با نزدیک شدن به موعد پایان تحریم‌های تسلیحاتی سازمان ملل علیه ایران، دولت امریکا تلاش‌های پیچیده و همه‌جانبه‌ای را برای تمدید این تحریم‌ها و حفظ فشار بر ایران آغاز کرده است.
رویداد۲۴ وزارت خارجه امریکا همزمان با رایزنی با متحدان اروپایی خود برای حمایت از تمدید تحریم‌های تسلیحاتی ایران، در پی استفاده از ظرفیت توافق هسته‌ای ایران و 1+5 (برجام) در این زمینه بوده است.
واشنگتن استدلال می‌کند که بر اساس قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل – که به لغو قطعنامه‌های تحریمی علیه ایران انجامید – ایالات متحده همچنان یکی از «مشارکت‌کنندگان» در برجام به شمار می‌رود و به این ترتیب، می‌تواند با توسل به «مکانیزم ماشه»، تحریم‌ها را به صورت خودکار علیه جمهوری اسلامی ایران احیا کند. این در حالی است که دولت ترامپ در سال 2018 ضمن خروج از برجام، صراحتا به مشارکت خود در این توافق پایان داد.
طرح این استدلال از سوی امریکا و به‌طور کلی، دور جدید و پیچیده‌تر فشارهای واشنگتن بر تهران، با واکنش طرف‌های باقیمانده در برجام مواجه شده است. در این میان، روسیه با شدت بیشتری از مواضع ایران حمایت و استدلال‌های امریکا را رد کرده است. در یکی از آخرین موارد، واسیلی نبنزیا، سفیر روسیه در سازمان ملل روز 24 اردیبهشت گفت امریکا دیگر عضو برجام نیست و حق استفاده از مکانیزم ماشه را ندارد. وی همچنین تصریح کرد دلیلی برای ادامه تحریم تسلیحاتی ایران وجود ندارد. میخاییل اولیانوف، نماینده روسیه در سازمان‌های بین‌المللی نیز تاکنون چند بار به انتقاد از رویکرد امریکا در قبال ایران، به ویژه موضوع برجام پرداخته است.
در تحلیل دلایل مخالفت روسیه با رویکرد امریکا در قبال برجام، می‌توان به موارد متعددی اشاره کرد؛ اما بدون تردید، نگرانی مسکو از فروپاشی کامل برجام و بازگشت خطر اشاعه هسته‌ای، در صدر این موارد است. روسیه که خود یک قدرت بزرگ هسته‌ای است، جلوگیری از فروپاشی نهادها و سازوکارهای منع اشاعه سلاح‌های هسته‌ای را همواره به عنوان یک هدف مهم در سیاست خارجی خود مورد توجه قرار داده است. نگرانی روسیه این است که بازگشت تحریم‌ها به هر شکل و به ویژه فعال شدن مکانیزم ماشه، به خروج ایران نه تنها از برجام، بلکه همچنین از معاهده منع اشاعه هسته‌ای (ان. پی. تی) منجر شود.
این موضوع که همواره به عنوان خط قرمز مسکو در موضوع هسته‌ای ایران مطرح شده، از دید دولتمردان روس غیر قابل قبول به شمار می‌رود. نبنزیا در اظهارات اخیر خود مستقیما به این موضوع اشاره کرد و گفت: «بازگشت فوری تحریم‌ها یعنی پایان قطعی برجام؛ یعنی سرزده‌ترین بازرسی‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از یک کشور متوقف می‌شود. آیا چنین چیزی در جهت منافع امریکا است»؟
از سوی دیگر، روسیه نگران است که بی‌اعتنایی امریکا به توافقات، نهادها و سازمان‌های بین‌المللی، به یک رویه در نظام بین‌الملل تبدیل شود. در این صورت، با توجه به اختلاف فاحش سطح قدرت میان مسکو و واشنگتن، روسیه خود را در نبردی نابرابر و بدون قاعده و قانون در مقابل ایالات متحده خواهد یافت. امریکا تابستان گذشته از پیمان منع موشک‌های هسته‌ای میان‌برد با روسیه خارج شد و این احتمال وجود دارد که پیمان کاهش تسلیحات راهبردی تهاجمی، موسوم به «استارت» نیز که اعتبارش در فوریه 2021 به پایان می‌رسد، به دلیل رویکرد تقابلی امریکا و عدم تمایل این کشور به مذاکرات جدید، به سرنوشتی مشابه دچار شود. به این ترتیب، مساله برجام برای روسیه فراتر از بحث ایران، بخشی از پازل حفظ اصول و رویه‌های بین‌المللی در مقابل حداکثرگرایی امریکا به شمار می‌رود.
