیم ۴ بالگرد داشتیم، در حالی که یک بالگرد روزی ۴ سرویس بیشتر نمی‌توانست آب برای خاموش کردن آتش ببرد. هر سرویس هم فقط می‌تواند، ۳ تن آب ببرد که در کل ۱۲ تن آب یعنی به اندازه یک تانکر می‌شود. این اقدامات بیشتر نمایش است و اثرات معنی‌داری ندارد.»
اعلام زودهنگام مهار آتش در منطقه خائیز/ از برخی مسئولان استانی شکایت کیفری می‌کنیم
محمد داسمه فعال محیط زیست و وکیل دادگستری که از اولین لحظات شروع حریق در صفحه توییتر خود از نبود امکانات اطفای حریق از جمله بالگرد آب‌پاش، دمنده و آتش‌کوب شکایت می‌کرد و به شدت نگران سرنوشت خائیز بود، درباره این موضوع به رویداد۲۴ می‌گوید: به مدت ۴ روز آتش تنگ چهار ریگک، تنگ شیخ، تنگ خشک، تنگ زرد و تنگه علمدار را در حوزه استحفاظی بهبهان در بر گرفته بود. این آتش به استان کهگیلویه و بویر احمد شهرستان دهدشت سرایت کرده و تا نزدیکی پادوک در ۲۰ کیلومتری این شهرستان در نزدیک روستای آب کاسه نیز حرکت کرد.
وی با بیان اینکه متاسفانه با وجود همه تلاش‌های مردمی در این ماجرا شاهد سقوط اخلاق بودیم، عنوان می‌کند: فرماندار بهبهان ساعت ۱۲ ظهر روز یک شنبه ۱۱ خرداد اعلام کرد که آتش کاملا اطفا شده است. من در آن منطقه حضور داشتم و به او اعتراض کردم، زیرا همچنان زبانه‌های آتش بیداد می‌کردند. شرایط حتی از روز‌های اول حریق هم بدتر بود. آتش از تنگه علمدار آتش رد شده و به ارتفاعات پیربادامی کشیده شده بود .
این حقوقدان با اشاره به حضورش در مناطق آتش گرفته برای اطفای حریق اظهار می‌کند: آتش هنوز خاموش نشده بود و منطقه حفاظت نشده خاییز همچنان در آتش می‌سوخت. زیستگاه پلنگ ایرانی، زیستگاه کل و بز وحشی، رویشگاه بلوط و بادام کوهی و کاراکال بی‌رحمانه در آتش سوخت.
محمد داسمه خاطرنشان می‌کند: تبصره ذیل ماده ۴۷ قانون حفاظت و بهره‌برداری از جنگل‌ها و مراتع مقرر کرده است که تمامی دستگاه‌ها باید در زمان حریق آمادگی اطفای آن را داشته باشند و تمامی امکانات را نیز در اختیار داشته باشند. این تبصره اشعار دارد که در صورت کوتاهی، اهمال، قصور و تقصیر، مرتکبان براساس مواد مندرج در مواد ۵۸ و ۵۹ قانون استخدام کشوری مجازات شوند.
فرماندار پس از ۱۵ ساعت به منطقه آمد و پرسید ماجرا چیست؟
این وکیل دادگستری تصریح می‌کند: به عنوان دبیر کمیته حقوقی انجمن محیط زیست و دوستداران طبیعت استان خوزستان اعلام می‌کنم که علیه مسئولانی که کوتاهی و اهمال کردند در این ماجرا به دادسرای عمومی و انقلاب شکایت کیفری می‌کنیم تا با ارجاع پرونده به کارشناس مشخص شود چه کسانی مرتکب اهمال و کوتاهی شده‌اند. چرا باید آتشی که در مرتع و در اثر اختلاف بین دو دامدار ایجاد شده آنهم در مجاورت منطقه حفاظت شده خائیز در ساعات اولیه خاموش نشود؟ این آتش ساعت ۱۵ روشن شد، اما فرماندار بهبهان ساعت ۱۲.۵ شب در منطقه حاضر شد علت این موضوع چیست؟
وی درباره درگیری بین دو دامدار که به شعله‌ور شدن این آتش گسترده منجر شد، توضیح می‌دهد: گویا یک دامدار به عمد مرتع دامدار دیگری را در مجاورت منطقه حفاظت شده خائیز آتش می‌زند. در ساعات اولیه به راحتی می‌شد این آتش را خاموش کرد، اما کوتاهی و اهمال متولیان امر آتش را به سمت منطقه حفاظت شده خائیز برد.
کلانتری؛ مدیر اشتباهی سازمان محیط زیست
محمد درویش عضو هیات علمی موسسات تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور به رویداد۲۴ می‌گوید: سازمان جنگل‌ها و مراتع نقشه نقاط حادثه‌خیز را از منظر آتش‌سوزی در اختیار داشته و آگاه است که در کدام مناطق احتمال آتش‌سوزی بیشتر است و باید با کمک هلال احمر و سمن‌ها کمپ‌های ۲۴ ساعته در این مناطق حضور داشته باشند تا بتوانند در دقایق اولیه آتش را خاموش کرده و از میزان خسارت‌ها کاسته شود، اما این اتفاق نیفتاده است.
او با تاکید براینکه عملا ما این‌بار هم غافلگیر شدیم، درباره درخواست گروه‌های فعال محیط زیست برای خرید دمنده و تجهیزات مورد نیاز اطفاء حریق در جنگل‌های توضیح می‌دهد: دمنده دستگاهی است که آتش را مکیده و اجازه نمی‌دهد اکسیژن به آن برسد در واقع این دستگاه آتش را خفه می‌کند. قیمت این دستگاه بین ۸ میلیون تا ۲۰ میلیون تومان بوده که این قیمت چندان هم زیاد نیست. اما متاسفانه به تعداد کافی از این دستگاه در کشور وجود ندارد.
درویش با بیان اینکه سازمان محیط زیست بودجه‌ای برای پرداخت به محیط‌بان‌ها و تامین بنزین مورد نیاز خودرو‌های آنان ندارد، تصریح می‌کند: بودجه سازمان حفاظت از محیط زیست از بودجه ناحیه ۲ منطقه ۵ تهران کمتر است و متولی چنین مسئولیتی بزرگ است. حال سوال این است که چرا آقای عیسی کلانتری رئیس این سازمان می‌گوید که من به ۹۵ درصد حوزه محیط زیست اشراف ندارم مسئولیت این سازمان را پذیرفته است؟ چرا چنین فردی وقتی بحث آتش‌سوزی می‌شود می‌گوید سرمایه‌گذاری برای اطفاء حریق صرف اقتصادی ندارد یا می‌گوید چرا باید برای حفظ یوزپلنگ آسیایی تلاش کنیم. یعنی فردی کاملا اشتباه را مسئول سازمانی به شدت راهبردی کرده‌اند که بضاعت لازم برای ایفای مسئولیت‌های خود را ندارد.
وی درباره تاثیر این آتش‌سوزی‌ها بر تغییرات اقلیمی می‌گوید: قطعا این حریق‌ها تاثیر گذار خواهد بود آتش‌سوزی سال گذشته استرالیا به شدت تنش‌های اقلیمی ایجاد کرد. طوفان‌های دریایی ایجاد کرد. این آتش‌سوزی‌ها می‌توانند میزان تابش خورشید را متاثر کرده و ذرات بیش از ۲.۵ میکرون در هوا ایجاد کنند. تنوع زیستی را متاثر کرده و زیستگاه بسیاری از حیوانات و پروندگان را دچار تنش می‌کند. وضعیت گرمای ویژه منطقه نیز کاهش می‌یابد. وقتی ظرفیت گرمای ویژه کاهش می‌یابد تفاوت دمای شب و روز افزایش یافته و منطقه به سمت بیابانی شدن متمایل می‌شود لذا آثابر این نوع حریق‌ها بسیار فاجعه‌بار است.
این کارشناس محیط زیست تاکید می‌کند: آتش‌سوزی در منطقه خائیز گرچه بسیار گسترده است، اما به نسبت وسعت آتش‌سوزی‌هایی که در استرالیا، آمریکا یا آمازون بسیار جزیی است. اما پیش‌بینی می‌کنیم که ما در آغاز دوره آتش‌سوزی‌ها هستیم. امروز به ضرس قاطع به شما می‌گویم که تمام ۱۴ استان زاگرس نشین ما در غرب کشور به علاوه آذربایجان غربی، اردبیل، گیلان، مازندران، خراسان جنوبی و بخش‌هایی از سمنان به زودی درگیر این آتش‌سوزی‌ها می‌شوند و از همین لحظه باید برای ۵ ماه آینده که اوج آتش‌سوزی‌هاست برنامه‌ریزی کنیم.
وی خاطرنشان می‌کند: منطقه البرز نیز دچار آتش‌سوزی خواهد شد، اما در آنجا علوفه‌ها هنوز خیس بوده و خشک نشده‌اند زاگرس هوا گرم‌تر بود و به همین دلیل هم آتش‌سوزی زودتر شروع شد. حریق در حال حاضر از مناطق جنوبی زاگرس آغاز شده است و هنوز به مناطق شمالی زاگرس نرسیده است. چند روز پیش در سردشت واقع در آذربایجان غربی حضور داشتم و هنوز هیچ حریقی رخ نداده است، اما حتما چنین حادثه‌ای در انتظار این منطقه و ارسباران هستیم و به محض گرم‌تر شدن هوا آتش‌سوزی در تمام این مناطق رخ خواهد داد.