این حقیقت که روسیه خود بر سر طیفی از موضوعات، از حقوق بشر گرفته تا مسائل اوکراین، با تحریم‌های غرب مواجه است، می‌تواند یکی دیگر از انگیزه‌های روسیه در حمایت از ایران باشد. به عبارت دیگر، مخالفت با اصل استفاده از تحریم به عنوان یک ابزار سیاست خارجی، مساله‌ای است که فراتر از بحث روابط با ایران، برای روسیه دارای اهمیت است. از سوی دیگر، همکاری با اروپا برای حفظ برجام، از دید دولتمردان روس به عنوان فرصتی برای ترمیم روابط با اروپا – که خود یکی از تحریم‌کنندگان روسیه است – نیز به شمار می‌رود. در همین راستا، باید اشاره کرد که استقبال مسکو از «سازکار حمایت از تبادلات مالی» با ایران (اینستکس) که توسط اروپا مطرح شده نیز تا حدی با این امید صورت می‌گیرد که توسعه این سازوکار، بتواند فضای مانور تازه‌ای در مقابل تحریم‌ها در اختیار خودِ روسیه قرار دهد.
در نهایت، طیفی از مسائل منطقه‌ای و دوجانبه نیز بر رویکرد کنونی مسکو در قبال ایران تأثیرگذار است. به نظر می‌رسد یکی از نگرانی‌های روسیه، احتمال تهاجمی شدن رفتار منطقه‌ای و به‌طور کلی سیاست خارجی ایران در صورت فروپاشی برجام باشد. این امر می‌تواند روس‌ها را که طی سال‌های اخیر تلاش داشته‌اند ضمن برقراری روابط مساعد با همه کشورهای خاورمیانه، منافع ژئوپلیتیکی و اقتصادی خود را در منطقه به حداکثر برسانند، با موجی جدید از منازعات غیرقابل کنترل منطقه‌ای مواجه سازد. از سوی دیگر، با توجه به حضور نظامی روسیه در دست‌کم دو منازعه فعال منطقه‌ای در خاورمیانه و شمال آفریقا (سوریه و لیبی)، حفظ ایران به عنوان یک شریک منطقه‌ای همچنان از اهمیت بالایی برای روسیه برخوردار است. گزارش‌های منتشره درباره استفاده روسیه از مسیر ایران برای ارسال جنگنده به سوریه و سپس لیبی – در صورت صحت – می‌تواند حتی شاهدی بر افزایش این اهمیت باشد. از همه مهم‌تر، با پایان تحریم‌های تسلیحاتی، روسیه طبیعتا نخستین مقصدی خواهد بود که ایران برای خرید تسلیحات جدید به آن رجوع خواهد کرد.
به این ترتیب، می‌توان گفت حمایت روسیه از حفظ برجام و برخورداری ایران از مزایای آن، ریشه در عواملی چندلایه و راهبردی دارد که آن را از حمایت لفظی و محدود دیگر طرف‌های این توافق متمایز می‌کند. با این حال، میزان تأثیرگذاری واقعی روسیه بر این موضوع از یک سو بستگی به میزان همراهی دیگر طرف‌ها با امریکا و از سوی دیگر، بستگی به میزان موفقیت امریکا در طرح استدلال حقوقی جدید خود دارد. می‌توان انتظار داشت که در صورت طرح قطعنامه‌ای جدید از سوی امریکا برای تمدید تحریم‌های تسلیحاتی، مسکو از حق وتوی خود استفاده کند؛ اما در صورت پذیرفته شدن استدلال مشارکت امریکا در برجام و استفاده از مکانیزم ماشه – که به معنای بی‌اثر شدن حق وتوی اعضای دایم شورای امنیت خواهد بود – اوضاع برای همه، از جمله روسیه بسیار پیچیده‌تر خواهد شد.