عضو هیات علمی موسسات تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور با تاکید دوباره بر اهمیت عامل انسانی در وقوع این آتش‌سوزی‌ها توضیح می‌دهد: بخشی از این موارد خطای انسانی سهوی است مثلا راننده در حال حرکت ته سیگار روشن خود را از پنجره به بیرون پرت می‌کند و از آنجاییکه امسال تمام جاده‌ها مملو از علوفه هستند با چنین حرکتی آتش از کنار جاده به سمت قلب جنگل حرکت می‌کند. بسیاری از آتش‌سوزی‌ها به همین دلیل از کنار جاده‌ها آغاز می‌شود. یا اینکه صبحانه در طبیعت می‌خورند و شیشه مربا را همانجا می‌گذارند این شیشه اثر ذره‌بینی داشته و جنگل را به آتش می‌کشد. این عوامل به صورت غیرمستقیم و با ریشه انسانی می‌توانند باعث شروع حریق شوند.
وی اضافه می‌کند: رعد و برق‌ها نیز به صورت طبیعی می‌توانند باعث آتش‌سوزی شوند. کینه‌ورزی‌های قومیتی میان دو روستا یا چوبان یا آزمندی‌هایی که وجود دارد مانند اینکه برخی مرتع‌داران علاقه دارند در منطقه‌شان درخت نباشد تا زمین آفتاب بیشتر بخورد و علوفه بیشتری رشد کند گاهی درختان را می‌سوزانند، اما در شرایط فعلی اگر درخت را بسوزانید آتش‌سوزی سریع گسترده می‌شود و نمی‌توانند جلوی آن را بگیرند. در منطقه خاییز بر اساس آنچه اعلام شده ۲ دامدار با یکدیگر درگیر شده و سر اینکه محدوده چرای دام‌هایشان چقدر است اقدام به آتش‌زدن محدوده یکدیگر کرده‌اند، اما آتش‌سوزی گسترده شد.
درویش تصریح می‌کند: سازمان محیط زیست تنها در قلمروی مناطق حفاظت شده خود یعنی حدود ۱۴، ۱۵ درصد سهم خود مسئول محافظت از رشدگاه‌های مرتعی و جنگلی است و اصل مسئولیت برعهده سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور است که باید این سازمان به مسئولیت‌های خود عمل کند. ما به یگان هوایی مجهز و حرفه‌ای برای مهار آتش در رشدگاه‌های جنگلی و مناطق صعب‌العبور و هواپیما‌های کانادایر (هواپیمای دو موتوره آتش نشانی) که قادر به اطفاءحریق در مراتع و مناطق جنگلی به صورت سریع و امن هستند نیاز داریم، اما حتی یک دستگاه کانادایر در کشور نداریم.
وی اضافه می‌کند: اصولا سازمان‌های متولی منابع طبیعی و محیط زیست ما یگان هوایی ندارند و طبق بخشنامه‌ای حاکمیتی، به جز وزارت نفت و وزارت نیرو هیچ سازمانی هلی‌کوپتر و هواپیما نمی‌تواند داشته باشد؛ که این موضوع سوال‌برانگیز است که چرا سازمانی راهبردی مانند محیط زیست نباید این اختیار را داشته باشد که یگان هوایی داشته باشد تا در چنین مواقعی از جنگل‌ها محافظت کند.
به گزارش رویداد۲۴ اگر چه سرانجام ۱۲ خرداد مدیرکل حفاظت محیط زیست استان کهگیلویه و بویراحمد از مهار و خاموش شدن آتش سوزی جنگل‌ها و مراتع منطقه حفاظت شده خائیز خبر داد. اما عصر دیروز خبرنگارانی که به خائیز رفته‌اند گفته‌اند آتش‌سوزی همچنان ادامه دارد و اطفای حریق حقیقت ندارد.
با توجه به پیش‌بینی‌های صورت گرفته و تجارب هرساله درخصوص آتش‌سوزی مراتع و جنگل‌های کشور طی تابستان به دست عوامل طبیعی یا عوامل انسانی همچنان مساله نبود تجهیزات و نیرو‌های ویژه برای حضور در چنین شرایطی ادامه دارد. کمبود امکاناتی که با دلایل و بهانه‌هایی که پیش‌تر از سوی کلانتری مطرح شده است نیز قابل توجیه نیست و باید دید دولت و رئیس‌جمهور برای رفع این معضل بزرگ که باعث اتلاف منابع ملی کشور شده و شرایط اقلیمی سرزمین‌مان را نیز می‌تواند تهدید کند چه تدبیری خواهد اندیشید.